BİTƏRƏF

Bitərəf siyasətçi və ya Partiyasız — heç bir siyasi partiya mənsubiyyəti olmayan şəxs. Bu ifadə SSRİ dövründə daha çox istifadə olunurdu. Bu müxtəlif anketlərdə partiya mənsubiyyəti bəndinin olması ilə əlaqədar idi və Sov.İKP və ya ÜİLKGİ-nin üzvü olmayanlar üçün "partiyasız" sözü işlədilirdi.

Bitərəf siyasətçi və ya Partiyasız — heç bir siyasi partiya mənsubiyyəti olmayan şəxs. Bu ifadə SSRİ dövründə daha çox istifadə olunurdu. Bu müxtəlif anketlərdə partiya mənsubiyyəti bəndinin olması ilə əlaqədar idi və Sov.İKP və ya ÜİLKGİ-nin üzvü olmayanlar üçün "partiyasız" sözü işlədilirdi.

Qoşulmama Hərəkatı (Non-Aligned Movement - NAM) — özlərinin formal olaraq heç bir hərbi bloka tərəf olmadığını bildirmiş 120 dövlətin üzv olduğu, digər 17 ölkənin və 10 beynəlxalq təşkilatın müşahidəçi statusunda çıxış etdiyi beynəlxalq təşkilat. Hərəkatın yaradılması ideyası 1955-ci ildə Bandunq konfransında (İndoneziya) irəli sürülüb. 1961-ci ildə isə Fidel Kastro və marşal İosif Broz Titonun rəhbərliyi ilə Yuqoslaviyada keçirilən konfransda Bitərəf Dövlətlər Hərəkatının yaradıldığı elan olunub. Bitərəf Dövlətlər Hərəkatına üzv ölkələrin başçıları səviyyəsində 15 sammit keçirilib. Bu hərəkatın üzvü olan 53 ölkə Afrika, 37-i Asiya, 26-sı Latın Amerikası və 2-si Avropadandır.

Bitərəflər fraksiyası — — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin fraksiyalarından biri. == Üzvləri == 1919-cu ilin oktyabr ayınadək 12 nəfər parlament üzvü fraksiyaya daxil idi: 1919-cu ilin oktyabr ayından sonra 4 nəfər parlament üzvü fraksiyaya daxil idi: == Parçalanma == 1919 ilin oktyabrında fraksiyada parçalanma baş verdi. 8 nəfərdən ibarət böyük əksəriyyət — Fətəli xan Xoyski, Mirzə Əsədullayev, Əsədulla Əhmədov, Cəlil bəy Sultanov, Yusif Əhmədzadə, Baxış bəy Rüstəmbəyov, Abuzər bəy Rzayev və Ağa Aşurov Müsavat fraksiyası ilə birləşərək Parlamentdə həlledici səsə malik olan Müsavat və bitərəflər fraksiyasını yaratdılar. Müsavatla birləşən bitərəflər, eyni zamanda, müstəqil səsvermə hüquqlarını özlərində saxladılar. "Bitərəflər" fraksiyasından ayrılmış 4 nəfər — Əhməd bəy Ağaoğlu, Bəhram bəy Axundov, Behbud xan Cavanşir və Əbdüləli bəy Əmircanov isə müstəqil olaraq yenidən bitərəflər qrupunu yaratdılar. == Mənbə == Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, I cild, Bakı, 2004.

Bitərəflik (alm. Neutralität‎, lat. neuter — nə o, nə də digəri ) — beynəxalq hüquqda müharibədə iştirak etməməkdir, sülh zamanını isə hərbi alyanslarda iştirak etməməkdir. Beynəlxalq hüquqda neytrallıq digər güclər arasında müharibədə iştirak etməyən dövlətin mövqeyidir. Beynəlxalq neytrallıq hüququ digər dövlətlər arasında müharibə zamanı neytral dövlətlərin və ölkələrin hərəkətlərinə üç məhdudiyyəti ehtiva edir: döyüşən tərəfləri öz silahlı qüvvələri ilə təmin etməyin; ərazinizi döyüşən tərəflərin istifadəsinə verməyin (baza, tranzit, uçuş və s.); silah və hərbi malların tədarükü zamanı tərəflərdən heç birinə qarşı ayrı-seçkilik etməmək (yəni məhdudiyyətlər ya eynidir, ya da ümumiyyətlə yoxdur). == Tarixi == Neytrallıq anlayışı qədim dünyaya yad idi; Orta əsrlərdə dövlətlər arasında ümumi dini-mədəni istəklərə və kommersiya maraqlarının inkişafına əsaslanan ünsiyyət qurulsa da, buna baxmayaraq, xüsusilə dəniz müharibəsində bitərəf tərəfin hüquqlarına heç də həmişə riayət edilmirdi. Yalnız XVI əsrdən başlayaraq, müharibə edən tərəflər arasında silahlı mübahisəyə faktiki müdaxilə etməmək kimi neytrallığa dair fikirlərdə daha çox sabitlik yaranmışdır. Bununla belə, bu müdaxilə qeyd-şərtsiz deyildi, çünki neytrallıq onun tərəfindən birbaşa hərbi əməliyyatlar başlamadan və ya 5 iyun 1797-ci il tarixli təlimatda deyildiyi kimi, neytral dövlətdən döyüşən tərəfə qismən yardım göstərmək imkanı verirdi. Qraf Panin, rus korpusunun Fransaya qarşı II Yekaterinaya göndərilməsinə haqq qazandıraraq, belə bir kömək etdi “Köməkçi dövləti ümumi işin bərqərar olması üçün tədbirləri o dərəcədə gücləndirməyincə, onu döyüşən hesab etmək hüququnu vermir.” Neytrallıq anlayışından irəli gələn neytral ticarət hüquqlarını müəyyən edən əsas qədim (XI-XIV əsrlər) İspan dəniz gömrükləri kolleksiyası “Consolato Del Mare” idi ki, bu da aşağıdakı qaydaları müəyyən etmişdir: neytral bayraq düşmənin yükünü əhatə etmir, buna görə də müsadirə oluna bilər; düşmən gəmisindəki neytral əmlak müsadirə olunmur; neytral sahibi döyüşən tərəfin əsir götürdüyü gəmini ala bilərdi. == Tarixdə bitərəflik == === Qədim dünya === E.ə.

Bitərəflər fraksiyası — — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin fraksiyalarından biri. == Üzvləri == 1919-cu ilin oktyabr ayınadək 12 nəfər parlament üzvü fraksiyaya daxil idi: 1919-cu ilin oktyabr ayından sonra 4 nəfər parlament üzvü fraksiyaya daxil idi: == Parçalanma == 1919 ilin oktyabrında fraksiyada parçalanma baş verdi. 8 nəfərdən ibarət böyük əksəriyyət — Fətəli xan Xoyski, Mirzə Əsədullayev, Əsədulla Əhmədov, Cəlil bəy Sultanov, Yusif Əhmədzadə, Baxış bəy Rüstəmbəyov, Abuzər bəy Rzayev və Ağa Aşurov Müsavat fraksiyası ilə birləşərək Parlamentdə həlledici səsə malik olan Müsavat və bitərəflər fraksiyasını yaratdılar. Müsavatla birləşən bitərəflər, eyni zamanda, müstəqil səsvermə hüquqlarını özlərində saxladılar. "Bitərəflər" fraksiyasından ayrılmış 4 nəfər — Əhməd bəy Ağaoğlu, Bəhram bəy Axundov, Behbud xan Cavanşir və Əbdüləli bəy Əmircanov isə müstəqil olaraq yenidən bitərəflər qrupunu yaratdılar. == Mənbə == Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, I cild, Bakı, 2004.

Kommunistlərlə Bitərəflər İttifaqı — 1990-cı ilədək Azərbaycan SSR Ali Sovetinə keçirilən seçkilərdə iştirak edən yeganə leqal siyasi təşkilat. == Haqqında == Aprel işğalından sonra Azərbaycanda parlament funksiyalarını yerinə yetirən Ümumsovetlər Qurultayı çağırılmışdır. 1937-ci ilədək 9 dəfə keçirilən bu qurultay qəbul edilən yeni konstitusiya ilə öz yerini Ali Sovetə buraxmışdır. Azərbaycan SSR Ali Sovetinə seçkilər gizli yolla keçirilsə də, seçkilər təkpartiyalı sistemdə keçirilirdi. Hakim Azərbaycan Kommunist Partiyası öz üzvlərindən və bitərəf namizədlərdən ibarət "Kommunistlərlə Bitərəflər İttifaqı" altında seçkilərə qatılırdı. Bu seçkilərdə ittifaq tərəfindn göstərilən bütün namizədlər deputat seçilirdi. Bitərəf namizədlər adətən Azərbaycan Kommunist Partiyasına loyal şəxslər və ya siyasətlə məşğul olmayan incəsənət xadimləri, kəndli-fəhlə sinfindən seçilirdi. İttifaqın namizədləri haqqında seçkidən öncə toplu nəşr olunurdu. Azərbaycan Kommunist Partiyasının ləğv olunmasıyla ittifaqın fəaliyyətinə son qoyuldu.

Müsavat və bitərəflər fraksiyası — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentində ən çox millət vəkilinə sahib olan fraksiya. 1919-cu ilin oktyabrında Bitərəflər fraksiyasında parçalanma baş verdi. Səkkiz nəfərdən ibarət böyük əksəriyyət (Fətəli xan Xoyski, Mirzə Əsədullayev, Əsədulla Əhmədov, Cəmil bəy Sultanov, Yusif Əhmədov, Baxış bəy Rüstəmbəyov, Abuzər bəy Rzayev, Ağa Aşurov) Müsavat fraksiyası ilə birləşərək parlamentdə həlledici səsə malik olan Müsavat və bitərəflər fraksiyasını yaratdılar. Müsavat fraksiyası ilə birləşən bitərəflər, eyni zamanda, müstəqil səsvermə hüquqlarını özlərində saxladılar. Fraksiyaya 40 parlament üzvü daxil idi: Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamenti (1918–1920).

Müsavat və bitərəflər fraksiyası — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentində ən çox millət vəkilinə sahib olan fraksiya. 1919-cu ilin oktyabrında Bitərəflər fraksiyasında parçalanma baş verdi. Səkkiz nəfərdən ibarət böyük əksəriyyət (Fətəli xan Xoyski, Mirzə Əsədullayev, Əsədulla Əhmədov, Cəmil bəy Sultanov, Yusif Əhmədov, Baxış bəy Rüstəmbəyov, Abuzər bəy Rzayev, Ağa Aşurov) Müsavat fraksiyası ilə birləşərək parlamentdə həlledici səsə malik olan Müsavat və bitərəflər fraksiyasını yaratdılar. Müsavat fraksiyası ilə birləşən bitərəflər, eyni zamanda, müstəqil səsvermə hüquqlarını özlərində saxladılar. Fraksiyaya 40 parlament üzvü daxil idi: Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamenti (1918–1920).

Bitərəflər fraksiyası — — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin fraksiyalarından biri. == Üzvləri == 1919-cu ilin oktyabr ayınadək 12 nəfər parlament üzvü fraksiyaya daxil idi: 1919-cu ilin oktyabr ayından sonra 4 nəfər parlament üzvü fraksiyaya daxil idi: == Parçalanma == 1919 ilin oktyabrında fraksiyada parçalanma baş verdi. 8 nəfərdən ibarət böyük əksəriyyət — Fətəli xan Xoyski, Mirzə Əsədullayev, Əsədulla Əhmədov, Cəlil bəy Sultanov, Yusif Əhmədzadə, Baxış bəy Rüstəmbəyov, Abuzər bəy Rzayev və Ağa Aşurov Müsavat fraksiyası ilə birləşərək Parlamentdə həlledici səsə malik olan Müsavat və bitərəflər fraksiyasını yaratdılar. Müsavatla birləşən bitərəflər, eyni zamanda, müstəqil səsvermə hüquqlarını özlərində saxladılar. "Bitərəflər" fraksiyasından ayrılmış 4 nəfər — Əhməd bəy Ağaoğlu, Bəhram bəy Axundov, Behbud xan Cavanşir və Əbdüləli bəy Əmircanov isə müstəqil olaraq yenidən bitərəflər qrupunu yaratdılar. == Mənbə == Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, I cild, Bakı, 2004.