inkl.

İnklüziv inkişaf — iqtisadi inkişaf dövründə iqtisadi proseslərin iştirakçılarına cəmiyyətin hər bir sahəsi üçün faydaları olan bərabər imkanlar təmin edən konsepsiyadır. Bu konsepsiya iqtisadi inkişafın ənənəvi modellərini genişləndirir, səhiyyə sahəsində bərabərliyə, insan kapitalına, ətraf mühitin keyfiyyətinə, sosial müdafiəyə və ərzaq təhlükəsizliyinə xüsusi diqqət yetirir. İnklüziv inkişaf iqtisadiyyatın makroiqtisadi və mikroiqtisadi determinantları və iqtisadi inkişaf arasında birbaşa əlaqələri nəzərə alır. Mikroiqtisadi aspekt iqtisadi diversifikasiya və rəqabət üçün struktur dəyişikliklərin vacibliyini əks etdirirsə, makroiqtisadi aspekt ümumi milli məhsul və ya ümumi daxili məhsul (ÜDM), ümumi faktor məhsuldarlığı (ÜFM) və istehsal faktorları kimi iqtisadi göstəricilərdəki dəyişikliklərə əsaslanır.

İnklüziv təhsil (fr. inclusif — "özünə daxil edən", lat. include — "daxil edirəm") — ümumi təhsilin hamı üçün əlçatan olmasını nəzərdə tutan və bütün uşaqların müxtəlif ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmasına əsaslanan inkişaf prosesi. Bu, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların təhsilə cəlb olunmasını da təmin edir. İnklüziv təhsil uşaqların müstəqil bir fərd olduğunu və təhsil zamanı onların hər birinin öz ehtiyacları olduğunu qəbul edən metodologiyaları inkişaf etdirməyə yönəlib. İnklüziv təhsil tədris zamanı müxtəlif ehtiyacların ödənilməsinə yönəlmiş yanaşmaların formalaşdırılmasına çalışır. İnklüziv təhsil istər sağlam, istərsə də əlillərin bərabər təhsil alma hüquqlarını təmin edir və bu, cəmiyyətdə sosial bərabərliyin qorunmasına, əlil uşaqların təhsil və başqa xüsusi ehtiyaclarının ödənilməsinə şərait yaratmış olur. İnklüziv təhsillə bağlı beynəlxalq praktikaya görə, bir sinifdə təhsil alan xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şagirdlərin sayı 5-10% olmalıdır. Hal-hazırda Azərbaycanda 60 minə yaxın sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaq var. Onlardan yalnız 12 mini təhsilə cəlb olunub, o cümlədən, 1105-i xüsusi məktəblərdə, 2664-ü xüsusi internat məktəblərində, 7750-si evdə, 268-i isə inklüziv təhsil alır.

İnklüzivizm (ing. inclusivism) — müxtəlif dinlər, cəmiyyətlər, mədəniyyətlər, siyasi fraksiyalar və s. arasındakı əlaqəni anlamaq üçün dinşünaslıqda, antropologiyada və ya vətəndaşlıqda bir neçə yanaşmadan biri. İnklüzivizm düşüncələrin müxtəlifliyində gözəlliyin olduğunu və bu müxtəlifliklərin birgə yaşaya biləcəyini iddia edir. Bu yanaşma müxtəlifliklərin birlikdə harmoniya təşkil etdiyini iddia edir. İnklüzivizm yalnız bir yolun doğru olduğunu, digərlərinin isə səhv olduğunu iddia edən eksklüzivizmdən fərqli olaraq dayanır. Geniş şəkildə desək, inklüziv düşüncənin iki növü var: Nisbi inklüzivizm — Fikirlərin yalnız öz xüsusi kontekstində doğru olduğunu, digər fikirlərin isə öz etibarlılığının olduğunu iddia edən inklüzivizm. Mütləq inklüzivizm — müxtəlif müddəalar toplusunun Mütləq Doğru olduğunu, hazırda yaşayan heç bir insanın mütləq həqiqəti hələ müəyyən etmədiyini, lakin bütün insanların mütləq həqiqəti qismən təsdiqlədiyini iddia edir. Dinlərarası münasibətlərin müəyyənləşdirilməsində əsas fəlsəfi yanaşmalardan biridir. Dini tədqiqatlar və teologiya daxilindəki inklüzivizmdə yalnız bir inanc sisteminin doğru olmasına baxmayaraq, onun həqiqət aspektlərinin digər dinlərdə tapıla biləcəyinə inam qeyd edilir.

İnk imperiyası — Cənubi Amerikanın And dağlarında yaranan ən böyük imperatorluq olmuşdur. İnklərin imperatorluğu və sivilizasiyası 1438-ci ildən 1533-ci ilədək indiki Peru, Ekvador, Boliviya, Cənubi Kolumbiya, Çilinin şimal ilə orta bölümləri, və şimal-qərbi Argentina da yerləşib. Paytaxtı Kusko adlanıb. İnklərin əhalisi 1438-dən 1533-ci ilə qədər 12.000.000 nəfərdən 20.000.000 nəfərə və ərazisi 800.000 km²-dən 2.000.000 km²-ə qədər olmuşdur. İnklərin bir çox həyat aspektləri sirr olaraq qalır, buna səbəb isə onlar haqqında bütün məlumatların ispan fatehləri tərəfindən bildirilməsindədir. İspanlar məhz onların sonunun gəlməsinə səbəb olmuşlar. Konkistador Fransisko Pissaro 1532-ci ildə cəmi bir neçə adamın köməkliyi ilə ink ordusunu məğlub etdi. Lakin İnk imperiyasına əsl zərbəni bundan 10 il əvvəl avropalı qəsbkarlar vurmuşlar. Onlar heç fərqində olmadan burada çiçək epidemiyasını yaymışlar və bu xəstəlik səbəbindən inklərin 90%-i həlak olmuşdu. Bir çoxları İnk imperiyasını avtoritar monarxiya adlandırdığı halda, bəzi tədqiqatçılar buranı ideal sosioloji dövlət hesab edirdilər.

İnklərdə əkinçilik—İnk İmperiyasının iqtisadiyyatının bir bölümü. İnklər Cənubi Amerikanın qərbində And dağlarında min km-lərlə məsafədə Peruda yaşayırdılar. Paytaxtı Kusko şəhəri idi. Onlar XII əsrdə dövlət yaratmağa başlamışdılar.Dövlətin başında hökmdar dururdu. İnklər tabe etdikləri tayfaların hesabına yaşayırdılar. Ölkədə hər şey müharibənin tələblərinə tabe edilmişdi. Ordu onluq,yüzlük, minlik dəstələrə bölünürdü. Say çoxluğu ilə düşmənə qələbə çalırdılar. Bir nəfərin üzərinə 20 nəfər yeriyirdi. Yeriş zamanı sıradan çıxana ölüm cəzası verilirdi.

İnklüziv kapitalizm iqtisadiyyatda dəyərin daha ədalətli və bərabər bölgüsünü yaratmağa, artan gəlir və sərvət bərabərsizliyini aradan qaldırmağa yönəlmiş nəzəri konsepsiya və siyasi hərəkatdır. 2020-ci ildə Vatikan ilə 10,5 trilyon büdcəsi olan transmilli şirkət inklüziv kapitalizm Şurasını yaratdılar. 2016-cı ildə Nyu-Yorkda inklüziv kapitalizm mövzusunda konfransda çıxış edən BVF prezidenti Kristin Laqard inklüziv iqtisadiyyatın və bütövlükdə inklüziv cəmiyyətin dəstəklənməsində biznesin vacibliyini vurğuladı. Məqsədi təkcə kapitalın yığılmasına deyil, cəmiyyəti yaxşılaşdırmaqdan ibarət olan sosial yönümlü kapitalizm forması ideyaları, demək olar ki, kapitalizm sisteminin təməlindən dövri olaraq yaranmışdır. Bununla belə, "İnklüziv Kapitalizm" termininin istifadəsi hind iqtisadçısı, Miçiqan Universitetinin Korporativ Strategiya və Beynəlxalq Biznes professoru Koimbatur Krişnaraoya aid edilir və o, ilk dəfə 2005-ci ildə öz elmi işində bu termindən istifadə etmişdir. O, "Piramidanın dibində şans" adlı kitabının ön sözündə: "Niyə biz inklüziv kapitalizm yarada bilmirik?" sualını qeyd etmişdir. 2012-ci ildə Henri Cekson Cəmiyyəti 2007–2009-cu illər maliyyə böhranının təsirlərini yumşaltmaq və təkliflər hazırlamaq üçün həmsədr qismində EL Rotşild şirkətinin idarə direktoru Lin de Rotşildın iştirakı ilə İnklüziv Kapitalizm Təşəbbüsü layihəsi üçün işçi qrupu yaratdı. 2014-cü ilin may ayında Lin de Rotşild Londonda dünya investisiya aktivlərinin təxminən üçdə birinə nəzarət edən 250 korporativ və maliyyə lideri, o sıradan BVF-nin rəhbəri Kristin Laqard, III Çarlz, ABŞ-ın keçmiş prezidenti Bill Klinton, Londonun lord-meri Fiona Vulf ilə birlikdə inklüziv kapitalizm mövzusunda konfransa ev sahibliyi etdi. 2021-ci ilin fevralında Rokfeller Fondu Ford Fondu ilə birlikdə İnklüziv Kapital üçün Koalisiya konsepsiyasının istifadəyə verildiyini elan etdi — " Biznes, Hökumət və Amerika İşçiləri arasında Yeni Müqavilə ". Daxil olan kapitalizm tərəfdarları əsas kapitalist sistem traditional olaraq iqtisadi resurslara ədalətli girişin təmin edilməsində uğursuz olduğunu iddia edirlər.

İnklüziv cəmiyyət - sosial ədalət prinsiplərinə əsaslanaraq yaşından, cinsindən, seksual oriyentasiyasından, etnik mənsubiyyətindən, irqindən, qabiliyyətindən, dinindən, immiqrasiya statusundan və sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq bütün fərd və qruplara cəmiyyətə giriş və tam iştirak imkanı verir. İnklüziv cəmiyyətlərə doğru hərəkat mütərəqqi xarakter daşıyır və tədricən baş verir. Təəssüf ki, inklüziv cəmiyyətlərə nail olmaq üçün maneələr yaratmaqda davam edən dərin köklü normalar mövcuddur. İnklüziv cəmiyyətlərin inkişafına mane olan məsələlərə sənədsiz miqrantlar kimi insan hüquqlarının inkar edilməsi, təhsil, səhiyyə kimi sahələrin əlçatan olmaması və s. daxildir. Xüsusilə əlilliyi olan şəxslərin təhsilə çıxışı çox zaman qapalı qalır. İnklüzivlik əlilliyi olan şəxslərin gündəlik fəaliyyətlərə cəlb edilməsi və onların əlil olmayan həmyaşıdlarına bənzər şəkildə resurslar və imkanlara çıxışının təmin edilməsi kimi müəyyən edilir. Başqa sözlə inklüziv cəmiyyət fərdin özünü sağlam mühitdə tapması və potensialının cəmiyyət tərəfindən tanınma və cəmiyyətdə sosial əlaqələr qurub inteqrasiya edə bilmə qabiliyyəti hesab edilir. Bu inkişafyönümlülük, təhsil, iş, könüllülük və başqa formalarda ola bilər. Sosial müdafiənin genişləndirilməsi inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün davamlı inkişaf məqsədlərinə çatmaq üçün zəruridir.

Rəqəmsal inklüzivlik — təhsil, sosial xidmətlər, səhiyyə, sosial və ictimaiyyətin iştirakı da daxil olmaqla, sosial və iqtisadi həyatda iştirak etmək üçün informasiya və kommunikasiya texnologiyalarına bərabər çıxışı və istifadəni təmin etmək üçün zəruri fəaliyyətləri əhatə edən anlayış. Rəqəmsal inklüzivliyə münasib qiymətə genişzolaqlı internet xidmətlərinə, internetə qoşulan cihazlara çıxış, rəqəmsal savadlılıq təliminə giriş, keyfiyyətli texniki dəstək, özünü təmin etmək, iştirak və əməkdaşlığa imkan yaratmaq və təşviq etmək üçün nəzərdə tutulmuş proqramlar və onlayn məzmun daxildir. Əlaqədar anlayışlara rəqəmsal uçurum, rəqəmsal istisna və rəqəmsal bərabərsizlik daxildir, lakin rəqəmsal inklüzivlik rəqəmsal uçurumun aradan qaldırılması üçün tələb olunan strategiyalara, siyasətlərə və proqramlara daha çox diqqət yetirir. Bir çox xidmətlər onlayn rejimə keçdikcə və xüsusilə 2020-ci ildə COVID-19 pandemiyası zamanı ilkin tibbi yardım göstərmək üçün telesəhiyyədən istifadənin artması ilə rəqəmsal inklüzivlik, o cümlədən rəqəmsal savadlılıq və internetə çıxış getdikcə sağlamlığın sosial təyinedicisi kimi qəbul edilir. 2019-cu ildə ədəbiyyatın təhlili göstərmişdir ki, rəqəmsal texnologiyalara və internetə fiziki girişin rəqəmsal inklüzivliyə maneə olmaqda davam etməsinə baxmayaraq, rəqəmsal qabiliyyət və münasibət də potensial maneələrdir. Rəqəmsal inklüzivliyin təkmilləşdirilməsi üçün müəyyən edilmiş əsas strategiyalar sosial dəstək, birbaşa istifadəçi təcrübəsi və birgə öyrənmə dizaynıdır. Rəqəmsal texnologiyalar təhsil sisteminin bütün səviyyələri ilə əlaqə qurmağın əsas vasitəsinə çevrildiyi üçün təhsil rəqəmsal inkluzivliyin əsas aspektidir və kurrikuluma uğurla qoşulmaq üçün rəqəmsal bacarıq səviyyələrini tələb edir. Bundan əlavə, texnologiyalar, xidmətlər və sistemlər daim dəyişdiyi üçün ömür boyu öyrənmə tələb olunur. Dövlət kitabxanaları və ictimai xidmət təminatçıları kompüterlərə çıxış, internetə giriş, və təcrübə və təlim vasitəsilə rəqəmsal inklüzivliyin dəstəklənməsində əsas rol oynayır. Rəqəmsal inklüzivlik üçün layihələndirmə həm də dünya əhalisinin 10%-i üçün maneə olaraq qalan zəif yazılı savadla kömək edə bilər.