KƏRT

Dəbilqəli kərtənkələlər (lat. Corytophanidae) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.

Elbrus kərtənkələsi (lat. Darevskia defilippii) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. == Görünüşü == Orta ölçülü kərtənkəlıdir. Uzunluğu 59 mm təşkil edir. Quyruğu iki dəfə uzundur. Başı sıxılmış formaya malikdir. Biğaz nahiyəsində 22-31 arası pulcuq olur. Bədəninin mərkəz hissəsində isə 43-60 pulcuğa rast gəlinir. Bədəninin yuxarı hissəsi qəhvəyi rəngə çalır. Bel nahiyəsində tund nöqtələr vardır.

Ermənistan kərtənkələsi (lat. Darevskia armeniaca) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. Sinonimi Lacerta armeniaca (Méhely, 1909), əvvələr bu növ Yaşıl kərtənkələlər cinsinə daxil edilmişdi. Növ Partenogenez xüsusiyyətinə malikdirlər. Onlar Triploid xromosoma malikdirlər. Növ Lacerta valentini və L. mixta növlərinin ibritləşməsindən törəmişdir. Ermənistan kərtənkələsi Ermənistanın şimal və şimal-qərb ərazilərində, Gürcüstanın cənub, Azərbaycanın isə qərb ərazilərində rast gəlinir. 1967-ci ildə elmi məqsədlər üçün Ukrayna aparılmış və hazırda Teterev çayı boyunca sərbəst yayıla bilmişdir. Sayları yüksək və dəyişməzdir. == İstinadlar == == Ədəbiyyat == Darevsky, I. S. and Danielyan, F. D. Diploid and triploid progeny arising from natural mating of parthenogenetic Lacerta armeniaca and L. unisexualis with bisexual L. saxicola valentini.

Gecə kərtənkələləri (lat. Xantusiidae) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.

Gecə kərtənkələsi (lat. Xantusia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin gecə kərtənkələləri fəsiləsinə aid heyvan cinsi.

Gürcüstan kərtənkələsi (lat. Darevskia rudis) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. == Xariçi görünüş == Daş kərtənkələlərinə daxil nisbətən iri növ sayılır. Uzunluğu 84 mm təşkil etdiyi halda quyruğu iki dəfə böyükdür. Başı aşkarca sıxılmış formaya malikdir. Orta hesabla boğaz nahiyəsində 20-34 pulcuq vardır. Bədəni boyunca isə 38-58 pulcuqla örtülü olur. Bədənin yuxarı hissəsi erkəklərdə parlaq-yaşıl, zeytunu-yaşıl və ya çoşqun, dişilərdə isə boz rəngdə olur. Bədən boyunca qara rəngli noqtələr vardır. Erkəklərin qarın nahiyəsi yaşıl-sarı, mavi və ya maviyə çalar rəngdə olur.

Hindistan pangolini (lat. Manis crassicaudata) — Pholidotalar dəstəsinə aid növ. Asiya ərazisində yayılmış dörd növdən biri. == Xarici görünüş == Hindistan kərtənkələsinin uzunluğu 45–75 sm, quyruğu 33–45 sm arasında dəyişir. Ürkəklər bir qayda olaraq dişilərdən iri olur. Başı elə də böyük olur. Bədəni nazık və uzundur. Bədəni boyunca 12–18 cərgə sərt pulcuqlar keçir. Quyruğunda isə 14–16 cərgədir. Pulcuqlar sarı-qəhvəyi və ya sarı-boz rəngdə olur.

Anniella pulchra (lat. Anniella pulchra) — ayaqsız kərtənkələlər fəsiləsinin ayaqsız kərtənkələ cinsinə aid heyvan növü.

Kiçik Asiya gürzəsi (lat. Parvilacerta parva) — Əsl kərtənkələlər fəsiləsinə aid kərtənkələ növü. Elədə böyük olmayan və uzunluğu 6,5 sm olan kərtənkələdir. Ümumi uzunluqları 14–16 sm olur. Rəngi boza calır. Başı elədə böyük olmur. Erkəklərin çütləşmə zamanı boğaz nahiyəsi yaşıl rəng alır. Quyruğun aşağı hissəsi krem-sarı və ya ağımtıl olur. == Yayılması == Növ əsasən Türkiyənin şərq və mərkəzi hissələrində, həmcinin Ermənistanda yayılmışdır. Quru dağlıq və qayalıq ərazilərdə yayılırlar.

Krım kərtənkələsi (lat. Podarcis tauricus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin divar kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. == Ümumi məlumat == Ümumi uzunluğu 20-24 sm təşkil edir. Üzəri yaşımtıl rəngdə olub iki uzunsov tünd ləkəyə malik olur. Buxax hissəsi erkəklərdə yaşıl və ya narıncı, dişilərdə isə yaşıl və ya ağ rəngdə olur. Başları qısa, quyruqları isə uzun olur. Əsasən otlu əraziləri, çöllükləri, yol kənarlarını xoşlayırlar. Hündürlüyü 1800 metrə qədər olan ərazilərdə rast gəlinir. Quyruqlarını atma xüsusiyyətlərinə malik olurlar. Yumurta qoymaqla çoxalırlar ящерица.

Kür kərtənkələsi (lat. Darevskia portschinskii) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. Elə də böyük olmayan daş kərtənkələsidir. Bədənində 43-62 pulcuq vardır. Dişilər və erkəklər boz, qəhvəyi-boz rəndə olurlar. Bədənin bel nahiyəsində yaşıl rəng yoxdur. Çoxalma zamanı erkəklərdə boğaz, sinə hissəsi parlaq-sarı, narıncı-sarı rəngdə olur. == Yayılması == Əsasən Kür çayının orta axarları boyunca, Gürcüstanın cənub hissəsi və Ermənistanın şimal hissələrini əhatə edir. Azərbaycan ərazisində kiçik və qapalı areala malikdir. Əsasən Azərbaycanın cənubunda Həkəri çayı boyunca yayılmışdı.

Kərtənkələ (teleserial, 2014)

Kərtənkələ (lat, Lacerta) — Göyün şimal yarımkürəsində bürc. Parlaq ulduzu yoxdur.

Kərtənkələ (ing. Lizard) və ya əsl adı ilə Kurt Konnors (ing. Curt Connors) – Marvel Comics tərəfindən yaradılmış personaj. Sten Li və Stiv Ditko tərəfindən yaradılmış, ilk dəfə "Amazing Spider-Man" komiksinin 6-cı sayında (noyabr 1963) görünmüşdür. Hörümçək-adamın düşmənlərindən biridir. Kərtənkələ çox vaxt Konnorsun bədxah alternativ şəxsiyyəti kimi təsvir edilir: Konnors hər dəfə ona çevriləndə onun zehnini ələ keçirir. Buna baxmayaraq, Kərtənkələ antiqəhrəman və Hörümçək-adamın müttəfiqi kimi də təsvir olunmuşdur. Marta Konnorsun əri və Billi Konnorsun atasıdır. Komikslərdə Kurt Konnors sürünənlərin regenerasiya qabiliyyətini araşdırıb insanların itirdikləri üzvlərini qaytarmağa çalışan genetikaçıdır. Araşdırmaları zamanı kərtənkələ DNT-si əsasında vaksin hazırlamışdır.

Kərtənkələcik (lat. Eremias) — Əsl kərtənkələlər fəsilə aid cins. == Xüsusiyyətləri == === Xariçi görünüş === Kiçik, orta ölçülü, ən uzunu isə 30 sm olur. Onun üzəri dişlikli pulcuqlarla örtülü olur. Üzəri qum və ya boz rəngdə olur. === Yayıldığı ərazilər === Onlar əsasən Afrika,Ön Asiya, Orta Asiya və Mərkəzi Asiya, Şimali Çin, Koreya və Cənub-şərqi Avropa ərazilərində yayılmışdır. === Həyat tərzi === Onlar əsasən səhra, yarımsəhra, çöl və bəzi növləri isə dağlıq ərazilərdə yaşayırlar. === Qidalansı === Onların qidasının əsasını Cücülər və Onurğasızlar, bəzən kiçik kərtənkələlər və bitkilərlə qidalanır. === Çoxalması === Bütün kərtənkələcik növləri yumurta qoymaqla çoxalır. Bəziləri isə bala doğurlar.

Kərtənkələlər (lat. Lacertilia) — Sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinə aid heyvan yarımdəstəsi. Kərtənkələlərin bir çox növləri yırtıcılar tərəfindən təhdid edildikdə müdafiə mexanizmi kimi quyruqlarını ayıra bilirlər. Kərtənkələ qaçarkən, quyruq yırtıcının diqqətini yayındırmaq üçün qıvrılmağa davam edəcək. İtirilmiş quyruq zamanla bərpa olacaq. Qeko kərtənkələri divarlara dırmaşmaq qabiliyyəti ilə tanınır. == Təsnifatı == İquankimilər (Iguania) infradəstəsi Kələzlər (Agamidae) Xamelyonlar və ya buqələmunlar (Chamaeleonidae) Dəbilqəli kərtənkələlər (Corytophanidae) ?Xaltalı iquanlar (Crotaphytidae) Qaraquyruq iquanlar (Hoplocercidae) Əsl iquanlar (Iguanidae) Maskalı iquanlar (Leiocephalidae) Leyozaurlar (Leiosauridae) Liolemidlər (Liolaemidae) Madaqaskar iquanları (Opluridae) ? Qurbağayabənzər kərtənkələlər (Phrynosomatidae) Anolislər (Polychrotidae) ?

Kərtənkələyəbənzər ilan (lat. Malpolon monspessulanus) — Zəhərli ilan növü. == Xüsusiyyətləri == Ümumi uzunluğu 180 sm. Sifəti öndən nisbətən yumrudur. İri ilanlarda qara xətt vardır. Kərtənkələyəbənzər ilan Şimali Afrika, Balkan yarımadasının cənubu, Kiçik Asiya, Cənubi Avropa, Qafqaz, qərbi İran, İsrail, İordaniya və Ərəbistan yarımadasının qərbində yayılmışdışdır. == Həyat tərzi == Arid və quru daşlı yarımsəhralarda yayılır. Onlara daha tez-tez əsasən üzümlüklərdə, pambıq sahələrində və su kanallarının kənarlarında rast gəlinir. Hətta 1100–1500 m yüksəkliyə qədər qalxa bilir. Qışlamadan marın sonu aprelin əvvələri qayıdır.

Kərtənkələyəbənzər ilanlar (lat. Malpolon) — Lamprophiidae sinfinə aid ilan cinsi. Bədəninin uzunluğu 180 sm təşkil edir. Cins iki növə bölünür: Malpolon insignitus Malpolon monspessulanus — Kərtənkələyəbənzər ilan Malpolon insignitus Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Rusiyanın cənub hissəsində yayılmışdır. Malpolon cinsinə əvvəllər Şimali Afrika və Ərəbistan yarımadasında yayılan Ərəb kərtənkələyəbənzər ilanı (Rhagerhis moilensis), Rhagerhis cinsinə daxil edilmişdir.

Lindholm kərtənkələsi (lat. Darevskia lindholmi ) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. Rus naturalisti Vasili Adolfiç Lindholmun (1874—1935) şərəfinə adlandırıldır. Ümumi uzunluğu 20 sm, əsasən uzun quyruğa malikdir. Erkəklər çoşqun-əhvəyi, boz-zeytun, dişilər isə — yaşıl rəngdə olurlar. Başı hiss olunan dərəcədə sıxılmış formaya malikdir. Onlar əsasən dağ çöllərində, öndağlıq ərazilərdə, dağ meşələrində və dəniz sahillərində yaşayırlar. Onlara daha çox daşların arasında və gəmiriçilərin yuvasında rast gəlinir. Bu növün nümayəndələri istər yüksək, istərsə alçaq temperatura tez örgəşə bilirlər. İkiqanadlılar, düzqanadlılar, qarışqalar, kəpənəklər, böçəklər, hörümçəklərlə qidalanırlar Yumurta qoymaqla çoxalır.

Luqov kərtənkələsi (lat. Darevskia praticola) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. == Təsviri == Elədə böyük olmayan, 5 — 10 sm uzunluğa malik olan (bədəni 6 — 7 sm, quyruğu 3 sm) kərtənkələ. Tünd-yaşıl rəngə malikdir. Başı yuxarıdan bütünlüklə tünd qəhvəyidir. == Arealı == Növ əsasən Şimali Qafqaz və Cənubi Qafqaz ərazilərdə rast gəlinir. Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Türkiyə və Bolqarıstan ərazilərində yayılmışdır. == Həyat tərzi == Günlük aktiv canlıdır. Əsasən açıq çəmənliklərə daha çox əhəmiyyət verir.

Malta kərtənkələsi (lat. Podarcis filfolensis) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin divar kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. == Xariçi görünüş == Elədə böyük olmayan kərtənkələ növü. Uzunluğu 6,5 sm-dir. Quyruğunun uzunluğu təqribən bədən uzunluğunun iki qatıdır. Rəngləri olduqca müxtəlif ola bilir. Boz rəngdən qəhvəyi yaşıl rənglər arasında dəyişir. Bel sütunu boyunca üç tünd zolaq uzanır. Böyür nahiyələrində tünd torlu ləkələr vardır. Qarın nahiyyəsi sarı, narıncı və qırmızı olur.

Mirvari kərtənkələsi və ya Bəzənmiş kərtənkələ (lat. Timon lepidus) — Əsl kərtənkələlər fəsiləsinə daxil olan Timon cinsinə aid növ. Bəzən gözlü kərtənkələ adlandırırlar, bu ad ona zərindəki qara gözə bənzər ləkələrə görə verilmişdir. İri kərtənkələdir. Ümumi uzunluğu 90 sm, erkəklərdə adətən 55–70 sm, disilərdə isə 45 sm uzunluğu olur. Avropada yaşıyan ən iri sürünənlərdən hesab edilir. Bu növ kərtənkələ əsasən Pireney yarımadası və Fransanın cənubunda, kiçik arealla İtaliyanın şimal-qərbində yayılmışdır. Kolluqlar, quru meşələr, həmcinin bağlar və üzümlüklərdə daha çox yayılmışdır. Əsasən Cücülər, kərtənkələlər, ilanlar, gəmiriçilər və quşlarla qidalanır. Bəzi hallarda şirəli giləmeyvələr və üzümlərlə qidalanırlar.

Pitiusen kərtənkələsi (lat. Podarcis pityusensis) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin divar kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. Aralıq dənizində yerləşən Pitiusen adalarının endemik canlısıdır. İspaniyaın Malyorka adalarında yarımnövlərinə rast gəlinir. Elədə böyük olmayan kərtənkələdir. Onun uzunluğu 7 sm təşkil edir. Quyruğu bədəndən iki dəfəyə yaxın böyük olur. Ümumilikdə 26 yarımnöv əmələ gətirirlər. Onların bir çoxu çox nadirdir. Bəziləri qəhvəyi və ya yaşıl rəngdə olur.

Qafqaz kərtənkələsi (lat. Darevskia caucasica) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. Uzunluğu 64 mm (balalar 22—27 mm), quyruğu 122 mm təşkil edir. Yuxarı hissəsi yaşıl, qəhvəyi və ya boz-küll rəngi olur. Üstəlik tükə bənzər 2 xətt keçir. Alp cəmənliklərində və qayalıqlarında 3000 m yüksəkliklərdə rast gəlinir. Sayı 1 km maşrut üzrə 85-100 baş təşkil edir. Günlük aktivdir. Sentyabr-oktyabrdan mart-aprel ərzində qışlayır. İyunun sonu iyulun əvvəlində 2-6 olmaqla ölçüsü 6,5×11,5 mm yumurta qoyur.

Qayalıq kərtənkələsi (lat. Darevskia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinə aid heyvan cinsi. Üstəlik dişisiz çoxalan növləri vardır. Bu cinsin Latın dilində adı rus herpetoloqu İlya Sergeyeviç Darevsinin (1924-2009) şərəfinə adlandırılıb. Kiçik və orta ölçülü kərtənkələlərə daxildir və bədəninin uzunluğu 55–80 mm-dir. Başı aşkarcasına dirdədir. Bu cinsə 20 Biseksual və 7 Partenoqenez növ daxildir. Beş növ əvvələr mübahisəli növ olan Lacerta saxicola daxil edilirdi. 1999-cı ildə bu növlər Yaşıl kərtənkələlər (Lacerta) cinsində ayrılmış və müstəqil cinsə daxil edilmişdir. Azərbaycan kərtənkələsi (Darevskia raddei Uzzell et Darevsky, 1973) Alp kərtənkələsi (Darevskia alpina Darevsky, 1967) Ermənistan kərtənkələsi (Darevskia armeniaca Méhely, 1909) Darevskia bendimahiensis (Eiselt et Schmidtler, 1994) Brauner kərtənkələsi (Darevskia brauneri Méhely, 1909) Qafqaz kərtənkələsi (Darevskia caucasica Méhely, 1909) Yaşılqarın kərtənkələ (Darevskia chlorogaster Boulenger, 1908) Türkiyə kərtənkələsi (Darevskia clarkorum Darevsky et Vedmederja, 1977) Dağıstan kərtənkələsi (Darevskia daghestanica Darevsky, 1967) Dalya kərtənkələsi (Darevskia dahli Darevsky, 1957) Elbrus kərtənkələsi (Darevskia defilippii Camerano, 1877) Artvin kərtənkələsi (Darevskia derjugini Nikolsky, 1898) Çarnal kərtənkələsi (Darevskia dryada Darevsky et Tuniyev, 1997) Lindholm kərtənkələsi (Darevskia lindholmi Lantz et Cyrén, 1936) Acar kərtənkələsi (Darevskia mixta Méhely, 1909) Qırmızıqarın kərtənkələ (Darevskia parvula Lantz et Cyrén, 1913) Kür kərtənkələsi (Darevskia portschinskii Kessler, 1878) Luqov kərtənkələsi (Darevskia praticola Eversmann, 1834) Rüstəmbəy kərtənkələsi (Darevskia rostombekowi Darevsky, 1957) Gürcüstan kərtənkələsi (Darevskia rudis Bedriaga, 1886) Darevskia sapphirina (Schmidtler 1994) Qayalıq kərtənkələsi (növ) (Darevskia saxicola Eversmann, 1834) Ağqarın kərtənkələ (Darevskia unisexualis Darevsky, 1966) Darevskia uzzelli (Darevsky et Danielyan 1977) Valentin kərtənkələsi (Darevskia valentini, Boettger 1892) Lepidodactylus lugubris (FITZINGER 1843) Qayalıq kərtənkələrəri əsasən Qafqazın bütün bölgələrində, Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Rusiya və bundan başqa Bolqarıstan, İran, Rumıniya, Türkiyə ərazilərində rast gəlinir.