I
сущ. мед. вакцина (препарат для иммунизации людей и животных в профилактических и лечебных целях). Qripə qarşı ваксин противогриппозная вакцина, vaksin vurmaq ввести вакцину
II
прил. вакцинный. Vaksin peyvəndi вакционная прививка
Vaksin
Peyvənd və ya Vaksin (fr. Vacca) — orqanizmin xəstəliklərə qarşı immun müqavimətini qüvvətləndirən bioloji maddə.
Vaksin öldürülmüş və ya zəiflədilmiş mikroblar, onların ifraz etdiyi bəzi antigen xassəli maddələrdir. Vaksin həmçinin gen mühəndisliyi ilə də alına bilir. İmmun sistemi bu maddələri antigen kimi qəbul edir və ona qarşı anticisimlər yaradır (humoral immunitet). Yaxud da hüceyrə immuniteti ilə, yəni T limfositlər vasitəsilə məhv edir. Müasir dövrdə yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizə metodlarından ən effektli və iqtisadı cəhətdən ən əlverişli üsul vaksinasiyadır. Əsas prinsipini müəyyən infeksion törədiciyə qarşı spesifik immun cavabın yaranması təşkil edir. Bu proses isə aktiv immunizasiya adlanır. Belə spesifik əks cisimlər hazır şəkildə heyvanlardan və ya donor insanlardan alınıb orqanizmə yeridilməsi passiv immunizasiyadır.
Razi Vaksin və Zərdab tədqiqat İnstitutu
Razi Vaksin və Zərdab tədqiqat İnstitutu (fars. موسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی) — Kərəc şəhərində. İnstutunün əsas istehsalatları insan, heyvan və quşlar əcza ve dərmanlarıdır.
Bu institut böyük ipək yoluün yaxinliğda olaraq, əski zamanlardan atlar, atçapanlar və karvançılərın bir darman göbəkı sayılıb. 1924-ci ildə fəaliyyətlərı təşkil edilib və modernlıgə dəyış etdi və yenı əczalar rejissorluğa yetışdı. Hazırlıkdə bu institut bir direktorlar şurası ılə idarə olunürkən bu şurada təssərüfat və səhiyyə nazirliğlərinın nümayəndələri var.
COVID-19 vaksini
COVID-19 vaksini — COVID-19 xəstəliyinə qarşı insanlarda imuniteti təmin etməyi hədəfləyən biyoteknoloji peyvənd. 231 peyvənd namizədi hələ tədqiqat mərhələsindədir və bunlardan heç birinin təhlükəsizliyini və effektivliyini sübut edən klinik sınaqlar hələ tamamlanmamışdır. Avqust ayında ən azı 24 peyvənd namizədi elan edildi və ya klinik sınaqlara məruz qaldı. Bunlardan 6-sı III, 18-i I–II sınaq mərhələlərindədir.
2020-ci il fevral ayının sonunda Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), COVID-19-a səbəb olan SARS-CoV-2 virusuna qarşı bir peyvəndin 18 aya hazır olacağına ümid etdiyini açıqladı. Peyvəndin yaradılması virusun davamlı mutasiyası ilə çətinləşir. Effektivliyi insan orqanizmində immunitet reaksiyası yaratmaq qabiliyyətindən asılıdır.
2020-ci ilin avqust ayında Rusiyada Gam-COVID-Vac adlı bir rus peyvəndi qeydiyyata alındı.
== Tarixi ==
2020-ci ildən etibarən elm aləminə koronavirus ailəsinə aid bir neçə infeksiya artıq məlum idi. Heyvanlarda bu infeksiyalara quşların quş koronavirusu, və itlərdə it koronavirusu, pişiklrədə pişik koronavirusu daxildir.
Pfizer–BioNTech COVID-19 vaksini
ComiRNAty brendi altında satılan Pfizer–BioNTech COVID-19 peyvəndi (INN: tozinaran), Almaniyanın BioNTech biotexnologiya şirkəti tərəfindən hazırlanmış və onun hazırlanmasında klinik sınaqlar, logistika və istehsal dəstəyi üçün Amerika şirkəti Pfizer ilə əməkdaşlıq edən mRNT əsaslı COVID-19 peyvəndidir. Peyvənd əzələdaxili inyeksiya yolu ilə verilir. O, lipid nanohissəcikləri ilə əhatə olunmuş SARS-CoV-2-nin tam uzunluqlu sünbül zülalının mutasiya edilmiş formasını kodlayan nukleozidlə dəyişdirilmiş mRNT-dən (modRNT) ibarətdir. İlkin tövsiyədə peyvəndin 21 gün ara ilə iki dozada verilməli olduğu bildirilmişdi, lakin sonradan bu interval ABŞ-da 42 günə, Kanadada isə dörd aya qədər uzadıldı.
Polio vaksini
Polio vaksini - poliomielit (polio) xəstəliyinin qarşısını almaq üçün istifadə olunan vaksin. İki növü istifadə olunur: inyeksiya ilə verilən təsirsizləşdirilmiş poliovirus (IPV) və ağız vasitəsilə qəbul edilən zəifləndirilmiş poliovirus (OPV). Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) bütün uşaqlara poliomielit əleyhinə tam peyvənd edilməsini tövsiyə edir. İki peyvənd dünyanın əksər hissəsində poliomielit xəstəliyini aradan qaldırdı və hər il bildirilən halların sayını 1988-ci ildəki 350000-dən 2018-ci ildə 33-ə endirdi.
Qeyri-aktiv edilmiş poliomielit peyvəndləri çox təhlükəsizdir. İnyeksiya yerində yüngül qızartı və ya ağrı ola bilər. Ağızdan poliomielit peyvəndləri verilən milyon dozada peyvəndlə əlaqəli paralitik poliomielitin təxminən üç hadisəsinə səbəb olur. Bu, poliomielit infeksiyasından sonra iflic olan milyonda 5000 hadisə ilə müqayisə edilir. Hər iki peyvənd növü ümumiyyətlə hamiləlik dövründə və HİV/AİDS-i olan, lakin başqa cür yaxşı olanlara vermək üçün təhlükəsizdir. Bununla belə, dövriyyədə olan peyvənddən əldə edilən poliovirusun (cVDPV) ortaya çıxması, peyvənd virusunun yenidən poliomielitə səbəb olan bir forması, peyvəndi daha təhlükəsiz və təhlükəsiz etmək məqsədi daşıyan yeni oral poliomielit peyvəndi tip 2-nin (nOPV2) inkişafına səbəb olmuşdur.
Vaksina
Peyvənd və ya Vaksin (fr. Vacca) — orqanizmin xəstəliklərə qarşı immun müqavimətini qüvvətləndirən bioloji maddə.
Vaksin öldürülmüş və ya zəiflədilmiş mikroblar, onların ifraz etdiyi bəzi antigen xassəli maddələrdir. Vaksin həmçinin gen mühəndisliyi ilə də alına bilir. İmmun sistemi bu maddələri antigen kimi qəbul edir və ona qarşı anticisimlər yaradır (humoral immunitet). Yaxud da hüceyrə immuniteti ilə, yəni T limfositlər vasitəsilə məhv edir. Müasir dövrdə yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizə metodlarından ən effektli və iqtisadı cəhətdən ən əlverişli üsul vaksinasiyadır. Əsas prinsipini müəyyən infeksion törədiciyə qarşı spesifik immun cavabın yaranması təşkil edir. Bu proses isə aktiv immunizasiya adlanır. Belə spesifik əks cisimlər hazır şəkildə heyvanlardan və ya donor insanlardan alınıb orqanizmə yeridilməsi passiv immunizasiyadır.
Vaksinasiya
Vaksinasiya — müəyyən xəstəliklərin müalicəsi üçün müəyyən bir yoluxucu agentə qarşı aktiv qoruyucu immunitet formalaşdırmaq üçün bədənə antigenə xas olan komponentlərin (peyvəndlərin bir hissəsi olaraq) daxil edilməsinə yönəlmiş tədbirlər kompleksidir. Uğurlu peyvənd immunizasiya ilə nəticələnir. "Peyvənd" və "immunizasiya" anlayışları praktikada çox vaxt bir -birini əvəz edir, lakin peyvənd yalnız bir peyvəndin tətbiq edilməsi prosesinə aiddir, immunizasiya həm bir peyvəndin vurulması prosesinə, həm də sonradan xəstəliyə qarşı immunitetin formalaşmasına aiddir. Vaksinasiya yoluxucu xəstəliklərdən onların patogenləri ilə təmasdan əvvəl qorunmanın sadə, təsirli və təhlükəsiz bir yoludur və təsir mexanizmi bədənin təbii müdafiə mexanizmlərini işə salmaq üçün azaldılır. Peyvənd eyni zamanda ümumi xəstəlikləri idarə etmək, ehtiva etmək, aradan qaldırmaq üçün bir strategiyadır.
Vaksinasiya tarixin ən əhəmiyyətli tibbi inkişaflarından biridir. Vaksinasiyanın həyatı təhdid edən yoluxucu xəstəliklərə nəzarət və onları aradan qaldırmaq üçün təsirli, təhlükəsiz və qənaətcil bir vasitə olduğu sübut edilmişdir. Vaksinasiya hər il təxminən 2–3 milyon insanın həyatını xilas edir. Ancaq peyvənd yolu ilə kollektiv immunitetə nail olmaq üçün əhalinin vaksinasiyası əhatə dairəsinin müəyyən bir xəstəliyə xas olan həddən yuxarı olması vacibdir. Vaksinasiyanın əhəmiyyətli bir uğuru, SSRİ -nin 1958-ci ildə təklif etdiyi və 1979-cu ildə uğurla başa çatan beynəlxalq proqramın köməyi ilə dünyada çiçək xəstəliyinin tamamilə yox edilməsidir.