İqtisadiyyat İnstitutu (Azərbaycan): Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
k İnstitutun sayıt *.com.az-dan *.org.az-a dəyişdirilib və SSL sertifikatı əlavə edilib. |
||
| (8 istifadəçi tərəfindən edilmiş 33 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
{{Elmi-tədqiqat institutu |
|||
{{Təşkilat |
|||
| |
|adı = Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi İqtisadiyyat İnstitutu |
||
|orijinal adı = |
|||
|originalın dilindəki adı = <!-- Təşkilatın originalın dilindəki adı--> |
|||
|abreviatura |
|abreviatura = |
||
| |
|loqo = İqtloqo.jpg |
||
|loqonun ölçüsü = |
|||
|şəkil = İqt. İnstitututu -LOQO.jpg |
|||
|loqonun izahı = |
|||
|növü = Elmi-Tədqiqat İnstitutu |
|||
| |
|şəkil = |
||
|şəklin ölçüsü = |
|||
|şüarı = <!-- Təşkilatın şüarı--> |
|||
|şəklin izahı = |
|||
|yaranma tarixi = 1958 |
|||
|ölkə = [[Azərbaycan]] |
|||
|direktor = İqtisad elmləri doktoru, professor Nazim İmanov (Müzəffərli) |
|||
|tipi = elmi-tədqiqat institutu |
|||
|dağılma tarixi = <!-- Təşkilatın ləğvolunma tarixi--> |
|||
|yaradılıb = 1958 |
|||
|dili = <!-- Təşkilatın rəsmi dili--> |
|||
|bağlanıb = |
|||
|mərkəzi = <!-- Təşkilatın yerləşdiyi şəhər/ölkə--> |
|||
|əvvəlki adı = |
|||
|büdcə = <!-- Təşkilatın büdcəsi--> |
|||
| |
|büdcə = |
||
|direktor = [[professor]] [[Nazim İmanov]] |
|||
|rəsmi saytı = http://www.economics.com.az |
|||
|rektor = |
|||
|prezident = |
|||
|işçi sayı = |
|||
|ünvan = |
|||
|telefon = |
|||
|sayt = https://economics.org.az |
|||
|mükafatlar = |
|||
|əlavə = |
|||
|əlavə2 = |
|||
|vikianbar = |
|||
}} |
}} |
||
'''İqtisadiyyat İnstitutu''' — [[Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi]]nın strukturuna daxil olan elmi təşkilatdır<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.economics.com.az/ |access-date=2018-09-04 |archive-date=2022-07-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220726062611/http://economics.com.az/ |url-status=live }}</ref>. İnstitutun direktoru iqtisad elmləri doktoru, [[Nazim İmanov|professor Nazim İmanovdur.]] |
|||
'''İqtisadiyyat İnstitutu''' — [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]nın strukturuna daxil olan elmi təşkilatdır <ref> http://www.economics.com.az</ref>. İnstitutun direktoru iqtisad elmləri doktoru, [[Nazim İmanov|professor Nazim İmanovdur.]] |
|||
== Tarixi == |
== Tarixi == |
||
2022-ci ilə qədər [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]] sistemində özünəməxsus yer tutan, sonrakı dövrdə isə Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyində öz fəaliyyətini davam etdirən və [[Azərbaycan]]da iqtisad elminin inkişafına böyük töhfələr vermiş [[İqtisadiyyat İnstitutu]] çox şərəfli bir tarixi inkişaf yolu keçib. İqtisadiyyat İnstitutu əvvəllər SSRİ EA-nın Azərbaycan filialı nəzdində 1935-ci ildə təşkil edilmiş [[İqtisadiyyat]] və [[Coğrafiya]] sektorunun, 1945-ci ildən isə Azərbaycan EA-nın nəzdində fəaliyyət göstərmiş İqtisadiyyat sektorunun bazası əsasında 14 aprel 1958-ci il tarixində [[Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti]]nin qərarı ilə yaradılmışdır. 2019-cu ildən etibarən aprelin 14-ü AMEA İqtisadiyyat İnstitutunda "İnstitut Günü" kimi qeyd olunur. |
|||
[[İnstitut]] fəaliyyətə başladığı ilk dövrdə (1958–1960-cı illərdə) onun quruluşu 5 şöbədən — "Siyasi iqtisad və iqtisadi fikir", [[Sənaye|"Sənaye]] iqtisadiyyatı", [[Kənd təsərrüfatı|"Kənd təsərrüfatının]] iqtisadiyyatı", [[Sosializm|"Sosialist]] istehsalının yerləşdirilməsi" və "Xalq təsərrüfatı tarixi"ndən ibarət olub. Sonrakı dövlərdə (1961–1965, 1966–1970, 1971–1985, 1986–1990-cı illər) İnstitutda aparılan [[Elmi tədqiqat|elmi-tədqiqat]] işləri bütünlüklə götürüldükdə [[Sovet İttifaqı|keçmiş İttifaq]] və [[Azərbaycan Respublikası|Respublikanın]] [[hökumət]] və [[dövlət]] orqanları tərəfindən müəyyən edilmiş həmin dövrlərin mühüm iqtisadi problemlərinin və dövlət tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə yönəldilmişdir. |
|||
[[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]] sistemində özünəməxsus yer tutan və [[Azərbaycan|Azərbaycanda]] iqtisad elminin inkişafına böyük töhfələr vermiş [[İqtisadiyyat İnstitutu]] çox şərəfli bir tarixi inkişaf yolu keçib. İqtisadiyyat İnstitutu əvvəllər SSRİ EA-nın Azərbaycan filialı nəzdində [[1935-ci il|1935-ci ildə]] təşkil edilmiş [[İqtisadiyyat]] və [[Coğrafiya]] sektorunun, [[1945-ci il|1945-ci ildən]] isə Azərbaycan EA-nın nəzdində fəaliyyət göstərmiş İqtisadiyyat sektorunun bazası əsasında [[1958-ci il|1958-ci ildə]] [[Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti|Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin]] qərarı ilə yaradılmışdır. |
|||
XX əsrin 70-[[1980-ci il|80-ci illərində]] [[İqtisadiyyat İnstitutu]]nda yerinə yetirilmiş elmi-tədqiqat işlərinin səviyyəsini səciyyələndirən ən əsas cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, bu dövrdə [[İnstitut]] [[əməkdaş]]larının 23 elmi nəticəsi [[SSRİ Elmlər Akademiyası|keçmiş SSRİ EA-nın Rəyasət Heyəti]] tərəfindən [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet]] elminin ən mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilərək SSRİ EA Rəyasət Heyətinin Hesabatına daxil edilmişdir. |
|||
[[İnstitut]] fəaliyyətə başladığı ilk dövrdə ([[1958]]-[[1960-cı il|1960-cı illərdə]]) onun quruluşu 5 şöbədən - «Siyasi iqtisad və iqtisadi fikir», [[Sənaye|«Sənaye]] iqtisadiyyatı», [[Kənd təsərrüfatı|«Kənd təsərrüfatının]] iqtisadiyyatı», [[Sosializm|«Sosialist]] istehsalının yerləşdirilməsi» və «Xalq təsərrüfatı tarixi»ndən ibarət olub. Sonrakı dövlərdə ([[1961]]-[[1965]], [[1966]]-[[1970]], [[1971]]-[[1985]], [[1986]]-[[1990-cı il|1990-cı illər]]) İnstitutda aparılan [[Elmi tədqiqat|elmi-tədqiqat]] işləri bütünlüklə götürüldükdə [[Sovet İttifaqı|keçmiş İttifaq]] və [[Azərbaycan Respublikası|Respublikanın]] [[hökumət]] və [[dövlət]] orqanları tərəfindən müəyyən edilmiş həmin dövrlərin mühüm iqtisadi problemlərinin və dövlət tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə yönəldilmişdir. |
|||
1991-ci il oktyabrın 18-də [[Azərbaycan]]ın müstəqillik qazanması ilə yanaşı, [[bazar iqtisadiyyatı]]na keçid ölkəmizin iqtisadiyyatının və [[İqtisadiyyat|iqtisad elminin]] inkişafı sahəsində də yeni mərhələnin başlanğıcı olmuş, habelə [[İqtisadiyyat İnstitutu]]nun qarşısında yeni dövrün tələblərinə uyğun vəzifələr qoymuşdur. Müstəqillik illərində AMEA İqtisadiyyat İnstitutu Azərbaycanın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşdırılması və [[inkişaf]]ı istiqamətində uğurlu və sanballı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirmiş, peşəkar milli kadrların, [[iqtisadçı]] alimlərin yetişdirilməsində mühüm xidmətlər göstərmişdir. İnstitut bir sıra dövlət tapşırıqlarını uğurla icra etmiş, ciddi elmi nailiyyətlər qazanmışdır. Son illərdə İnstitutda iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin sosial-iqtisadi inkişafa təsirinin kəmiyyətcə ölçülməsi metodologiyası müəyyən edilmiş, bu metodologiya əsasında tənzimlənmənin nəticələrini qiymətləndirməyə imkan verən [[İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) indeksi|İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) – İS (S)İ indeksi]] hesablanmışdır. Bu metodologiya və indeks dünya ölkələrində həyata keçirilən iqtisadi islahatların nəticələrini təhlil etməyə, qiymətləndirməyə, müqayisə aparmağa və proqnazlaşdırmağa imkan verir. |
|||
XX əsrin [[1970-ci il|70]]-[[1980-ci il|80-cı illərində]] [[İqtisadiyyat İnstitutu|İqtisadiyyat İnstitutunda]] yerinə yetirilmiş elmi-tədqiqat işlərinin səviyyəsini səciyyələndirən ən əsas cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, bu dövrdə [[İnstitut]] [[Əməkdaş|əməkdaşlarının]] 23 elmi nəticəsi [[SSRİ Elmlər Akademiyası|keçmiş SSRİ EA-nın Rəyasət Heyəti]] tərəfindən [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet]] elminin ən mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilərək SSRİ EA Rəyasət Heyətinin Hesabatına daxil edilmişdir. |
|||
[[1991-ci il]] oktyabrın 18-də [[Azərbaycan|Azərbaycanın]] müstəqillik qazanması ilə yanaşı, [[Bazar iqtisadiyyatı|bazar iqtisadiyyatına]] keçid ölkəmizin iqtisadiyyatının və [[İqtisadiyyat|iqtisad elminin]] inkişafı sahəsində də yeni mərhələnin başlanğıcı olmuş, habelə [[İqtisadiyyat İnstitutu]]nun qarşısında yeni dövrün tələblərinə uyğun vəzifələr qoymuşdur. Müstəqillik illərində [[AMEA İqtisadiyyat İnstitutu]] Azərbaycanın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşdırılması və [[İnkişaf|inkişafı]] istiqamətində uğurlu və sanballı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirmiş, peşəkar milli kadrların, [[iqtisadçı |iqtisadçı alimlərin]] yetişdirilməsində mühüm xidmətlər göstərmişdir. İnstitut bir sıra dövlət tapşırıqlarını uğurla icra etmiş, ciddi elmi nailiyyətlər qazanmışdır. Son illərdə İnstitutda iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin sosial-iqtisadi inkişafa təsirinin kəmiyyətcə ölçülməsi metodologiyası müəyyən edilmiş, bu metodologiya əsasında tənzimlənmənin nəticələrini qiymətləndirməyə imkan verən [[İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) indeksi|İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) – İS (S)İ indeksi]] hesablanmışdır. Bu metodologiya və indeks dünya ölkələrində həyata keçirilən iqtisadi islahatların nəticələrini təhlil etməyə, qiymətləndirməyə, müqayisə aparmağa və proqnazlaşdırmağa imkan verir. |
|||
İqtisadiyyat İnstitutunda [[Bəhmən Axundov]], [[Əlisöhbət Sumbatzadə]], [[Əhməd Mahmudov]], [[Asəf Nadirov]], [[Ağasəlim Ələsgərov]] kimi tanınmış iqtisadçı alimlər çalışmışdır. |
İqtisadiyyat İnstitutunda [[Bəhmən Axundov]], [[Əlisöhbət Sumbatzadə]], [[Əhməd Mahmudov]], [[Asəf Nadirov]], [[Ağasəlim Ələsgərov]] kimi tanınmış iqtisadçı alimlər çalışmışdır. |
||
[[İqtisadiyyat İnstitutu]] yarandığı |
[[İqtisadiyyat İnstitutu]] yarandığı 1958-ci ildən 1964-cü ilədək onun direktoru vəzifəsində iqtisad elmləri namizədi H. T. Hüseynov, 1964–1989-cu illərdə [[Əhməd Mahmudov|akademik Ə. Ə. Mahmudov]], 1991–1998-ci illərdə [[Ağasəlim Ələsgərov|AMEA-nın müxbir üzvü A. K. Ələsgərov]], 1999-cu ilin yanvar ayından 2008-ci ilin iyun ayına kimi [[Şahbaz Muradov|AMEA-nın müxbir üzvü, i.e.d. professor Ş. M. Muradov,]] 2008-ci ilin iyun ayından 2014-cü ilin may ayına kimi i.e.d., [[İsa Alıyev|professor İ. H. Alıyev]] çalışmışdır. 2014-cü ilin may ayından İnstituta i.e.d., [[Nazim İmanov|professor Nazim İmanov (Müzəffərli)]] rəhbərlik edir. |
||
== |
== Fəaliyyət istiqamətləri == |
||
[[İqtisadiyyat İnstitutu]] yarandığı dövrdən etibarən onun fəaliyyət istiqaməti bütünlüklə keçmiş [[Sovet İttifaqı|İttifaqın]] və respublikanın mərkəzi partiya komitəsi tərəfindən müəyyən edilərək mühüm sosial-iqtisadi problemlərin və [[dövlət]] tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə yönəldilmiş, burada yerinə yetirilən elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri dövlət və hökumət orqanları tərəfindən ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf planlarının hazırlanmasında istifadə edilmişdi. İnstitutun aparıcı [[alim]]ləri elmi-tədqiqat işləri ilə yanaşı, aktuallığını və elmi əhəmiyyətini bu gün də itirməyən nəticələr əldə etmişdilər. |
|||
[[Azərbaycan]]ın müstəqillik qazanması və [[sosialist]] təsərrüfatı sistemindən bazar iqtisadiyyatı sisteminə keçməsi iqtisad elminin inkişafında da yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Həmin illərdə sosialist təsərrüfatının dağılması və yeni iqtisadi sistemə keçidlə əlaqədar olaraq yaranmış dərin sosial-iqtisadi böhran [[İqtisadiyyat İnstitutu]]nun qarşısında yeni dövrün tələblərinə uyğun vəzifələr qoydu. Bu tarixi mərhələdə Azərbaycan iqtisad elmi, onun flaqmanı olan AMEA İqtisadiyyat İnstitutu öz fəaliyyətini iki fundamental problemin həlli istiqamətində qurdu: |
|||
Hazırda [[AMEA İqtisadiyyat İnstitutu]] aşağıdakı strukturda fəaliyyət göstərir: |
|||
''Birincisi'' — bir [[iqtisadi sistem]]dən digərinə, daha doğrusu inzibati amirlik sistemindən [[bazar iqtisadiyyatı]] münasibətlərinin bərqərar olduğu bir sistemə keçid prosesi və bu keçid prosesi ilə bağlı yaranan çətinlik və problemlərin həlli; |
|||
# “İqtisadi tədqiqatların riyazi təminatı" şöbəsi; |
|||
# “İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin metodoloji və ekonometrik problemləri” şöbəsi; |
|||
# “İqtisadi siyasətin nəzəri əsasları və iqtisadi fikir tarixi” şöbəsi; |
|||
# “[[Qloballaşma]] və [[beynəlxalq iqtisadi münasibətlər]]” şöbəsi; |
|||
# “[[Demoqrafiya]] və iş qüvvəsinin təkrar istehsalı problemləri” şöbəsi; |
|||
# “Sənaye siyasəti və [[investisiya]] problemləri" şöbəsi; |
|||
# “[[Sahibkarlıq]] və [[İnhisar|inhisarçılığın]] tənzimlənməsi problemləri” şöbəsi; |
|||
# “Xidmət sahələrinin inkişafı problemləri” şöbəsi; |
|||
# “Regional inkişaf və təbii sərvətlərdən istifadə problemləri” şöbəsi; |
|||
# “Həyat səviyyəsinin sosial-iqtisadi problemləri” şöbəsi; |
|||
# “[[İnnovasiya menecmenti]] və elmin inkişafı problemləri” şöbəsi ; |
|||
# “Aqrar islahatlar və ərzaq təhlükəsizliyi” şöbəsi; |
|||
# “[[Maliyyə]], pul-kredit siyasəti” şöbəsi; |
|||
# “Beynəlxalq əlaqələr” şöbəsi; |
|||
# “[[İctimaiyyətlə əlaqələr]]” şöbəsi; |
|||
# “[[Təhsil]]” şöbəsi. |
|||
''İkincisi'' — milli [[iqtisadiyyat]]ın qurulması, formalaşması və inkişafı ilə bağlı həm nəzəri, həm də praktiki problemlərin tədqiq olunması və müvafiq təkliflərin verilməsi. Məhz bunlar nəzərə alınaraq, İnstitutun istər strukturunda, istərsə də aparılan tədqiqatların istiqamətlərində ciddi dəyişikliklər aparılmış, kadr potensialının tərkibi [[bazar iqtisadiyyatı]]nın tələblərinə uyğun gücləndirilmişdir. |
|||
İnstitutun tərkibində elmi-tədqiqat işləri müvafiq şöbələrdə davam etdirilməkdədir. Hazırda [[AMEA İqtisadiyyat İnstitutu|AMEA İqtisadiyyat İnstitutunda]] 187 nəfər çalışır. Onlardan 126 nəfəri [[Elmi işçi|elmi işçidir]]. Elmi işçilərin 74 nəfərinin [[Elmi dərəcə|elmi dərəcəsi]] vardır. Elmi dərəcəsi olanların 56 nəfəri iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, 18 nəfəri isə [[elmlər doktoru]]dur ki, onlardan da 2 nəfəri [[AMEA-nın müxbir üzvlərinin siyahısı|AMEA-nın müxbir üzvüdür]]. [[2014-cü il|2014-cü ildən]] İnstitutda gəncləşmə prosesi davam etdirilir. [[2014-cü il|2014]]-[[2018-ci il|2018-ci illərdə]] yaşı 30-a qədər olan 20-yə yaxın gənc İnstituta işə qəbul olunmuşdur. Bu [[gənclər]] İnstitutun [[elmi]] və [[ictimai]] həyatında yaxından iştirak edirlər. |
|||
Müstəqillik illərində İnstitutda "[[Azərbaycan]]ın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşdırılması və [[inkişaf]]ı, onun [[İqtisadi təhlükəsizlik|iqtisadi təhlükəsizliyinin]] təmin edilməsi" istiqamətində [[əhali]]nin [[həyat]] səviyyəsinin yüksəldilməsi, əhalisakinliyi, [[demoqrafiya]], məşğulluq, əhali [[miqrasiya]]sı və sosial [[siyasət]]in konseptual əsasları, xarici və [[MDB]] ölkələri ilə yeni iqtisadi əlaqələrin qurulması, [[region]]larda məhsuldar qüvvələrin səmərəli yerləşdirilməsi və təbii sərvətlərdən istifadə edilməsi, sənaye və investisiya siyasəti, aqrar münasibətlərin bazar iqtisadiyyatına uyğunlaşdırılması, həmçinin Azərbaycanda [[maliyyə]] və [[vergi]] siyasətinin, milli [[Sahibkarlıq|sahibkarlığın]] formalaşdırılması və inkişafı ilə bağlı bir çox sanballı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilmiş, peşəkar milli kadrların, iqtisadçı alimlərin yetişdirilməsində mühüm xidmətlər göstərilmişdir. Hazırda milli iqtisadiyyatın əsas inkişaf istiqamətlərini və [[İqtisadi təhlükəsizlik|iqtisadi təhlükəsizliyini]] təmin edən [[Azərbaycan dövləti]] dünya iqtisadi düzənində özünəməxsus mövqeyini müəyyənləşdirmişdir. AMEA İqtisadiyyat İnstitutu da iqtisad elminin aparıcı elm mərkəzi kimi, bu prosesə bacardığı qədər öz töhfəsini vermiş və bu gün də əsas elmi fəaliyətini Azərbaycanın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşmasının sosial-iqtisadi problemlərinin tədqiqi və müasir iqtisadiyyatın mühüm [[aspekt]]lərinin həlli istiqamətində qurmuşdur. İnstitut öz tədqiqatlarında dövlət proqramlarının, [[strategiya]] və [[konsepsiya]]ların qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələri əsas tutur. |
|||
[[İqtisadiyyat İnstitutu|İqtisadiyyat İnstitutunda]] daimi fəaliyyət göstərən “müzakirə və mükalimə meydançaları” da yaradılıb. Hal-hazırda İnstitutda 3 klub fəaliyyət göstərir: |
|||
Hazırda postneft iqtisadiyyatı quruculuğu və bununla bağlı tənzimləmə dövlətin sosial-iqtisadi siyasətinin ana xəttini təşkil edir. Bu baxımdan [[İqtisadiyyat İnstitutu]]nun fəaliyyət istiqamətləri və elmi-tədqiqat prioritetləri arasında yeni (postneft) iqtisadiyyatın normativ-hüquqi bazasının formalaşdırılması, prosesin gedişində sosial-iqtisadi münasibətlərin yeni [[iqtisadiyyat]]a uyğunlaşdırılması, qeyri-neft sahələrinin inkişafı ilə bağlı islahatların səmərəliliyinin artırılması və s. istiqamətlərdə araşdırmaların aparılması, həmçinin [[Azərbaycan iqtisadiyyatı]] üçün önəmli olan beynəlxalq təcrübənin üzə çıxarılması, postneft iqtisadiyyatı quruculuğunun sürətləndirilməsi üçün zəruri islahatların həyata keçirilməsi ilə bağlı təklif və tövsiyələrin hazırlanması əhəmiyyətli yer tutur. Yaxın gələcəkdə İnstitutu iqtisadi tədqiqatların [[ekspert]] mərkəzinə çevirərək gəncləşmə siyasətini davam etdirmək və bu [[elmi təşkilat]]ı dünya arenasına çıxarmaq nəzərdə tutulmuşdur. |
|||
1. '''“Kreativ [[İqtisadiyyat]]” diskussiya klubu.''' Burada təkcə İnstitutun öz alimləri deyil, həm də kənar [[Təşkilat|təşkilatlardan]] dəvət olunmuş mütəxəssislər, o cümlədən [[dövlət]] və [[hökumət]] orqanlarının nümayəndələri çıxış edirlər. Mütəmadi olaraq seminar-diskussiyaların keçirildiyi bu Klubun fəaliyyəti həm də [[iqtisadçı]] [[Alim|alimlərin]] dövlət qurumları ilə [[Əməkdaşlıq|əməkdaşlığını]] gücləndirmək baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. |
|||
2. '''“[[Doktorant|Doktorantlar]]” klubu.''' Hazırda [[İqtisadiyyat İnstitutu|İqtisadiyyat İnstitutunun]] 160 [[doktorant]] və dissertantı var. Bu Klubda İnstitutun aparıcı alimləri doktorantlar qarşısında müxtəlif maraq dairələri üzrə ayrı-ayrı mövzularda [[Mühazirə|mühazirələr]] oxuyur, müzakirələr aparırlar. |
|||
3. '''“Gənc alimlər” diskussiya klubu.''' Bu Klubda İnstitutun gənc mütəxəssisləri özləri məruzə və mühazirələrlə çıxış edir, elmi müzakirələr aparırlar. İndiyədək klubda bir çox maraqlı seminar-diskussiyalar keçirilib. |
|||
İnstitutda uzun illərdən bəri fəaliyyət göstərən İxtisaslaşdırılmış Doktorluq və Namizədlik [[Dissertasiya]] Şuralarında 1000-dən çox namizədlik və 100-ə yaxın doktorluq dissertasiyası müdafiə olunmuşdur. 1700-ə yaxın [[monoqrafiya]] və kitab nəşr edilmişdir. |
|||
[[İqtisadiyyat İnstitutu|İqtisadiyyat İnstitutunda]] dövri olaraq iki elmi jurnal ("AMEA-nın Xəbərləri İqtisadiyyat seriyası", "Elmi Əsərlər"), analitik bülletenlər nəşr olunur və [[İnternet saytı]] (economics.com.az) fəaliyyət göstərir. |
|||
== Fəaliyyət istiqamətləri və elmi-tədqiqat prioritetləri == |
|||
İnstitutun əsas elmi istiqaməti [[Azərbaycan]]ın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşmasının sosial-iqtisadi problemlərinin tədqiqi olub, müasir iqtisadiyyatın mühüm [[Aspekt|aspektlərinin]] həllinə yönəldilmişdir. İnstitut öz tədqiqatlarında dövlət proqramlarının, [[strategiya]] və [[konsepsiya|konsepsiyaların]] qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələri əsas tutur. |
|||
Postneft iqtisadiyyatı quruculuğu və bununla bağlı tənzimləmə hazırda dövlətin sosial-iqtisadi siyasətinin ana xəttini təşkil edir. Bu baxımdan [[İqtisadiyyat İnstitutu]] qurulacaq yeni iqtisadiyyatın (postneft) normativ-hüquqi bazasının formalaşdırılması, prosesin gedişində sosial-iqtisadi münasibətlərin yeni iqtisadiyyata uyğunlaşdırılması, qeyri-neft sahələrinin inkişafı ilə bağlı islahatların səmərəliliyinin artırılması və s. istiqamətlərdə araşdırmaların aparılmasını, həmçinin [[Azərbaycan iqtisadiyyatı]] üçün önəmli olan beynəlxalq təcrübənin üzə çıxarılmasını, postneft iqtisadiyyatı quruculuğunun sürətləndirilməsi üçün zəruri islahatların həyata keçirilməsi ilə bağlı təklif və tövsiyələrin hazırlanmasını nəzərdə tutur. Yaxın gələcəkdə İnstitutu iqtisadi tədqiqatların ekpert mərkəzinə çevirərək gəncləşmə siyasətini davam etdirmək və bu elmi təşkilatı dünya arenasına çıxarmaq nəzərdə tutulmuşdur. |
|||
== Əldə edilən mühüm nəticələr == |
== Əldə edilən mühüm nəticələr == |
||
=== ''Sovet dövründə əldə olunan nəticələr'' === |
=== ''Sovet dövründə əldə olunan nəticələr'' === |
||
İnstitut yarandığı ilk dövrlərdə bir sıra mühüm nəticələr əldə etmişdir. Bu nəticələr arasında [[Əlisöhbət Sumbatzadə|akademik Ə. S. Sumbatzadənin]] "XIX əsrdə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı" (Bakı, 1958, rus dilində) elmi əsəri; [[Bəhmən Axundov|müxbir üzv B. Y. Axundovun]] "İnqilaba qədərki [[Bakı]] Neft Sənayesində inhisarçı kapital" ([[Moskva]], 1959); R. N. İmanzadənin "Azərbaycanın dəniz [[neft yataqları]]nın işlənməsinin iqtisadiyyatının əsas məsələləri" (Bakı, 1958, rus dilində) adlı əsərlər Mərkəzi İttifaq tərəfindən mühüm nəticələr olaraq qəbul edilmişdir. |
|||
Keşən əsrin 70–80-ci illərində İnstitut əməkdaşlarının 23 elmi nəticəsi keçmiş [[SSRİ]] EA-nın Rəyasət Heyəti tərəfindən [[Sovet İttifaqı|Sovet]] elminin ən mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilərək, [[SSRİ Elmlər Akademiyası|SSRİ EA Rəyasət Heyətinin]] Hesabatına daxil edilmişdir. |
|||
İnstitut yarandığı ilk dövrlərdə bir sıra mühüm nəticələr əldə etmişdir. Bu nəticələr arasında [[Əlisöhbət Sumbatzadə|akademik Ə.S.Sumbatzadənin]] «XIX əsrdə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı» (Bakı, 1958, rus dilində) elmi əsəri; [[Bəhmən Axundov|müxbir üzv B.Y.Axundovun]] «İnqilaba qədərki [[Bakı]] Neft Sənayesində inhisarçı kapital» ([[Moskva]], 1959); R.N.İmanzadənin «Azərbaycanın dəniz [[Neft yataqları|neft yataqlarının]] işlənməsinin iqtisadiyyatının əsas məsələləri» (Bakı, 1958, rus dilində) adlı əsərlər Mərkəzi İttifaq tərəfindən mühüm nəticələr olaraq qəbul edilmişdir. |
|||
[[Sovet]] dövründə əldə edilən mühüm nəticələr sırasına: "[[Azərbaycan SSR]]-də uzunmüddətli perspektivdə xalq təsərrüfatı sahələrinin inkişaf etdirilməsi və məhsuldar qüvvələrin [[Azərbaycan Respublikası|Respublika]] ərazisində yerləşdirilməsi proqramı"nın işlənməsini, "[[Azərbaycan]] regionları üzrə [[əmək ehtiyatları]] balansı"nın tərtib edilməsini və s. bu kimi o dövrdə respublika iqtisadiyyatının inkişafında nəzərə alınan çox əhəmiyyətli tədqiqatlar yerinə yetirilmişdir. 1986–1990-cı illərdə [[SSRİ Elmlər Akademiyası|SSRİ EA]] və Elm və Texnika Üzrə SSRİ Dövlət Komitəsinin, habelə [[Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası|Azərbaycan SSR EA]] və Dövlət Plan Komitəsinin tapşırığına əsasən "[[Demoqrafiya]] və əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi" və "[[Əhali]], [[əmək ehtiyatları]] və əməyin mühafizəsi" üzrə elmi-texniki tərəqqi və onun sosial-iqtisadi nəticələrinin Kompleks Proqramı işlənib hazırlanmış və Azərbaycan SSR EA və Dövlət Plan Komitəsinə, habelə SSRİ EA və Elm və Texnika Üzrə SSRİ Dövlət Komitəsinə təqdim edilmişdir. |
|||
Keşən əsrin 70-80-cı illərində İnstitut əməkdaşlarının 23 elmi nəticəsi keçmiş [[SSRİ]] EA-nın Rəyasət Heyəti tərəfindən [[Sovet İttifaqı|Sovet]] elminin ən mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilərək, SSRİ EA Rəyasət Heyətinin Hesabatına daxil edilmişdir. |
|||
Eyni zamanda [[Azərbaycan Kommunist Partiyası|Azərbaycan KP MK]]-nın, Respublikanın Dövlət Plan və Əmək Komitələri, Mərkəzi Statistika İdarəsi və Peşə-Texniki Komitəsinin tapşırığı ilə "1990-cı ilədək olan dövrdə [[Azərbaycan SSR]]-də demoqrafik inkişaf və əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsinin" Məqsədli Kompleks Proqramı işlənib hazırlanmış dövlət təşkilatlarına təqdim edilmişdir. |
|||
Sovet dövründə əldə edilən mühüm nəticələr sırasına: “[[Azərbaycan SSR|Azərbaycan SSR-də]] uzunmüddətli perspektivdə xalq təsərrüfatı sahələrinin inkişaf etdirilməsi və məhsuldar qüvvələrin [[Azərbaycan Respublikası|Respublika]] ərazisində yerləşdirilməsi proqramı”nın işlənməsini, “[[Azərbaycan]] regionları üzrə [[əmək ehtiyatları]] balansı”nın tərtib edilməsini və s. bu kimi o dövrdə respublika iqtisadiyyatının inkişafında nəzərə alınan çox əhəmiyyətli tədqiqatlar yerinə yetirilmişdir. |
|||
[[1986-cı il|1986]]-[[1990-cı il|1990-cı illərdə]] [[SSRİ Elmlər Akademiyası|SSRİ EA]] və Elm və Texnika Üzrə SSRİ Dövlət Komitəsinin, habelə [[Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası|Azərbaycan SSR EA]] və Dövlət Plan Komitəsinin tapşırığına əsasən “[[Demoqrafiya]] və əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi” və “[[Əhali]], [[əmək ehtiyatları]] və əməyin mühafizəsi” üzrə elmi-texniki tərəqqi və onun sosial-iqtisadi nəticələrinin Kompleks Proqramı işlənib hazırlanmış və Azərbaycan SSR EA və Dövlət Plan Komitəsinə, habelə SSRİ EA və Elm və Texnika Üzrə SSRİ Dövlət Komitəsinə təqdim edilmişdir. |
|||
Bu tədqiqatlar arasında "1986–2005-ci illərdə (beşilliklər üzrə) SSRİ-nin elmi-texniki tərəqqisinin kompleks proqramı" (Moskva, 1983); "1991–2010-cu illərdə (beşilliklər üzrə) SSRİ-də elmi-texniki tərəqqinin kompleks proqramı" ([[Moskva]], 1989); "[[2000-ci il|2000-ci]], [[2005-ci il|2005-ci]] və 2010-cu ilədək olan dövrdə elmi-texniki tərəqqi və onun sosial-iqtisadi nəticələri" və digərlərinin adlarını çəkmək olar. |
|||
Eyni zamanda Azərbaycan KP MK-nın, Respublikanın Dövlət Plan və Əmək Komitələri, Mərkəzi Statistika İdarəsi və Peşə-Texniki Komitəsinin tapşırığı ilə “[[1990-cı il|1990-cı ilədək]] olan dövrdə [[Azərbaycan SSR|Azərbaycan SSR-də]] demoqrafik inkişaf və əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsinin” Məqsədli Kompleks Proqramı işlənib hazırlanmış dövlət təşkilatlarına təqdim edilmişdir. |
|||
Bu tədqiqatlar arasında “[[1986-cı il|1986]]-[[2005-ci il|2005-ci illərdə]] (beşilliklər üzrə) SSRİ-nin elmi-texniki tərəqqisinin kompleks proqramı” (Moskva, 1983); “[[1991-ci il|1991]]-[[2010-cu il|2010-cu illərdə]] (beşilliklər üzrə) SSRİ-də elmi-texniki tərəqqinin kompleks proqramı” ([[Moskva]], [[1989-cu il|1989]]); “[[2000-ci il|2000-ci]], [[2005-ci il|2005-ci]] və [[2010-cu il|2010-cu ilədək]] olan dövrdə elmi-texniki tərəqqi və onun sosial-iqtisadi nəticələri” və digərlərinin adlarını çəkmək olar. |
|||
=== ''Müstəqillik illərində əldə olunan nəticələr'' === |
=== ''Müstəqillik illərində əldə olunan nəticələr'' === |
||
Müstəqillik illərində [[Heydər Əliyev|ümummilli lider Heydər Əliyevin]] 28 dekabr 1998-ci il və 23 iyun 2003-cü il tarixli sərəncamlarına müvafiq olaraq "Azərbaycan Respublikasının demoqrafik inkişaf konsepsiyası" (1999-cu il) və "Azərbaycan Respublikasında demoqrafiya və əhalisakinliyinin inkişafı sahəsində Dövlət Proqramı" (2004-cü il) işlənib hazırlanmış və ölkə rəhbəri tərəfindən təsdiq edilmişdir. Bu dövrdə habelə Azərbaycanın yeni rayonlaşma şəbəkəsi də hazırlanmış və dövlət tərəfindən qəbul edilmişdir. |
|||
İnstitutda iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafı ilə bağlı bir çox elmi-tədqiqat işləri aparılmışdır. 2014-cü ildə AMEA İqtisadiyyat İnstitutunda müəllifi [[Nazim İmanov|i.e.d., prof. Nazim Müzəffərli (İmanov)]] olan və dünya iqtisad elmində ilk dəfə olaraq dövlətlərin iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsini ölçməyə, ölkədə aparılan iqtisadi islahatları dəyərləndirməyə imkan verən metodologiya hazırlanmışdır. Bu metodologiyanın innovasiya xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin səviyyəsini ölçməyə imkan verən tədqiqat işi yerinə yetirilmiş və ilk dəfə olaraq [[İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) indeksi – İS(S)İ]] hesablanmışdır. Bu indeksdə hazırda geniş tətbiq olunan "şaquli" sıralamalardan (rənkinqlərdən) fərqli olaraq, ölkələr "üfiqi" şkala üzərində sıralanmışdır. Bu tədqiqatın nəticəsi dövlətin iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsini, iqtisadi sistemləri, dövlətin həyata keçirdiyi tənzimləmə siyasətinin effektivliyini müəyyən etməyə imkan verir. İS(S)İ müxtəlif ölkələrdə həyata keçirilən iqtisadi islahatların nəticələrini qiymətləndirməyə və islahatların gələcək effektlərini proqnozlaşdırmağa imkan verir<ref>{{Cite web |title=N.Müzəffərli. İqtisadiyyatın sosialyönlüyü sağçı və solçu sistemlərdə |url=http://economics.com.az/images/fotos/sag-solluq/N.Muzaffarli_Iqtisadiyyatin_Salliqi(Sollugu).pdf |access-date=2018-11-09 |archive-date=2016-04-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160409102616/http://economics.com.az/images/fotos/sag-solluq/N.Muzaffarli_Iqtisadiyyatin_Salliqi(Sollugu).pdf |url-status=live }}</ref>. 2015-ci ildən başlayaraq İS(S) İndeksi üzrə tədqiqatlar aparılır və hesabatlar dərc olunur. Hazırda tədqiqata cəlb olunan ölkələrin sayı 100-ə çatdırılmışdır. |
|||
Müstəqillik illərində [[Heydər Əliyev|ümummilli lider Heydər Əliyevin]] 28 dekabr 1998-ci il və 23 iyun 2003-cü il tarixli sərəncamlarına müvafiq olaraq “Azərbaycan Respublikasının demoqrafik inkişaf konsepsiyası” (1999-cu il) və “Azərbaycan Respublikasında demoqrafiya və əhalisakinliyinin inkişafı sahəsində Dövlət Proqramı” (2004-cü il) işlənib hazırlanmış və ölkə rəhbəri tərəfindən təsdiq edilmişdir. Bu dövrdə habelə Azərbaycanın yeni rayonlaşma şəbəkəsi də hazırlanmış və dövlət tərəfindən qəbul edilmişdir. |
|||
İqtisadiyyat İnstitutunda iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafı ilə bağlı elmi-tədqiqat işləri aparılmışdır. 2014-cü ildə AMEA İqtisadiyyat İnstitutunda müəllifi [[ Nazim İmanov|i.e.d., prof. Nazim Müzəffərli (İmanov)]] olan və dünya iqtisad elmində ilk dəfə olaraq dövlətlərin iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsini ölçməyə, ölkədə aparılan iqtisadi islahatları dəyərləndirməyə imkan verən metodologiya hazırlanmışdır. Bu metodologiyanın innovasiya xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin səviyyəsini ölçməyə imkan verən tədqiqat işi yerinə yetirilmiş və ilk dəfə olaraq [[İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) indeksi – İS(S)İ]] hesablanmışdır. Bu indeksdə hazırda geniş tətbiq olunan “şaquli” sıralamalardan (rənkinqlərdən) fərqli olaraq, ölkələr “üfiqi” şkala üzərində sıralanmışdır. Bu tədqiqatın nəticəsi dövlətin iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsini, iqtisadi sistemləri, dövlətin həyata keçirdiyi tənzimləmə siyasətinin effektivliyini müəyyən etməyə imkan verir. İS(S)İ müxtəlif ölkələrdə həyata keçirilən iqtisadi islahatların nəticələrini qiymətləndirməyə və islahatların gələcək effektlərini proqnozlaşdırmağa imkan verir <ref>[http://economics.com.az/images/fotos/sag-solluq/N.Muzaffarli_Iqtisadiyyatin_Salliqi(Sollugu).pdf N.Müzəffərli. İqtisadiyyatın sosialyönlüyü sağçı və solçu sistemlərdə]</ref>. 2015-ci ildən başlayaraq İS(S) İndeksi üzrə tədqiqatlar aparılır və hesabatlar dərc olunur. Hazırda tədqiqata cəlb olunan ölkələrin sayı 100-ə çatdırılmışdır. |
|||
İnstitutda “[[2018-ci il|2018]]-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəqəmsal ödənişlərin genişləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı”nın layihəsi hazırlanmışdır. Bu sənəd layihəsi 26 sentyabr 2018-ci il tarixində [[İlham Əliyev|ölkə Prezidenti İlham Əliyev]] tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Bu proqram Azərbaycanda yenidir. Proqramda nağdsız ödənişlər e-hökümət, [[e-ticarət]] və e-bankçılığın inkişafı yolu biznes mühitinin yaxşılaşması və iqtisadiyyatın əsas hədəfi olan səmərəliliyin artmasına hədəflənmişdir. |
|||
Proqramın strateji məqsədi iqtisadiyyatda nağdsız ödənişlərlə aparılan transaksiyaların əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi, bununla da nağd ödənişlərin miqyasının minimuma endirilməsi, nəticədə bank sektorunun maliyyə resursları bazasının gücləndirilməsi, nağd pul tədavülü ilə bağlı yaranan transaksiya xərclərinin azaldılmasıdır. |
|||
İqtisadiyyat İnstitutu [[İlham Əliyev|Respublika Prezidenti İlham Əliyevin]] bir sıra fərman və sərəncamlarının, eləcə də Nazirlər Kabinetinin, [[AMEA|AMEA Rəyasət Heyətinin]] qərar və sərəncamlarının icrasında iştirak edir. Belə ki, [[2003-cü il|2003-cü ildən]] başlayaraq İnstitut onlarla dövlət proqramının həyata keçirilməsində mühüm rol oynamışdır. Hazırda İnstitut aşağıdakı proqramların icrasında iştirak edir: |
|||
* “Milli [[İqtisadiyyat]] və İqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə Strateji Yol Xəritələri”; |
|||
* “[[Azərbaycan 2020]]: gələcəyə baxış” [[İnkişaf]] [[Konsepsiya|Konsepsiyası]]; |
|||
* “[[Azərbaycan Respublikası|Azərbaycan Respublikasında]] əhalisakinliyi və demoqrafik inkişaf sahəsində Dövlət Proqramı ([[2014-cü il|2014]]-2025-ci illər)”; |
|||
* “Azərbaycan Respublikası regionlarının [[2014-cü il|2014]]-[[2018-ci il|2018-ci illərdə]] sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”; |
|||
* “Azərbaycan Respublikasında [[Sənaye|sənayenin]] inkişafına dair [[2015-ci il|2015]]-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı”. |
|||
Eyni zamanda İnstitutun əməkdaşları “Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi”nin Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş tapşırıqların icrası məqsədilə əlaqəli nazirliklərdə yaradılan işçi qruplarında, habelə [[Azərbaycan Respublikası Prezidenti|Azərbaycan Respublikası Prezidentinin]] “Azərbaycan Respublikasında biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması və beynəlxalq reytinqlərdə ölkəmizin mövqeyinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” 13 iyul 2016-cı il tarixli Sərəncamının 2.3-cü bəndinin icrası istiqamətində yaradılan işçi qrupunda, [[Milli Qeyri-Hökumət Təşkilatları|Azərbaycan Milli Qeyri-Hökumət Təşkilatları]] Forumunun, [[Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|ARDSK-nın]], [[AMEA|AMEA-nın]] və [[Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası|AHİK-in]] 28 iyul 2017-ci il tarixli F-III nömrəli əmrə əsasən “Yaşayış minimumu haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununun 3.2 maddəsinin və "Azərbaycan Respublikasında [[Minimum istehlak səbəti|minimum istehlak səbətinin]] tərkibinin təsdiq edilməsi haqqında” yaradılan işçi qrupunda, həmçinin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 oktyabr 2016-cı il Fərmanı ilə təsdiqlənmiş “Dayanıqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurası” tərəfindən yaradılan işçi qrupunda təmsil olunurlar. |
|||
Yuxarıda adları çəkilən proqram və konsepsiyaların həyata keçirilməsi məqsədilə İnstitutda iqtisadiyyatın bir çox sahələrini əhatə edən tədqiqatlar aparılır, məqalələr dərc etdirilir, ölkədə və xaricdə təşkil olunan konfranslarda iştirak edilir. |
|||
== Kadr hazırlığı == |
|||
İnstitutda "2018–2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəqəmsal ödənişlərin genişləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı"nın layihəsi hazırlanmışdır. Bu sənəd layihəsi 26 sentyabr 2018-ci il tarixində [[İlham Əliyev|ölkə Prezidenti İlham Əliyev]] tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Bu proqram Azərbaycanda yenidir. Proqramda nağdsız ödənişlər e-hökumət, [[e-ticarət]] və e-bankçılığın inkişafı yolu ilə biznes mühitinin yaxşılaşmasına və iqtisadiyyatın əsas hədəfi olan səmərəliliyin artmasına istiqamətlənmişdir. Proqramın strateji məqsədi iqtisadiyyatda nağdsız ödənişlərlə aparılan transaksiyaların əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi, bununla da nağd ödənişlərin miqyasının minimuma endirilməsi, nəticədə bank sektorunun maliyyə resursları bazasının gücləndirilməsi, nağd pul tədavülü ilə bağlı yaranan transaksiya xərclərinin azaldılmasıdır. |
|||
İqtisadiyyat İnstitutu yarandığı dövrdən iqtisadi nəzəriyyə, Azərbaycanın xalq təsərrüfatı tarixi, əməyin iqtisadiyyatı, əhalisakinliyi və demoqrafiya, sənaye və kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatı, məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilməsi və regional iqtisadiyyat sahələri üzrə yüksəkixtisaslı kadrlar hazırlayır. Bu sahələr üzrə İnstitutda uzun illərdən bəri fəaliyyət göstərən İxtisaslaşdırılmış Doktorluq və Namizədlik Dissertasiya Şuralarında 1000-dən çox namizədlik və 100-ə yaxın doktorluq dissertasiyası müdafiə olunmuşdur. Bu müdafiə şuralarında təkcə İnstitut əməkdaşları deyil, respublikanın ali məktəblərində, elmi tədqiqat institutlarında və digər təşkilatlarında çalışan alim və mütəxəssislər, həmçinin [[Rusiya]], [[Ukrayna]], [[Qazaxıstan]], [[Özbəkistan]], [[Türkmənistan]], [[Tacikistan]], [[Qırğızıstan]] və [[Gürcüstan|Gürcüstanın]], o cümlədən [[Türkiyə]], [[İran]], [[İraq]], [[Yəmən]], [[Əlcəzair]] və digər ölkələrin vətəndaşları da elmi işlərini müdafiə etmişlər. |
|||
İqtisadiyyat İnstitutu [[İlham Əliyev|Respublika Prezidenti İlham Əliyevin]] bir sıra fərman və sərəncamlarının, eləcə də Nazirlər Kabinetinin, [[AMEA]] Rəyasət Heyətinin qərar və sərəncamlarının icrasında iştirak edir. Belə ki, 2003-cü ildən başlayaraq İnstitut onlarla dövlət proqramının həyata keçirilməsində mühüm rol oynamışdır. Hazırda İnstitut aşağıdakı proqramların icrasında iştirak edir: |
|||
AMEA İqtisadiyyat İnstitutu yarandığı dövrdən etibarən fundamental elmlə təhsilin qarşılqlı əlaqəsinin inkişafında da əhəmiyyətli rol oynamışdır. İnstitutda yetişdirilən kadrlar, yüksəkixtisaslı iqtidasçı alimlər [[Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti]], [[Azərbaycan Kooperasiya Universiteti]], [[Bakı Biznes Universiteti]], [[Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti]], [[Bakı Dövlət Universiteti]] və s. ali təhsil müəssisələrində çalışır, elmi-pesaqoji fəaliyyətlə məşğul olurlar. |
|||
* "Milli [[İqtisadiyyat]] və İqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə Strateji Yol Xəritələri"; |
|||
İnstitutun bir çox əməkdaşı universitetlərin iqtisadiyyat yönümlü fakültələrində pedaqoji fəaliyyət göstərmiş və bu gün də fəaliyyət göstərməkdədirlər. Təcrübə keçmək üçün universitetlərdən göndərilən tələbələrə və ixtisasartırma üçün göndərilən müəllimlərə İnstitutda hərtərəfli şərait yaradılır. Bu günə qədər onlarla dərs vəsaiti nəşr olunaraq tələbə-müəllim heyətinin istifadəsinə verilmişdir. |
|||
* "[[Azərbaycan 2020]]: gələcəyə baxış" [[İnkişaf]] [[Konsepsiya]]sı; |
|||
* "[[Azərbaycan Respublikası]]nda əhalisakinliyi və demoqrafik inkişaf sahəsində Dövlət Proqramı (2014–2025-ci illər)"; |
|||
* "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014–2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"; |
|||
* "Azərbaycan Respublikasında [[sənaye]]nin inkişafına dair 2015–2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı". |
|||
Eyni zamanda İnstitutun əməkdaşları "Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi"nin Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş tapşırıqların icrası məqsədilə əlaqəli nazirliklərdə yaradılan işçi qruplarında, habelə [[Azərbaycan Respublikası Prezidenti]]nin "Azərbaycan Respublikasında biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması və beynəlxalq reytinqlərdə ölkəmizin mövqeyinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" 13 iyul 2016-cı il tarixli Sərəncamının 2.3-cü bəndinin icrası istiqamətində yaradılan işçi qrupunda, [[Milli Qeyri-Hökumət Təşkilatları|Azərbaycan Milli Qeyri-Hökumət Təşkilatları]] Forumunun, [[Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi|ARDSK-nın]], [[AMEA]]-nın və [[Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası|AHİK-in]] 28 iyul 2017-ci il tarixli F-III nömrəli əmrə əsasən "Yaşayış minimumu haqqında" Azərbaycan Respublikası qanununun 3.2 maddəsinin və "Azərbaycan Respublikasında [[minimum istehlak səbəti]]nin tərkibinin təsdiq edilməsi haqqında" yaradılan işçi qrupunda, həmçinin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 oktyabr 2016-cı il Fərmanı ilə təsdiqlənmiş "Dayanıqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurası" tərəfindən yaradılan işçi qrupunda təmsil olunurlar. |
|||
== Xarici və daxili əməkdaşlıq əlaqələri == |
|||
Yuxarıda adları çəkilən proqram və konsepsiyaların həyata keçirilməsi məqsədilə İnstitutda iqtisadiyyatın bir çox sahələrini əhatə edən tədqiqatlar aparılır, məqalələr dərc etdirilir, ölkədə və xaricdə təşkil olunan konfranslarda iştirak edilir. |
|||
İnstitutun əməkdaşları fəaliyyət göstərdikləri illər ərzində keçmiş İttifaqın Elmlər Akademiyalarının və SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin İqtisadiyyat İnstitutlarının, müttəfiq respublikaların Elmlər Akademiyalarının və Dövlət Plan Komitələrinin nəzdində olan bir sıra elmi-tədqiqat iqtisadiyyat institutlarının alimləri ilə sıx əlaqədə işləmiş, onlarla birlikdə bir sıra elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirib alınan nəticələri istifadə olunmaq üçün ümumittifaq hökümət və dövlət orqanlarına təqdim etmiş, çoxlu fundamental tədqiqat əsərləri yazıb İttifaq respublikalarının nüfuzlu nəşriyyatlarında çap etdirmişlər. |
|||
== Əlaqələri == |
|||
Vəzifəsi respublikada iqtisad elminin inkişaf istiqamətlərini və strategiyasını müəyyənləşdirmək, onun əlaqələndirilməsini təmin etmək və fundamental tədqiqatlar aparmaqla ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisinə xidmət göstərməkdən ibarət olan AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutunun xarici əlaqələri geniş və əhatəlidir. İnstitut [[MDB|MDB ölkələri]], o cümlədən [[Rusiya Federasiyası]], [[Ukrayna]], [[Belarus]], [[Moldova]], [[Gürcüstan]], [[Qazaxıstan]] və digər [[Orta Asiya]] respublikaları, o cümlədən bir sıra yaxın və uzaq xarici ölkələrin beyin mərkəzləri, həmçinin beynəlxalq təşkilatlarla elmi əməkdaşlıq edir. |
|||
İnstitutun əməkdaşları fəaliyyət göstərdikləri illər ərzində keçmiş İttifaqın Elmlər Akademiyalarının və SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin İqtisadiyyat İnstitutlarının, müttəfiq respublikaların Elmlər Akademiyalarının və Dövlət Plan Komitələrinin nəzdində olan bir sıra elmi-tədqiqat iqtisadiyyat institutlarının alimləri ilə sıx əlaqədə işləmiş, onlarla birlikdə bir sıra elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirib, alınan nəticələri istifadə olunmaq üçün ümumittifaq hökumət və dövlət orqanlarına təqdim etmiş, çoxlu fundamental tədqiqat əsərləri yazıb İttifaq respublikalarının nüfuzlu nəşriyyatlarında çap etdirmişlər. |
|||
Vəzifəsi respublikada iqtisadiyyat elminin inkişaf istiqamətlərini və strategiyasını müəyyənləşdirmək, onun əlaqələndirilməsini təmin etmək və fundamental tədqiqatlar aparmaqla ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisinə xidmət göstərməkdən ibarət olan AMEA İqtisadiyyat İnstitutunun xarici əlaqələri geniş və əhatəlidir. İnstitut [[MDB]] ölkələri, o cümlədən [[Rusiya Federasiyası]], [[Ukrayna]], [[Belarus]], [[Moldova]], [[Gürcüstan]], [[Qazaxıstan]] və digər [[Orta Asiya]] respublikaları, o cümlədən bir sıra yaxın və uzaq xarici ölkələrin beyin mərkəzləri ilə, həmçinin beynəlxalq təşkilatlarla elmi əməkdaşlıq edir. |
|||
2017-ci ildə İnstitut beynəlxalq əlaqələrini əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli genişləndirmişdir. Beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsi məqsədilə İnstitutda "Beynəlxalq əlaqələr" şöbəsi yaradılmışdır. Belarus Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutu ilə birgə tədqiqatların aparılması istiqamətində müqavilə bağlanmışdır. 2017-ci ildə Çin Sosial Elmlər Akademiyasının (ÇSEA) İqtisadiyyat İnstitutu ilə daha sıx əməkdaşlıq qurulmuşdur. İyun ayında ÇSEA İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru professor Pei Changhonqun rəhbərliyi ilə nümayəndə heyəti “İqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin ölçülməsi metodologiyası” elmi-tədqiqat işləri ilə tanış olmaq üçün İnstitutun qonağı olmuşdur. İnstitutun 6 əməkdaşı Çinin maliyyə dəstəyi ilə təşkil olunan seminarda iştirak etmişdir. Hazırda İnstitut [[Türkiyə]], [[Rusiya]], [[Ukrayna]], [[Gürcüstan]], [[Finlandiya]], [[Qazaxıstan]], [[Özbəkistan]], [[Qırğızıstan]], [[Belarus]], [[Çin]] və s. ölkələrlə sıx əməkdaşlıq edir. |
|||
2017-ci ildə İnstitut beynəlxalq əlaqələrini əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli genişləndirmişdir. Beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsi məqsədilə İnstitutda "Beynəlxalq əlaqələr" şöbəsi yaradılmışdır. Belarus Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutu ilə birgə tədqiqatların aparılması istiqamətində müqavilə bağlanmışdır. 2017-ci ildə Çin Sosial Elmlər Akademiyasının (ÇSEA) İqtisadiyyat İnstitutu ilə daha sıx əməkdaşlıq qurulmuşdur. 2018-ci ilin iyun ayında ÇSEA İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru professor Pei Changhonqun rəhbərliyi ilə nümayəndə heyəti "İqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin ölçülməsi metodologiyası" elmi-tədqiqat işləri ilə tanış olmaq üçün İnstitutun qonağı olmuşdur. İnstitutun əməkdaşları Çinin maliyyə dəstəyi ilə təşkil olunan seminarda iştirak etmişlər. Hazırda İnstitut [[Türkiyə]], [[Rusiya]], [[Ukrayna]], [[Gürcüstan]], [[Finlandiya]], [[Qazaxıstan]], [[Özbəkistan]], [[Qırğızıstan]], [[Belarus]], [[Çin]] və s. ölkələrlə sıx əməkdaşlıq edir. |
|||
İnstitut Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanları - İqtisadi İslahatlar və Kommunikasiya Mərkəzi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Energetika Nazirliyi, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, Sahibkarlar (İşəgötürənlər) Təşkilatları Milli Konfederasiyası və digər dövlət qurumları ilə, eləcə də ölkə universitetləri ilə yaxından əməkdaşlıq edir. İnstitutun İqtisadi İslahatlar və Kommunikasiya Mərkəzi ilə daha sıx əməkdaşlığı vardır. 2017-ci ildə İnstitutda Mərkəzi Bank və “Master Card Advisors”un sifarişi ilə haqqı ödənilməklə “2018-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəqəmsal ödənişlərin genişləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı” layihəsi hazırlanmışdır. |
|||
İnstitut Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanları — İqtisadi İslahatlar və Kommunikasiya Mərkəzi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Energetika Nazirliyi, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, Sahibkarlar (İşəgötürənlər) Təşkilatları Milli Konfederasiyası və digər dövlət qurumları ilə, eləcə də ölkə universitetləri ilə yaxından əməkdaşlıq edir. İnstitutun İqtisadi İslahatlar və Kommunikasiya Mərkəzi ilə daha sıx əməkdaşlığı vardır. 2017-ci ildə İnstitutda Mərkəzi Bank və "Master Card Advisors"un sifarişi ilə haqqı ödənilməklə "2018–2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəqəmsal ödənişlərin genişləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı" layihəsi hazırlanmışdır. |
|||
== Mənbə == |
|||
* [http://www.elm.az/az/economy/index.htm AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutu] |
|||
== Həmçinin bax == |
== Həmçinin bax == |
||
| Sətir 137: | Sətir 101: | ||
== Xarici keçidlər == |
== Xarici keçidlər == |
||
* [http://www.elm.az Аzərbaycan Milli Elmlər Akademiyası] |
* [http://www.elm.az/ Аzərbaycan Milli Elmlər Akademiyası] |
||
* [http://www. |
* [http://www.economics.com.az/ AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutu] |
||
* [https://edu.gov.az/ Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi] |
|||
* [http://www.dendrary.in-baku.com/ AMEA Mərdəkan Dendrarisi] |
|||
* [http://www.ict.az AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu] |
|||
* [http://shao.az/SG/ AMEA Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası] |
|||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
[[Kateqoriya:Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]] |
|||
Səhifəsinin 01:56, 15 mart 2024 tarixinə olan son versiyası
| Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi İqtisadiyyat İnstitutu | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Ölkə | Azərbaycan |
| Tipi | elmi-tədqiqat institutu |
| Yaradılıb | 1958 |
| Digər məlumatlar | |
| Direktor | professor Nazim İmanov |
| Sayt | economics.org.az |
İqtisadiyyat İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinın strukturuna daxil olan elmi təşkilatdır[1]. İnstitutun direktoru iqtisad elmləri doktoru, professor Nazim İmanovdur.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
2022-ci ilə qədər Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası sistemində özünəməxsus yer tutan, sonrakı dövrdə isə Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyində öz fəaliyyətini davam etdirən və Azərbaycanda iqtisad elminin inkişafına böyük töhfələr vermiş İqtisadiyyat İnstitutu çox şərəfli bir tarixi inkişaf yolu keçib. İqtisadiyyat İnstitutu əvvəllər SSRİ EA-nın Azərbaycan filialı nəzdində 1935-ci ildə təşkil edilmiş İqtisadiyyat və Coğrafiya sektorunun, 1945-ci ildən isə Azərbaycan EA-nın nəzdində fəaliyyət göstərmiş İqtisadiyyat sektorunun bazası əsasında 14 aprel 1958-ci il tarixində Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə yaradılmışdır. 2019-cu ildən etibarən aprelin 14-ü AMEA İqtisadiyyat İnstitutunda "İnstitut Günü" kimi qeyd olunur.
İnstitut fəaliyyətə başladığı ilk dövrdə (1958–1960-cı illərdə) onun quruluşu 5 şöbədən — "Siyasi iqtisad və iqtisadi fikir", "Sənaye iqtisadiyyatı", "Kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatı", "Sosialist istehsalının yerləşdirilməsi" və "Xalq təsərrüfatı tarixi"ndən ibarət olub. Sonrakı dövlərdə (1961–1965, 1966–1970, 1971–1985, 1986–1990-cı illər) İnstitutda aparılan elmi-tədqiqat işləri bütünlüklə götürüldükdə keçmiş İttifaq və Respublikanın hökumət və dövlət orqanları tərəfindən müəyyən edilmiş həmin dövrlərin mühüm iqtisadi problemlərinin və dövlət tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə yönəldilmişdir.
XX əsrin 70-80-ci illərində İqtisadiyyat İnstitutunda yerinə yetirilmiş elmi-tədqiqat işlərinin səviyyəsini səciyyələndirən ən əsas cəhətlərdən biri də ondan ibarətdir ki, bu dövrdə İnstitut əməkdaşlarının 23 elmi nəticəsi keçmiş SSRİ EA-nın Rəyasət Heyəti tərəfindən Sovet elminin ən mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilərək SSRİ EA Rəyasət Heyətinin Hesabatına daxil edilmişdir.
1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycanın müstəqillik qazanması ilə yanaşı, bazar iqtisadiyyatına keçid ölkəmizin iqtisadiyyatının və iqtisad elminin inkişafı sahəsində də yeni mərhələnin başlanğıcı olmuş, habelə İqtisadiyyat İnstitutunun qarşısında yeni dövrün tələblərinə uyğun vəzifələr qoymuşdur. Müstəqillik illərində AMEA İqtisadiyyat İnstitutu Azərbaycanın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşdırılması və inkişafı istiqamətində uğurlu və sanballı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirmiş, peşəkar milli kadrların, iqtisadçı alimlərin yetişdirilməsində mühüm xidmətlər göstərmişdir. İnstitut bir sıra dövlət tapşırıqlarını uğurla icra etmiş, ciddi elmi nailiyyətlər qazanmışdır. Son illərdə İnstitutda iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin sosial-iqtisadi inkişafa təsirinin kəmiyyətcə ölçülməsi metodologiyası müəyyən edilmiş, bu metodologiya əsasında tənzimlənmənin nəticələrini qiymətləndirməyə imkan verən İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) – İS (S)İ indeksi hesablanmışdır. Bu metodologiya və indeks dünya ölkələrində həyata keçirilən iqtisadi islahatların nəticələrini təhlil etməyə, qiymətləndirməyə, müqayisə aparmağa və proqnazlaşdırmağa imkan verir.
İqtisadiyyat İnstitutunda Bəhmən Axundov, Əlisöhbət Sumbatzadə, Əhməd Mahmudov, Asəf Nadirov, Ağasəlim Ələsgərov kimi tanınmış iqtisadçı alimlər çalışmışdır.
İqtisadiyyat İnstitutu yarandığı 1958-ci ildən 1964-cü ilədək onun direktoru vəzifəsində iqtisad elmləri namizədi H. T. Hüseynov, 1964–1989-cu illərdə akademik Ə. Ə. Mahmudov, 1991–1998-ci illərdə AMEA-nın müxbir üzvü A. K. Ələsgərov, 1999-cu ilin yanvar ayından 2008-ci ilin iyun ayına kimi AMEA-nın müxbir üzvü, i.e.d. professor Ş. M. Muradov, 2008-ci ilin iyun ayından 2014-cü ilin may ayına kimi i.e.d., professor İ. H. Alıyev çalışmışdır. 2014-cü ilin may ayından İnstituta i.e.d., professor Nazim İmanov (Müzəffərli) rəhbərlik edir.
Fəaliyyət istiqamətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
İqtisadiyyat İnstitutu yarandığı dövrdən etibarən onun fəaliyyət istiqaməti bütünlüklə keçmiş İttifaqın və respublikanın mərkəzi partiya komitəsi tərəfindən müəyyən edilərək mühüm sosial-iqtisadi problemlərin və dövlət tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə yönəldilmiş, burada yerinə yetirilən elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri dövlət və hökumət orqanları tərəfindən ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf planlarının hazırlanmasında istifadə edilmişdi. İnstitutun aparıcı alimləri elmi-tədqiqat işləri ilə yanaşı, aktuallığını və elmi əhəmiyyətini bu gün də itirməyən nəticələr əldə etmişdilər.
Azərbaycanın müstəqillik qazanması və sosialist təsərrüfatı sistemindən bazar iqtisadiyyatı sisteminə keçməsi iqtisad elminin inkişafında da yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Həmin illərdə sosialist təsərrüfatının dağılması və yeni iqtisadi sistemə keçidlə əlaqədar olaraq yaranmış dərin sosial-iqtisadi böhran İqtisadiyyat İnstitutunun qarşısında yeni dövrün tələblərinə uyğun vəzifələr qoydu. Bu tarixi mərhələdə Azərbaycan iqtisad elmi, onun flaqmanı olan AMEA İqtisadiyyat İnstitutu öz fəaliyyətini iki fundamental problemin həlli istiqamətində qurdu:
Birincisi — bir iqtisadi sistemdən digərinə, daha doğrusu inzibati amirlik sistemindən bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinin bərqərar olduğu bir sistemə keçid prosesi və bu keçid prosesi ilə bağlı yaranan çətinlik və problemlərin həlli;
İkincisi — milli iqtisadiyyatın qurulması, formalaşması və inkişafı ilə bağlı həm nəzəri, həm də praktiki problemlərin tədqiq olunması və müvafiq təkliflərin verilməsi. Məhz bunlar nəzərə alınaraq, İnstitutun istər strukturunda, istərsə də aparılan tədqiqatların istiqamətlərində ciddi dəyişikliklər aparılmış, kadr potensialının tərkibi bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun gücləndirilmişdir.
Müstəqillik illərində İnstitutda "Azərbaycanın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşdırılması və inkişafı, onun iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi" istiqamətində əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, əhalisakinliyi, demoqrafiya, məşğulluq, əhali miqrasiyası və sosial siyasətin konseptual əsasları, xarici və MDB ölkələri ilə yeni iqtisadi əlaqələrin qurulması, regionlarda məhsuldar qüvvələrin səmərəli yerləşdirilməsi və təbii sərvətlərdən istifadə edilməsi, sənaye və investisiya siyasəti, aqrar münasibətlərin bazar iqtisadiyyatına uyğunlaşdırılması, həmçinin Azərbaycanda maliyyə və vergi siyasətinin, milli sahibkarlığın formalaşdırılması və inkişafı ilə bağlı bir çox sanballı elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilmiş, peşəkar milli kadrların, iqtisadçı alimlərin yetişdirilməsində mühüm xidmətlər göstərilmişdir. Hazırda milli iqtisadiyyatın əsas inkişaf istiqamətlərini və iqtisadi təhlükəsizliyini təmin edən Azərbaycan dövləti dünya iqtisadi düzənində özünəməxsus mövqeyini müəyyənləşdirmişdir. AMEA İqtisadiyyat İnstitutu da iqtisad elminin aparıcı elm mərkəzi kimi, bu prosesə bacardığı qədər öz töhfəsini vermiş və bu gün də əsas elmi fəaliyətini Azərbaycanın müstəqil milli iqtisadiyyatının formalaşmasının sosial-iqtisadi problemlərinin tədqiqi və müasir iqtisadiyyatın mühüm aspektlərinin həlli istiqamətində qurmuşdur. İnstitut öz tədqiqatlarında dövlət proqramlarının, strategiya və konsepsiyaların qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələri əsas tutur.
Hazırda postneft iqtisadiyyatı quruculuğu və bununla bağlı tənzimləmə dövlətin sosial-iqtisadi siyasətinin ana xəttini təşkil edir. Bu baxımdan İqtisadiyyat İnstitutunun fəaliyyət istiqamətləri və elmi-tədqiqat prioritetləri arasında yeni (postneft) iqtisadiyyatın normativ-hüquqi bazasının formalaşdırılması, prosesin gedişində sosial-iqtisadi münasibətlərin yeni iqtisadiyyata uyğunlaşdırılması, qeyri-neft sahələrinin inkişafı ilə bağlı islahatların səmərəliliyinin artırılması və s. istiqamətlərdə araşdırmaların aparılması, həmçinin Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün önəmli olan beynəlxalq təcrübənin üzə çıxarılması, postneft iqtisadiyyatı quruculuğunun sürətləndirilməsi üçün zəruri islahatların həyata keçirilməsi ilə bağlı təklif və tövsiyələrin hazırlanması əhəmiyyətli yer tutur. Yaxın gələcəkdə İnstitutu iqtisadi tədqiqatların ekspert mərkəzinə çevirərək gəncləşmə siyasətini davam etdirmək və bu elmi təşkilatı dünya arenasına çıxarmaq nəzərdə tutulmuşdur.
Əldə edilən mühüm nəticələr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sovet dövründə əldə olunan nəticələr[redaktə | mənbəni redaktə et]
İnstitut yarandığı ilk dövrlərdə bir sıra mühüm nəticələr əldə etmişdir. Bu nəticələr arasında akademik Ə. S. Sumbatzadənin "XIX əsrdə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı" (Bakı, 1958, rus dilində) elmi əsəri; müxbir üzv B. Y. Axundovun "İnqilaba qədərki Bakı Neft Sənayesində inhisarçı kapital" (Moskva, 1959); R. N. İmanzadənin "Azərbaycanın dəniz neft yataqlarının işlənməsinin iqtisadiyyatının əsas məsələləri" (Bakı, 1958, rus dilində) adlı əsərlər Mərkəzi İttifaq tərəfindən mühüm nəticələr olaraq qəbul edilmişdir.
Keşən əsrin 70–80-ci illərində İnstitut əməkdaşlarının 23 elmi nəticəsi keçmiş SSRİ EA-nın Rəyasət Heyəti tərəfindən Sovet elminin ən mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilərək, SSRİ EA Rəyasət Heyətinin Hesabatına daxil edilmişdir.
Sovet dövründə əldə edilən mühüm nəticələr sırasına: "Azərbaycan SSR-də uzunmüddətli perspektivdə xalq təsərrüfatı sahələrinin inkişaf etdirilməsi və məhsuldar qüvvələrin Respublika ərazisində yerləşdirilməsi proqramı"nın işlənməsini, "Azərbaycan regionları üzrə əmək ehtiyatları balansı"nın tərtib edilməsini və s. bu kimi o dövrdə respublika iqtisadiyyatının inkişafında nəzərə alınan çox əhəmiyyətli tədqiqatlar yerinə yetirilmişdir. 1986–1990-cı illərdə SSRİ EA və Elm və Texnika Üzrə SSRİ Dövlət Komitəsinin, habelə Azərbaycan SSR EA və Dövlət Plan Komitəsinin tapşırığına əsasən "Demoqrafiya və əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi" və "Əhali, əmək ehtiyatları və əməyin mühafizəsi" üzrə elmi-texniki tərəqqi və onun sosial-iqtisadi nəticələrinin Kompleks Proqramı işlənib hazırlanmış və Azərbaycan SSR EA və Dövlət Plan Komitəsinə, habelə SSRİ EA və Elm və Texnika Üzrə SSRİ Dövlət Komitəsinə təqdim edilmişdir.
Eyni zamanda Azərbaycan KP MK-nın, Respublikanın Dövlət Plan və Əmək Komitələri, Mərkəzi Statistika İdarəsi və Peşə-Texniki Komitəsinin tapşırığı ilə "1990-cı ilədək olan dövrdə Azərbaycan SSR-də demoqrafik inkişaf və əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsinin" Məqsədli Kompleks Proqramı işlənib hazırlanmış dövlət təşkilatlarına təqdim edilmişdir.
Bu tədqiqatlar arasında "1986–2005-ci illərdə (beşilliklər üzrə) SSRİ-nin elmi-texniki tərəqqisinin kompleks proqramı" (Moskva, 1983); "1991–2010-cu illərdə (beşilliklər üzrə) SSRİ-də elmi-texniki tərəqqinin kompleks proqramı" (Moskva, 1989); "2000-ci, 2005-ci və 2010-cu ilədək olan dövrdə elmi-texniki tərəqqi və onun sosial-iqtisadi nəticələri" və digərlərinin adlarını çəkmək olar.
Müstəqillik illərində əldə olunan nəticələr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müstəqillik illərində ümummilli lider Heydər Əliyevin 28 dekabr 1998-ci il və 23 iyun 2003-cü il tarixli sərəncamlarına müvafiq olaraq "Azərbaycan Respublikasının demoqrafik inkişaf konsepsiyası" (1999-cu il) və "Azərbaycan Respublikasında demoqrafiya və əhalisakinliyinin inkişafı sahəsində Dövlət Proqramı" (2004-cü il) işlənib hazırlanmış və ölkə rəhbəri tərəfindən təsdiq edilmişdir. Bu dövrdə habelə Azərbaycanın yeni rayonlaşma şəbəkəsi də hazırlanmış və dövlət tərəfindən qəbul edilmişdir.
İnstitutda iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafı ilə bağlı bir çox elmi-tədqiqat işləri aparılmışdır. 2014-cü ildə AMEA İqtisadiyyat İnstitutunda müəllifi i.e.d., prof. Nazim Müzəffərli (İmanov) olan və dünya iqtisad elmində ilk dəfə olaraq dövlətlərin iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsini ölçməyə, ölkədə aparılan iqtisadi islahatları dəyərləndirməyə imkan verən metodologiya hazırlanmışdır. Bu metodologiyanın innovasiya xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, dünyanın müxtəlif ölkələrində iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin səviyyəsini ölçməyə imkan verən tədqiqat işi yerinə yetirilmiş və ilk dəfə olaraq İqtisadiyyatın solluğu (sağlığı) indeksi – İS(S)İ hesablanmışdır. Bu indeksdə hazırda geniş tətbiq olunan "şaquli" sıralamalardan (rənkinqlərdən) fərqli olaraq, ölkələr "üfiqi" şkala üzərində sıralanmışdır. Bu tədqiqatın nəticəsi dövlətin iqtisadiyyata müdaxilə səviyyəsini, iqtisadi sistemləri, dövlətin həyata keçirdiyi tənzimləmə siyasətinin effektivliyini müəyyən etməyə imkan verir. İS(S)İ müxtəlif ölkələrdə həyata keçirilən iqtisadi islahatların nəticələrini qiymətləndirməyə və islahatların gələcək effektlərini proqnozlaşdırmağa imkan verir[2]. 2015-ci ildən başlayaraq İS(S) İndeksi üzrə tədqiqatlar aparılır və hesabatlar dərc olunur. Hazırda tədqiqata cəlb olunan ölkələrin sayı 100-ə çatdırılmışdır.
İnstitutda "2018–2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəqəmsal ödənişlərin genişləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı"nın layihəsi hazırlanmışdır. Bu sənəd layihəsi 26 sentyabr 2018-ci il tarixində ölkə Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Bu proqram Azərbaycanda yenidir. Proqramda nağdsız ödənişlər e-hökumət, e-ticarət və e-bankçılığın inkişafı yolu ilə biznes mühitinin yaxşılaşmasına və iqtisadiyyatın əsas hədəfi olan səmərəliliyin artmasına istiqamətlənmişdir. Proqramın strateji məqsədi iqtisadiyyatda nağdsız ödənişlərlə aparılan transaksiyaların əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi, bununla da nağd ödənişlərin miqyasının minimuma endirilməsi, nəticədə bank sektorunun maliyyə resursları bazasının gücləndirilməsi, nağd pul tədavülü ilə bağlı yaranan transaksiya xərclərinin azaldılmasıdır.
İqtisadiyyat İnstitutu Respublika Prezidenti İlham Əliyevin bir sıra fərman və sərəncamlarının, eləcə də Nazirlər Kabinetinin, AMEA Rəyasət Heyətinin qərar və sərəncamlarının icrasında iştirak edir. Belə ki, 2003-cü ildən başlayaraq İnstitut onlarla dövlət proqramının həyata keçirilməsində mühüm rol oynamışdır. Hazırda İnstitut aşağıdakı proqramların icrasında iştirak edir:
- "Milli İqtisadiyyat və İqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə Strateji Yol Xəritələri";
- "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyası;
- "Azərbaycan Respublikasında əhalisakinliyi və demoqrafik inkişaf sahəsində Dövlət Proqramı (2014–2025-ci illər)";
- "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014–2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı";
- "Azərbaycan Respublikasında sənayenin inkişafına dair 2015–2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı".
Eyni zamanda İnstitutun əməkdaşları "Azərbaycan Respublikasının milli iqtisadiyyat perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi"nin Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş tapşırıqların icrası məqsədilə əlaqəli nazirliklərdə yaradılan işçi qruplarında, habelə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan Respublikasında biznes mühitinin əlverişliliyinin artırılması və beynəlxalq reytinqlərdə ölkəmizin mövqeyinin daha da yaxşılaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" 13 iyul 2016-cı il tarixli Sərəncamının 2.3-cü bəndinin icrası istiqamətində yaradılan işçi qrupunda, Azərbaycan Milli Qeyri-Hökumət Təşkilatları Forumunun, ARDSK-nın, AMEA-nın və AHİK-in 28 iyul 2017-ci il tarixli F-III nömrəli əmrə əsasən "Yaşayış minimumu haqqında" Azərbaycan Respublikası qanununun 3.2 maddəsinin və "Azərbaycan Respublikasında minimum istehlak səbətinin tərkibinin təsdiq edilməsi haqqında" yaradılan işçi qrupunda, həmçinin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 oktyabr 2016-cı il Fərmanı ilə təsdiqlənmiş "Dayanıqlı İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurası" tərəfindən yaradılan işçi qrupunda təmsil olunurlar.
Yuxarıda adları çəkilən proqram və konsepsiyaların həyata keçirilməsi məqsədilə İnstitutda iqtisadiyyatın bir çox sahələrini əhatə edən tədqiqatlar aparılır, məqalələr dərc etdirilir, ölkədə və xaricdə təşkil olunan konfranslarda iştirak edilir.
Əlaqələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
İnstitutun əməkdaşları fəaliyyət göstərdikləri illər ərzində keçmiş İttifaqın Elmlər Akademiyalarının və SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin İqtisadiyyat İnstitutlarının, müttəfiq respublikaların Elmlər Akademiyalarının və Dövlət Plan Komitələrinin nəzdində olan bir sıra elmi-tədqiqat iqtisadiyyat institutlarının alimləri ilə sıx əlaqədə işləmiş, onlarla birlikdə bir sıra elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirib, alınan nəticələri istifadə olunmaq üçün ümumittifaq hökumət və dövlət orqanlarına təqdim etmiş, çoxlu fundamental tədqiqat əsərləri yazıb İttifaq respublikalarının nüfuzlu nəşriyyatlarında çap etdirmişlər.
Vəzifəsi respublikada iqtisadiyyat elminin inkişaf istiqamətlərini və strategiyasını müəyyənləşdirmək, onun əlaqələndirilməsini təmin etmək və fundamental tədqiqatlar aparmaqla ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisinə xidmət göstərməkdən ibarət olan AMEA İqtisadiyyat İnstitutunun xarici əlaqələri geniş və əhatəlidir. İnstitut MDB ölkələri, o cümlədən Rusiya Federasiyası, Ukrayna, Belarus, Moldova, Gürcüstan, Qazaxıstan və digər Orta Asiya respublikaları, o cümlədən bir sıra yaxın və uzaq xarici ölkələrin beyin mərkəzləri ilə, həmçinin beynəlxalq təşkilatlarla elmi əməkdaşlıq edir.
2017-ci ildə İnstitut beynəlxalq əlaqələrini əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli genişləndirmişdir. Beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsi məqsədilə İnstitutda "Beynəlxalq əlaqələr" şöbəsi yaradılmışdır. Belarus Elmlər Akademiyası İqtisadiyyat İnstitutu ilə birgə tədqiqatların aparılması istiqamətində müqavilə bağlanmışdır. 2017-ci ildə Çin Sosial Elmlər Akademiyasının (ÇSEA) İqtisadiyyat İnstitutu ilə daha sıx əməkdaşlıq qurulmuşdur. 2018-ci ilin iyun ayında ÇSEA İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru professor Pei Changhonqun rəhbərliyi ilə nümayəndə heyəti "İqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin ölçülməsi metodologiyası" elmi-tədqiqat işləri ilə tanış olmaq üçün İnstitutun qonağı olmuşdur. İnstitutun əməkdaşları Çinin maliyyə dəstəyi ilə təşkil olunan seminarda iştirak etmişlər. Hazırda İnstitut Türkiyə, Rusiya, Ukrayna, Gürcüstan, Finlandiya, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Belarus, Çin və s. ölkələrlə sıx əməkdaşlıq edir.
İnstitut Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanları — İqtisadi İslahatlar və Kommunikasiya Mərkəzi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Energetika Nazirliyi, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, Sahibkarlar (İşəgötürənlər) Təşkilatları Milli Konfederasiyası və digər dövlət qurumları ilə, eləcə də ölkə universitetləri ilə yaxından əməkdaşlıq edir. İnstitutun İqtisadi İslahatlar və Kommunikasiya Mərkəzi ilə daha sıx əməkdaşlığı vardır. 2017-ci ildə İnstitutda Mərkəzi Bank və "Master Card Advisors"un sifarişi ilə haqqı ödənilməklə "2018–2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəqəmsal ödənişlərin genişləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı" layihəsi hazırlanmışdır.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Аzərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
- AMEA-nın İqtisadiyyat İnstitutu
- Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-07-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-09-04.
- ↑ "N.Müzəffərli. İqtisadiyyatın sosialyönlüyü sağçı və solçu sistemlərdə" (PDF). 2016-04-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-11-09.