Heydər Əliyev

Heydər Əlirza oğlu Əliyev (10 may 1923^[5][6], Naxçıvan, Naxçıvan Muxtar Diyarı – 12 dekabr 2003^[7], Klivlend, Ohayo)^[9] — Azərbaycan siyasi və dövlət xadimi,^[10] Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi (1969–1982). Azərbaycan Respublikasının üçüncü Prezidenti (1993–2003).

Heydər Əliyev
Azərbaycan Respublikasının 3-cü Prezidenti
3 oktyabr 1993 – 31 oktyabr 2003 i. e. 24 iyun – 3 oktyabr 1993[a]
Baş nazir	Surət Hüseynov Fuad Quliyev Artur Rasizadə İlham Əliyev
Əvvəlki	Əbülfəz Elçibəy
Sonrakı	İlham Əliyev
Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri
15 iyun 1993[2] – 5 noyabr 1993[3]
Əvvəlki	İsa Qəmbər
Sonrakı	Rəsul Quliyev
Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri
3 sentyabr 1991 – 15 iyun 1993
Əvvəlki	Əkbər Əliyev[4]
Sonrakı	Namiq Həsənov
SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini
24 noyabr 1982 – 23 oktyabr 1987
Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun üzvü
22 noyabr 1982 – 21 oktyabr 1987
Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi
14 iyul 1969 – 13 dekabr 1982
Əvvəlki	Vəli Axundov
Sonrakı	Kamran Bağırov
SSRİ Ali Soveti İttifaq Soveti sədrinin müavini
1974 – 1979
Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri
21 iyun 1967 – 14 iyul 1969
Əvvəlki	Semyon Sviqun
Sonrakı	Vitali Krasilnikov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	10 may 1923(1923-05-10)[5][6]
Doğum yeri	Naxçıvan, Naxçıvan Muxtar Diyarı, Azərbaycan SSR, ZSFSR, SSRİ
Vəfat tarixi	12 dekabr 2003(2003-12-12)[7] (80 yaşında)
Vəfat yeri	Klivlend, Kayahoqa qraflığı[d], Ohayo, ABŞ
Vəfat səbəbi	ürək çatışmazlığı
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban[8]
Partiya	Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası (1945–1991), Yeni Azərbaycan Partiyası (1992–2003)
Təhsili	Azərbaycan Sənaye İnstitutu (1939–1941), Azərbaycan Dövlət Universiteti (1951–1967)
Fəaliyyəti	hərbi qulluqçu, siyasətçi
Atası	Əlirza Əliyev[d]
Həyat yoldaşı	Zərifə Əliyeva (1954–1985)
Uşaqları	İlham Əliyev, Sevil Əliyeva
Dini	islam, şiəlik
Hərbi xidmət
Mənsubiyyəti	Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı
Rəhbərlik edib	Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
Döyüşlər	Böyük Vətən müharibəsi, Birinci Qarabağ müharibəsi
Rütbəsi	general-mayor
Təltifləri
heydar-aliyev-foundation.org
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Heydər Əliyev 10 may 1923-cü ildə Naxçıvan şəhərində anadan olub. 1944-cü ildə 1969-cu ilə qədər çalışdığı dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında işə qəbul edilib. O, 1949–1950-ci illərdə Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin Leninqrad şəhərində yerləşən Rəhbər Kadrların Hazırlığı Məktəbində təhsil alıb, 1950-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsində bölmə rəisi vəzifəsinə təyin olunub. 1958-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin əks-kəşfiyyat şöbəsinin rəisi, 1964-cü ildə isə DTK-nın sədr müavini vəzifəsinə təyin edilib. Heydər Əliyev 1967-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri vəzifəsinə təyin olunub və həmin ildə ona general-mayor rütbəsi verilib.

1969-cu ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçilib. Heydər Əliyev 22 il Azərbaycan SSR Ali Sovetinin və SSRİ Ali Sovetinin deputatı olub, 1974–1979-cu illərdə isə SSRİ Ali Soveti İttifaq Sovetinin sədr müavini vəzifəsinə təyin edilib. Heydər Əliyev 1976-cı ildə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Bürosunun üzvlüyünə namizəd, 1982-ci ilin dekabrında isə Siyasi Büronun üzvü seçilib və eyni zamanda SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin olunub. Bu vəzifədə işləyərkən Heydər Əliyev SSRİ-nin iqtisadi, sosial və mədəni həyatının ən mühüm sahələrinə rəhbərlik edib və SSRİ məkanında bir neçə mühüm layihənin həyata keçirilməsi məhz onun adı ilə bağlıdır. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun və şəxsən baş katib Mixail Qorbaçovun yeritdiyi siyasi xəttə etiraz olaraq, Heydər Əliyev 1987-ci ilin oktyabrında tutduğu vəzifələrdən istefa verib.

Heydər Əliyev 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə sovet qoşunlarının Bakıda törətdiyi qanlı faciə ilə əlaqədar, yanvarın 21-də Azərbaycanın Moskvadakı nümayəndəliyində bəyanatla çıxış edərək, Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş cinayətin təşkilatçıları və icraçılarının cəzalandırılması tələbini qoyub. O, Dağlıq Qarabağda yaranmış kəskin münaqişəli vəziyyətlə bağlı SSRİ rəhbərliyinin ikiüzlü siyasətinə etiraz əlaməti olaraq, 1991-ci ilin iyulunda Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının sıralarını tərk edib.

1990-cı ildə Bakıya qayıdan Heydər Əliyev sonra Naxçıvana yola düşüb, həmin ildə də Azərbaycan SSR xalq deputatı və Naxçıvan MSSR xalq deputatı seçilib. O, 1991-ci il sentyabrın 3-dən Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Sovetinin sədri, müvafiq qanunvericiliyə əsasən həm də Azərbaycan Respublikası Ali Soveti sədrinin müavini seçilib və 1993-cü ilədək bu vəzifədə çalışıb. 1992-ci il noyabrın 21-də Yeni Azərbaycan Partiyasının Naxçıvan şəhərində keçirilmiş təsis konfransında Heydər Əliyev partiyanın sədri seçilib. 1993-cü ilin may-iyun aylarında ölkədə vətəndaş müharibəsi və müstəqilliyin itirilməsi təhlükəsi yarandığı bir vaxtda Heydər Əliyev 1993-cü il iyunun 15-də Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçilib, iyunun 24-dən isə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirməyə başlayıb.

1993–2003-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini icra edib. 2003-cü il oktyabrın 15-də keçirilən prezident seçkilərində namizədliyinin irəli sürülməsinə razılıq vermiş Heydər Əliyev səhhətində yaranmış problemlərlə əlaqədar namizədliyini İlham Əliyevin xeyrinə geri götürüb. 2003-cü ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarının Klivlend Klinikasında vəfat etmiş və dekabrın 15-də Bakıda, Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

H. Əliyev beş dəfə keçmiş SSRİ-nin Lenin ordeni ilə (1971-ci, 1973-cü, 1976-cı, 1979-cu, 1983-cü illər), Qırmızı Ulduz ordeni ilə (1962-ci il), çoxsaylı medallarla təltif edilmiş, iki dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına (1979-cu və 1983-cü illər), həmçinin müxtəlif ölkələrin ali mükafatlarına, nüfuzlu ali məktəblərin fəxri adlarına layiq görülüb.

Heydər Əliyev Azərbaycan tarixinin XX əsrdə əhəmiyyətli simalarından biri hesab edilir. 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycan Respublikasının dövlət kimi möhkəmlənməsində onun xidmətləri böyükdür. 1993-cü ildə o, prezident seçildikdən sonra Azərbaycanda siyasi sabitlik bərpa olunub və mühüm dövlət təsisatları yaradılıb.^[11] Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə əhəmiyyətli siyasi, iqtisadi və sosial islahatlar həyata keçirilib. 1994-cü ildə Birinci Qarabağ müharibəsini dayandıran atəşkəs sazişi olan Bişkek protokolu imzalanıb. Azərbaycanın ilk konstitutsiyası qəbul edilib, parlament seçkiləri baş tutub. Onun təşəbbüsü və səyi nəticəsində Azərbaycanın gələcək iqtisadi yüksəlişini təmin edən "Əsrin müqaviləsi" adlanan neft sazişi imzalanıb.^[12]

Heydər Əlirza oğlu Əliyev 1923-cü il mayın 10-da Azərbaycanın Naxçıvan şəhərində dəmiryolçu ailəsində dünyaya gəlmişdir.^[13] 1939-cu ildə Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Azərbaycan Sənaye İnstitutunun memarlıq fakültəsində təhsil almışdır. Başlanan müharibə ona təhsilini başa çatdırmağa imkan verməmişdir.^[14]

Heydər Əliyev 1941–1944-cü illərdə Naxçıvan MSSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığında və Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Sovetində müxtəlif məsul vəzifələrdə xidmət etmiş,^[15] 1944-cü ilin mayında isə Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi tərəfindən dövlət təhlükəsizliyi orqanlarına işə göndərilmişdir.^[16] O, Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) və Moskva şəhərlərində xüsusi ali təhsil almış, 1957-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirmişdir. Dövlət təhlükəsizliyi orqanlarında iyirmi beş il (1944–1969) çalışan Heydər Əliyev 1964-cü ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi sədrinin müavini, 1967-ci ildə isə sədri vəzifəsinə irəli çəkilmişdir.^[16][17] H. Əliyevə 1967-ci ildə SSRİ Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi tərəfindən general-mayor rütbəsi verilmişdir.^[18]

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1969-cu il 14 iyul tarixli plenumunda 46 yaşlı Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilərək 1982-ci ilə qədər Azərbaycan SSR-ə rəhbərlik etmişdir.^[19] Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərlik etdiyi dövrdə (1969–1982) idarəçiliyin möhkəmlənməsi, kadrlara qarşı tələbkarlığın artırılması nəticəsində iqtisadi-sosial sahədə böyük nailiyyətlər əldə edildi.^[20] 1982-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun üzvü seçilən Heydər Əliyev SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin edilmiş və SSRİ-nin rəhbərlərindən biri olmuşdur.^[21]

Heydər Əliyev SSRİ Ali Sovetinin (8, 9, 10 və 11-ci çağırışlar) deputatı,^[22] 9-cu çağırış SSRİ Ali Soveti İttifaq Sovetinin sədr müavini (1974–1979), RSFSR Ali Sovetinin deputatı (XI çağırış, 1985),^[23] Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (7, 8, 9, 10 və 12-ci çağırışlar) deputatı və Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin üzvü (8, 9 və 10-cu çağırışlar) olmuşdur.^[24][25]

Sov. İKP MK-nın 1987-ci il oktyabr plenumunda Heydər Əliyev Sov. İKP MK Siyasi Bürosunun üzvlüyündən və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsindən öz ərizəsi ilə istefa verdi.^[26]

Heydər Əliyev 1990-cı ilin 20 yanvarında sovet qoşunlarının Bakıda törətdiyi qanlı faciə ilə əlaqədar ertəsi gün (21 yanvar, 1990-cı il) Azərbaycanın Moskvadakı nümayəndəliyində bəyanatla çıxış edərək, Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş cinayətin təşkilatçıları və icraçılarının cəzalandırılmasını tələb etmişdir. O, Dağlıq Qarabağda yaranmış kəskin münaqişəli vəziyyətlə bağlı SSRİ rəhbərliyinin ikiüzlü siyasətinə etiraz əlaməti olaraq, 1991-ci ilin iyulunda Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının sıralarını tərk etmişdir.^[14]

1990-cı ilin iyulunda Azərbaycana qayıdan Heydər Əliyev ilk əvvəl Bakıda, sonra isə Naxçıvanda yaşamış, həmin ildə də Azərbaycan Ali Sovetinə deputat seçilmişdir. O, 1991–1993-cü illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinin sədri, Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədr müavini olmuş, Ali Sovetin sessiyalarında fəal iştirak etmişdir.^[27] Heydər Əliyev 1992-ci ildə Yeni Azərbaycan Partiyasının Naxçıvan şəhərində keçirilmiş təsis qurultayında partiyanın sədri seçilmişdir.^[28]

Azərbaycan xalqı 1993-cü ilin may-iyununda Gəncə şəhərində Surət Hüseynovun başçılığı ilə prezident Əbülfəz Elçibəyə qarşı Gəncə qiyamı qaldırılması ilə ölkədə vətəndaş müharibəsi və müstəqilliyin itirilməsi təhlükəsi yarandıqda Heydər Əliyevin hakimiyyətə gətirilməsi ilə ayağa qalxdı, bu, əsl mənada, milli hərəkata çevrildi, Azərbaycanın ozamankı dövlət başçıları onu rəsmən Bakıya dəvət etməyə məcbur oldular. Heydər Əliyev iyunun 15-də Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçildi, iyunun 24-də isə Milli Məclisin qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirməyə başladı.^[29]

1993-cü il oktyabrın 3-də ümumxalq səsverməsi nəticəsində Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçildi. Onun Azərbaycan rəhbərliyinə qayıdışı ilə ölkənin ictimai-siyasi, sosial, iqtisadi, elmi-mədəni həyatında, beynəlxalq əlaqələrində dönüş yarandı, elmi əsaslara, beynəlxalq norma və prinsiplərə uyğun müstəqil dövlət quruculuğu prosesi başlandı. Azərbaycan dövlətçiliyinin mövcudluğuna böyük təhlükə olan 1994-cü il oktyabr^[30] və 1995-ci il mart dövlət çevrilişi cəhdlərinin^[31] qarşısı alındı, dövlət müstəqilliyi qorunub saxlandı, silahlı yolla hakimiyyətə gəlmək cəhdlərinə son qoyuldu.^[32] Heydər Əliyev Azərbaycanın zəngin neft və qaz resurslarından səmərəli şəkildə istifadə edərək çox güclü siyasi hakimiyyət qura bilmişdi və ölkədəki digər siyasi güclər onunla rəqabət apara bilmirdi.^[33]

1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda "Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda "Azəri", "Çıraq" yataqlarının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və hasil olunan neftin pay şəklində bölüşdürülməsi" haqqında dünyanın 11 ən iri neft şirkəti ilə Əsrin Müqaviləsi imzalandı.

Heydər Əliyevin prezidentliyi zamanında milli ordu quruculuğunda ciddi dəyişikliklər başladı. Təcavüzkar silahlı qüvvələrinin Azərbaycan ərazisindəki azğınlıqlarının qarşısı alındı, qəddar düşmənə əks-zərbələr endirildi və 1994-cü ilin mayında Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində ilk mərhələ kimi cəbhə xəttində atəşkəs elan edilməsinə nail olundu.^[32]

1995-ci ilin noyabrında referendum yolu ilə Azərbaycan Respublikasının ümumbəşəri demokratik dəyərləri özündə əks etdirən Konstitusiyasının qəbul edilməsi, 1995 və 2000-ci illərdə çoxpartiyalılıq əsasında demokratik parlament seçkilərinin keçirilməsi, Konstitusiya məhkəməsinin fəaliyyətə başlaması, Azərbaycanda ölüm cəzasının ləğv olunması, "Bələdiyyə seçkiləri haqqında qanun"un və bir sıra digər qanunların qəbulu və əməli surətdə həyata keçirilməsi məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.^[34]

Heydər Əliyev 1998-ci il oktyabrın 11-də xalqın yüksək siyasi fəallığı şəraitində keçirilən seçkilərdə səslərin 76,1 faizini toplayaraq yenidən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmişdir.^[35]

Heydər Əliyev 15 may 2001-ci il tarixli fərmanı ilə EA-ya Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası statusu vermiş, beləliklə bu nəhəng elm təşkilatının Azərbaycan xalqı qarşısındakı xidmətlərini və akademik elmin ölkənin inkişafının əsas təminatçılarından olduğu faktını bir daha yüksək səviyyədə təsdiqləmişdir.^[35] Heydər Əlyevin təşəbbüsü, bilavasitə rəhbərliyi ilə 2001-ci il noyabrın 9–10-da Dünya Azərbaycanlılarının Bakıda keçirilən I qurultayı Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması və gücləndirilməsi sahəsində çox dəyərli tarixi qərarlar qəbul etmişdir.

2003-cü ilin prezident seçkilərində namizədliyinin irəli sürülməsinə razılıq vermiş Heydər Əliyev səhhətində yaranmış problemlərlə əlaqədar seçkilərdə iştirak etməkdən imtina etmiş və öz namizədliyini İlham Əliyevin xeyrinə geri götürmüşdü.^[36][37]

Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyev 2003-cü il dekabrın 12-də müalicə olunduğu Klivlend Klinikasında (ABŞ) vəfat etmiş, dekabrın 15-də Bakıda I Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.^[38]

1. "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı — 1945
2. "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı — 1945
3. "Sovet Ordu və Donanmasının 30 illiyi" yubiley medalı — 1948^[39]
4. "Əmək igidliyinə görə" medalı — 1949^[40][41]
5. "Döyüş xidmətlərinə görə" medalı — 1954^[42]
6. "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 40 illiyi" yubiley medalı — 1957
7. II dərəcə "Nümunəvi xidmətə görə" medalı — 1959
8. "DTK-nın fəxri əməkdaşı" nişanı — 1960
9. "Qırmızı Ulduz" ordeni — 1962^[18][43][44]
10. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanı — 1964
11. I dərəcə "Nümunəvi xidmətə görə" medalı — 1964
12. "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 20 illiyi" yubiley medalı — 1965
13. "Sovet milislərinin 50 illiyi" yubiley medalı — 1967
14. "ÜFK-DTK-nın 50 illiyi" nişanı — 1967
15. "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 50 illiyi" yubiley medalı — 1967
16. "SSRİ Sərhəd Qoşunlarının 50 illiyi" yubiley nişanı — 1968
17. "Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı — 1970
18. 5 dəfə Lenin ordeni (1971, 1973, 1976, 1979, 1983)^[45]
19. "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 30 illiyi" yubiley medalı — 1975
20. "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 60 illiyi" yubiley medalı — 1978
21. İki dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1979, 1983)
22. "Oktyabr inqilabı" ordeni — 1982
23. Sov. İKP MK-nın "Политическое самообразование" jurnalı redaksiya heyətinin Fəxri Fərmanı — 1982
24. "Kiyevin 1500 illik xatirəsinə" medalı — 1982
25. "Georgi Dimitrovun anadan olmasının 100 illiyi" yubiley medalı — 1982^[46]
26. Georgi Dimitrov ordeni — 1983^[47]
27. "Komsomolsk-Amurun 50 illiyi" yubiley nişanı — 1984
28. ÜİLKGİ MK-nın "60 il V. İ. Leninin adı ilə" fəxri nişanı — 1984
29. "Qırğızıstan SSR-in və Qırğızıstan Kommunist Partiyasının 60 illiyi" xatirə medalı — 1984
30. "25 il Patris Lumumba adına Xalqlar Dostluğu Universiteti" medalı — 1985
31. "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində qələbənin 40 illiyi" yubiley medalı — 1985
32. I dərəcəli Vətən Müharibəsi Ordeni — 1985^[48][49]
33. "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 70 illiyi" yubiley medalı — 1988

1. Tbilisi Dövlət Universitetinin fəxri doktoru — 1996^[50]
2. Kiyev şəhərinin fəxri qonağı — 1997^[51]
3. Türkiyə-Azərbaycan Dostluğu Vəqfinin fəxri sədri — 1997
4. Hyuston-Bakı Assosiasiyasının fəxri üzvü — 1997
5. Amerika-Avrasiya Sənaye-Ticarət Palatasının "1997-ci ilin adamı" mükafatı — 1997
6. Milli Olimpiya Komitələri Assosiasiyasının "Ləyaqət" mükafatı — 1997
7. "Ankara iş qadınları" cəmiyyətinin "1997-ci ilin dövlət adamı" mükafatı — 1997
8. "Ankara iş qadınları" cəmiyyətinin "1998-ci ilin dövlət adamı" mükafatı — 1998^[52]
9. "Ankara iş qadınları" cəmiyyətinin "2001-ci ilin müdrik dövlət adamı" mükafatı — 2001
10. "Ankara iş qadınları" cəmiyyətinin "2002-ci ilin dövlət adamı" mükafatı — 2002^[53]
11. Kırkpınar yağlı güləş yarışlarının "Baş Ağası" — 1998^[54]
12. Qars şəhər bələdiyyəsinin "1997-ci ilin insan haqları" mükafatı — 1998^[55]
13. Türk Sənayeçiləri və İş adamları vəqfinin "İlin dövlət adamı" mükafatı — 1998^[56]
14. Türk Sənayeçiləri və İş adamları vəqfinin "İlin dövlət adamı" mükafatı — 1999
15. Türk Sənayeçiləri və İş adamları vəqfinin "Üstün xidmət və başarı mükafatı" — 2002^[53]
16. Türk Sənayeçiləri və İş adamları vəqfinin fəxri sədri — 2002
17. Türk Dünyası Yazıçılar və Sənətçilər Vəqfinin^[57] "Türk dünyasına xidmət" mükafatı^[58] — 1998^[59]
18. Türk Dünyası Yazıçılar və Sənətçilər Vəqfinin "Türk dünyasının 2001-ci il xüsusi mükafatı" — 2002^[53]
19. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü — 1998
20. Rusiyanın Saratov vilayətindəki "Yurd" Cəmiyyətinin fəxri üzvü — 1998^[60]
21. Türkiyə Qəzetəçilər və Yazarlar Vəqfinin "Beynəlxalq türk dünyası qohum millətlərin yaxınlaşması mükafatı" — 1998
22. Türkiyə Qəzetəçilər və Yazarlar Vəqfinin "Türk dünyası qardaşlıq və dostluq mükafatı" — 2000
23. Türkiyənin Bayburt diyarının "Dədə Qorqud" mükafatı — 1998^[61]
24. Türkiyənin İzmir şəhərinin Qarşıyaka bələdiyyəsinin "İnsan haqları" beynəlxalq mükafatı — 1998^[61][62]
25. Türkiyənin İpək Yolu Vaqfının fəxri üzvü və mükafatı — 1998^[61]
26. Türkiyənin İpək Yolu Vaqfının 1998-ci il "Böyük lider" mükafatı və vəqfin fəxri sədri — 1999
27. Türkiyənin İpək Yolu Vaqfının " 1999-cu ilin dövlət adamı" mükafatı — 2000
28. Türkiyənin İpək Yolu Vaqfının "2001-ci ilin dövlət adamı" mükafatı — 2001
29. Türkiyənin İpək Yolu Vaqfının "2002-ci ilin siyasət adamı" mükafatı — 2003
30. Türkiyənin "Siyasət" jurnalının "İlin şərəf mükafatı" — 1998
31. Türkiyənin "Siyasət" jurnalının "İlin dövlət adamı mükafatı" — 2003^[63]
32. Türkiyənin Mərmərə Qrupu Strateji və Sosial Araşdırmalar Vəqfinin fəxri sədri — 1998
33. Türkiyənin Mərmərə Qrupu Strateji və Sosial Araşdırmalar Vəqfinin "Günümüzün ən dözümlü adamı" mükafatı — 1999
34. Türkiyənin Mərmərə Qrupu Strateji və Sosial Araşdırmalar Vəqfinin 2002-ci ilin "Baş müəllim Atatürk" mükafatı — 2002
35. Beynəlxalq Bioqrafiya Mərkəzinin (İngiltərə, Kembric) "Dünyanın XX əsrdə xadimi" mükafatı — 1999^[64]
36. Azərbaycan Respublikası Əsilzadələr Məclisinin 1 nömrəli şəhadətnaməsi — 1999
37. İ. Y. Yakovlev adına Ümumçuvaşiya Milli Mükafatı — 2000
38. Rusiya Kinematoqrafiya Sənəti Akademiyasının "Nika" mükafatı — 2000
39. Beynəlxalq Həvəskar Boks Assosiasiyasının fəxri mükafatı — 2001
40. "Ruh" Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin "Jurnalistlərin dostu" mükafatı — 2002^[65]
41. "Rusiyanın Milli Şöhrəti Mərkəzi"nin "Sivilizasiyaların dialoqu" beynəlxalq Andrey Pervozvannı mükafatı — 2002^[66]
42. Avrasiya teleforumunun mükafatı və diplomu — 2002
43. Türkiyənin "Samanyolu" televiziya kanalının "Medianın dostu" mükafatı — 2002^[67]
44. Məmməd Araz mükafatı — 2003
45. Türkiyənin "Zaman" qəzetinin "Avrasiyada sülh və dialoq" beynəlxalq mükafatı — 2003
46. Moskva Hüquq Akademiyasının fəxri doktoru — 1997^[68]
47. İzmir şəhərindəki "Doqquz Eylül" Universitetinin fəxri doktoru — 1997^[69]
48. İstanbul şəhərindəki "Fatih" Universitetinin fəxri doktoru — 1997^[70]
49. Əl-Fərabi adına Qazax Milli Dövlət Universitetinin fəxri doktoru — 1997^[71]
50. Daşkənd Dövlət Universitetinin fəxri doktoru — 1997^[72]
51. Türkiyə Respublikasının ən yüksək mükafatı — "Dövlət nişanı" — 1997^[73][74]
52. Ukraynanın ali mükafatı "Yaroslav Mudrı" ordeni — 1997^[75]
53. İzmir şəhərindəki Egey Universitetinin fəxri doktoru — 1998
54. Atatürk adına Ərzurum Universitetinin fəxri doktoru — 1998^[76]
55. İsgəndərin şəhərindəki Universitetin fəxri doktoru — 1999
56. İsparta Universitetinin fəxri doktoru — 1999^[77]
57. Beynəlxalq Kadr Akademiyasının "Elm və təhsilin inkişafına görə" beynəlxalq ordeni — 1998^[78]
58. Türkiyənin ən nüfuzlu mükafatı "Atatürk Beynəlxalq Sülh Mükafatı" — 1999
59. Osmanqazi Universitetinin fəxri doktoru — 2000
60. Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının "Ləyaqət" qızıl medalı — 2000
61. Ankara Universitetinin fəxri doktoru — 2001^[79]
62. Beynəlxalq Mühəndislik Akademiyasının "Böyük qızıl medalı" — 2001
63. Ukraynanın "Qızıl tale" Beynəlxalq Açıq Məşhurluq Reytinqinin "Qloriya Populi" qızıl ulduzu — 2001^[80]
64. Rus Pravoslav Kilsəsinin (RPK) I dərəcəli "Müqəddəs mömin Moskva knyazı Daniil" ordeni — 2001^[81]
65. Gürcüstanın ali mükafatı — "Qızıl runo" ordeni — 2001^[82]
66. Bursa şəhərindəki Uludağ Universitetinin fəxri doktoru — 2002
67. Beynəlxalq Elmlər Akademiyasının fəxri akademiki — 2002
68. Qars şəhərindəki Qafqaz Universitetinin fəxri doktoru — 2002
69. Beynəlxalq Üzümçülük və Şərabçılıq Akademiyasının fəxri üzvü — 2002
70. Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun fəxri doktoru — 2002
71. Kırıkqala Universitetinin fəxri doktoru — 2003
72. Rusiya Federasiyasının Təhlükəsizlik, Müdafiə və Hüquq Qaydası Problemləri Akademiyasının professoru və həqiqi üzvü, Y. V. Andropov adına mükafat — 2003^[83]
73. ABŞ-nin Linkoln Universitetinin fəxri doktoru — 2003^[84]
74. Ukrayna Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının fəxri doktoru — 2003^[85]
75. Avropa Güləş Federasiyasının "Qızıl boyunbağı" fərqlənmə nişanı — 2002^[86]
76. Beynəlxalq İhsan Doğramacı Fondunun qızıl medalı — 2002^[53]
77. Fransa Respublikasının "Fəxri Legion" ordeninin Böyük Xaçı — 2003^[87]
78. Rusiyanın ən yüksək mükafatı — "Müqəddəs Apostol Andrey Pervozvannı" ordeni — 2003^[88]
79. Uşaq Fondları Beynəlxalq Assosiasiyasının Lev Tolstoy adına beynəlxalq qızıl medalı — 2003^[89]
80. Ukraynanın mədəniyyət ictimaiyyətinin "Şərəf"' ordeni — 2003^[90]
81. Ankara şəhərindəki Hacəttəpə Universitetinin fəxri doktoru — 1994^[91]
82. Bakı Dövlət Universitetinin fəxri doktoru — 2000
83. Moskva Dövlət Universitetinin fəxri professoru — 2002^[92]
84. Texas ştatının fəxri vətəndaşı — 1997
85. Türkiyənin "Nərgiz TV" kanalının 1997-ci il üçün "Dünyada ilin adamı" mükafatı — 1998^[93]
86. Azərbaycanda ilin adamı mükafatı (2002, 2003)^[94]
87. Şeyxülislam Ordeni — 2005 (vəfatından sonra)^[95]

• 
  Heydər Əliyev (1997-ci il)

Əsas məqalə: Heydər Əliyev filateliyada

• 
  Azərbaycan poçt markası 2001
• 
  Azərbaycan poçt markası 2003
• 
  Azərbaycan poçt markası 2005
• 
  Azərbaycan poçt markası 2008
• 
  Azərbaycan poçt markası 2011
• 
  Rusiya poçt markası 2013
• 
  Əliyev və keçmiş amerikan prezidenti Bill Klinton möhürü.

• Naxçıvan şəhərində Heydər Əliyevin büstü (1983-cü il, heykəltaraş — Ömər Eldarov)^[96]
• Heydər Əliyevin heykəli (Bakı, 2005-ci il).
• Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin qəbirüstü abidəsi (Bakı, 2004-cü il)^[97]
• Misirin Qəlyubiyyə vilayətinin Qanatır şəhərində Heydər Əliyevin abidəsi və Azərbaycan-Misir dostluq parkı — 2008.^[98]
• Türkiyənin İstanbul şəhərinin Sarıyer rayonunda Heydər Əliyev parkı və heykəli — 2006.^[99]
• Serbiyanın Belqrad şəhərinin Taşmaydan parkında Heydər Əliyevin abidəsi — 2011.^[100]
• 2004-cü ilin oktyabrında Rumıniyanın paytaxtı Buxarestdə görkəmli siyasi xadimi Heydər Əliyevin şərəfinə ucaldılmış abidə.^[101]

• 
  Heydər Əliyevin xatirəsinə memorial lövhə (Sankt-Peterburq)
• 
  Heydər Əliyevin Serbiyanın paytaxtı Belqrad şəhərinin Taşmaydan parkında heykəli.

Əsas məqalə: "Heydər Əliyev" ordeni

"Heydər Əliyev" ordeni Azərbaycan xalqının ümummilli lideri, Azərbaycan xalqı və dövləti qarşısında müstəsna tarixi xidmətlərini nəzərə alaraq və onun xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının 22 aprel 2005-ci il tarixli, 896-IIQ nömrəli Qanunu ilə təsis edilmişdir.^[102]

Azərbaycanda Heydər Əliyevin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün aşağıdakılar onun şərəfinə adlandırılmışdır:

1. Heydər Əliyev Fondu
2. Azərbaycan Respublikasının Heydər Əliyev Mükafatı
3. Azərbaycan Respublikasının "Heydər Əliyev" ordeni
4. Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbi
5. Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı
6. Heydər Əliyev adına Bakı Dərin Özüllər Zavodu
7. Bakı Neft Emalı Zavodu
8. Heydər Əliyev Sarayı
9. Bakı şəhərində Heydər Əliyev adına İdman Arenası
10. Bakı şəhərində Heydər Əliyev prospekti
11. Azərbaycanın şəhər və rayonlarında küçə və meydanlar
12. Platin, qızıl və gümüş xatirə sikkələri

• Cövdət Hacıyevin "8 saylı "Onu zaman seçib" simfoniyası" və "Ulu öndər" simfonik poeması,
• Musa Mirzəyevin "Azadlığın baharı" kantatası,
• Vasif Adıgözəlovun "Odlar yurdu" oratoriyası,
• Arif Məlikovun "8 saylı "Əbədiyyət" simfoniyası",
• Tofiq Bakıxanovun "Sən həmişə bizimləsən" simfonik poeması,
• Oqtay Rəcəbovun simfonik orkestr ilə xor üçün "Heydər Ata" və "Əbədi nəğmə" oratoriyası
• Vasif Allahverdiyevin "Ömür yolu" simfonik poeması,
• İdris Mirzəyevin "Üç dənizin əfsanəsi" simfoniyası.
• Ramiz Mustafayevin "Atamız Heydər" odası,
• Sərdar Fərəcovun "Böyük vətəndaş haqqında" odası,

• Müslüm Maqomayevin "Azərbaycan" mahnısı
• Nəriman Məmmədov — "Müstəqil vətənim", "Sənsən xilaskarımız", "Yeni Azərbaycan", "Ellər oğlu", "Xalqın kədəri", "Göz yaşları Sizin qəbrinizi islatdı"^[103]
• Ramiz Mirişli — "Məşəl kimi yanan ürək",
• Eldar Mansurov — "Bahar oğlu",
• Faiq Sücəddinov — "Azərbaycan",
• Azər Dadaşov — "Bir millət, iki dövlət", "Yeni Azərbaycan marşı",
• İlham Abdullayev — "Heydər Ata", "Həqiqət yolu", "Cənab Prezident",
• Sərdar Fərəcov — "Böyük vətəndaş haqqında oda", "Ordumuz", "91-lər marşı",
• Həsənağa Qurbanov — "Dahilər dühası",
• Nailə Mirməmmədli — "Azərbaycan – möhtəşəm diyar", "Azərbaycan səs salacaq", "Azərbaycan bayrağı",
• Hikmət Mirməmmədli — "Ey, ana Vətən", "Ana yurdum Azərbaycan", "Gənc heydərçilər marşı",
• Lalə Cəfərova — "Bakı-Ceyhan", "Zəfər marşı",
• İsa Məlikov — "Doğma Azərbaycan"
• Fərhad Bədəlbəyli — "Elegiya" pyesi
• Firəngiz Əlizadə — "İthaf" pyesi
• Faiq Sücəddinov — "Elegiya" pyesi
• Fidan və Xuraman Qasımova — "Liderə ithaf" romansı
• Arif Mirzəyev — "Dahi Prezidentə xatirə duaları"
• Vasif Allahverdiyev — "Sənsizlik", "Elegiya".^[104]

• Kamalın Leyla Əliyevanın sözlərinə bəstələdiyi "Mənim babam" mahnısı, "Xalq Heydər söyləyəcək"
• Sevil Əliyevanın "Ata" mahnısı^[105]
• Ələkbər Tağıyevin "Vətən oğlu",
• Əlibaba Məmmədovun "Ürək deyir yaşa hələ", "Min yaşasın",
• Yaşar Həşimovun "Yaşa, Prezidentim, yaşa!",
• Məmmədbağır Bağırzadənin "Azərbaycan oğluyam",
• Xanım İsmayılqızının "Dahi",
• Niyaməddin Musayevin "Ata", "Qurtuluş",
• Hüseyn Hüseynovun "Azərbaycan",
• Tünzalə Ağayevanın "Mən fəxr edirəm ki, Azərbaycanlıyam", "Xalqın ehtiyacı var" (simfonik orkestr ilə xor üçün işləyən S. Fərəcov),
• Abbas Vəliyevin "Zəfər mahnısı",
• Namiq Nəbiyevin "Azadlıq bayrağı"^[106]

• "Qanun naminə — Heydər Əliyev salnaməsi"
• "Azərbaycan naminə! (2004)"
• "Azərbaycan naminə! (2005)" — Heydər Əliyevin Dövlət Təhlükəsizlik Orqanlarında çalışdığı zamanları əhatə edən qısametrajlı sənədli televiziya filmi.
• "Dahi azərbaycanlı"
• "Dahi qurucu" (2009)
• "Əliyevin əli"
• "Heydər Əliyev"
• "Heydər Əliyev. Dünyaya pəncərə"
• "Heydər Əliyev. Vətənin keşiyində"
• "Nailiyyətlər estafeti"
• "Ölüm hökmü-ömürlük cəza"
• "Qara nişanə"
• Uğurun strategiyası (sənədli film, 2009)

• Hidayət Orucov — "Burdan min atlı keçdi"^[107]
• Aqşin Babayev — "Xilaskar"^[108] və "Oğul".
• Adil Babayev — "Koroğlunun çənlibelə qayıdışı" pyesi^[109]
• İftixar Piriyev — "Qurtuluş dastanı"^[110]

• Anar — "Unudulmaz görüşlər", "Qalib gəldi, qalib getdi"
• Elçin — "Tarixlə üz-üzə dayanmış adam",
• Mövlud Süleymanlı — "Qırx ilin yeddi görüşü",
• İsa Hüseynov — "Həyatımdan səhifələr",
• Vidadi Babanlı — "Unutmadığım günlər",
• Hafiz Paşayev — "Bir səfirin manifesti",
• Səyyad Aran — "Heydər Əliyevin Amerika fəthi",
• Hüseynbala Mirələmov — "İşığın izi ilə"

• Sabir Rüstəmxanlı — "Xətai yurdu" (roman)
• Aqil Abbas — "Çadırda Üzeyir Hacıbəyov doğula bilməz" (povest)
• Afaq Məsud — "Dahi" (hekayə)
• İsa Nəcəfov — "Gecə yarısı qətl" (siyasi detektiv)
• Elmira Axundova — "Şüşə saray" (siyasi detektiv)
• Çingiz Abdullayev — "Qanın üç rəngi" (detektiv roman)
• Əsəd Cahangir — "Möhtəşəm məktub" esse

• Şahməmməd Şahməmmədov — "Karvan"
• Cabir Novruz — "İxtiyarım olsa idi"
• Rəfiq Zəka — "Heydər baba"
• Əli Rza Xələfli — "İnsan, tarix və zaman"
• Ramiz Duyğun — "Prezidentin ürəyi"
• Ramiz Heydər — "İlhamlı gələcək"
• Mirkazım Seyidov — "Dahi" (2004), "Soydaş, sözüm sənədir" (2011), "Heydər dühası" (2013),
• Elman Həbib — "Həqiqət günəşi", "Heydərnamə" və "Naxçıvannamə"
• Elxan Zal Qaraxanlı — "Anıt məzar dastanı"
• Sabir Mustafa — "Qayıdış"
• Ramiz Məmmədzadə — "Zirvə"
• Fikrət Qoca — "Gərək bu günləri görəydin özün"
• Fəridə Ləman — "Onu zaman seçib"
• Abdulla Qurbani — "Millətin oyaq gecəsi"^[111]
• Zəlimxan Yaqub — "Əbədiyyət dastanı"^[112] ("Böyük ömrün dastanı"^[113], "Böyük ömrün davamı")

Heydər Əliyev hələ Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə təhsilin inkişafına böyük önəm verirdi. Ötən əsrin 70-80-ci illərində onun rəhbərliyi altında təhsil müəssisələrinin geniş şəbəkəsinin yaradılması və həmin şəbəkənin zəngin maddi-texniki bazasının formalaşdırılması, respublika hüdudlarından kənardakı ali məktəblərə gənclərin göndərilməsi, hərbi kadrların yetişdirilməsi, respublika elmlər akademiyasının elmi-tədqiqat institutlarında fundamental elmin inkişafının təmin olunması gələcəkdə milli müstəqillik üçün zəruri intellektual zəmin yaratmışdır. Həmin illərdə respublikada məktəblərin, ali və orta ixtisas müəssisələri üçün yeni binaların tikintisi geniş vüsət almış, təhsil infrastrukturu tamamilə yeniləşdirilmiş, ixtisaslı kadrlar hazırlayan ali və orta ixtisas məktəbləri açılmışdır. Respublikanın müxtəlif bölgələrində 800-ə yaxın məktəb tikilərək istifadəyə verilmiş, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən ali məktəblərin ümumi sayı 12-dən 17-yə, tələbələrin sayı 70 mindən 100 minə qədər artmışdır.

O dönəmdə Azərbaycanın əldə etldiyi mühüm tarixi nailiyyətlərdən biri də xalqın uzaq gələcəyini nəzərdə tutan milli kadr potensialının, o cümlədən nadir ixtisaslar üzrə mütəxəssis kontingentinin yaradılmasıdır. Bu məqsədi uğurla həyata keçirmək üçün Heydər Əliyev hər il azərbaycanlı gənclərin təhsil almaq üçün böyük qruplarla keçmiş SSRİ-nin nüfuzlu ali məktəblərinə göndərilməsi ənənəsinin əsasını qoymuşdur. O dövrdə SSRİ-nin 170 qabaqcıl ali təhsil ocağına 15 minə yaxın azərbaycanlı göndərilmiş, hər il xaricə 800 tələbə yola salınmışdır.

1998-ci ilin martında "Azərbaycan Respublikasında təhsil sahəsində islahatlar üzrə dövlət komissiyasının yaradılması haqqında" sərəncamı imzalaması isə bu sahədə təkmil qanunverici bazanın formalaşdırılması, təhsil konsepsiyasının hüquqi əsaslarının yaradılması məqsədindən irəli gəlmişdi. Çox qısa müddətdə komissiyanın hazırladığı "Azərbaycan Respublikasının təhsil sahəsində islahat proqramı" geniş müzakirələrdən sonra 1999-cu ilin iyununda imzalanaraq qüvvəyə minmişdi. Həmin proqram ölkəmizdə təhsil sisteminin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması ilə yanaşı, milli təhsil ənənələrinə sadiq qalmasını da təmin etdi.

Ümumi təhsildəki ən ciddi yeniliklərdən biri yeni — latın qrafikalı əlifbaya keçilməsi idi.

Heydər Əliyev azərbaycançılığın ən mühüm komponenti olan ana dilinin inkişaf etdirilməsi sahəsində də mühüm tədbirlər həyata keçirmişdir. 1978-ci ildə Azərbaycan SSR-in Konstitusiya layihəsi qəbul edilərkən, Azərbaycan dilinin ana dili kimi təsbitlənməsi, ötən əsrin 70-ci illərində nəşr olunmuş 3 cildlik "Müasir Azərbaycan dili" dərsliyinə dövlət mükafatı verməsi Heydər Əliyevin bu sahədə gördüyü mühüm addımlardan biridir.

İkinci dəfə hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyevin elm və təhsil sahəsində atdığı addımlardan ən əsası 15 may 2001-ci il tarixli fərmanıdır. Həmin fərmanla Elmlər Akademiyasına Milli Elmlər Akademiyası adı verilmiş və bununla da akademiyanın elmimizin inkişafındakı rolu və nailiyyətləri rəsmən təsdiqlənmişdi.

1997-ci il yanvarın 31-də Heydər Əliyevin Elmlər Akademiyasının rəhbərliyini və aparıcı alimlər qrupu ilə görüşündən sonra, Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti ulu öndərin tövsiyələrini rəhbər tutaraq akademiyada islahatların aparılması, elmi tədqiqat istiqamətlərinin dəqiqləşdirilməsi, elmi-təşkilati bazanın hazırlanması sahələrinə dair qərarlar qəbul etmiş və tədbirlər həyata keçirmişdi. Eyni zamanda, "Elmin strateji inkişafı və Azərbaycanın Milli Elmlər Akademiyasında islahatlar" konsepsiyası hazırlanmışdı.

Demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu yoluna qədəm qoymuş müstəqil Azərbaycan dövləti üçün insan hüquqları və azadlıqları problemlərinə dair elmi tədqiqat işlərinin aparılması məqsədilə Heydər Əliyevin sərəncamı ilə 1999-cu ilin sentyabrında AMEA İctimai Elmlər Bölməsi nəzdində İnsan Hüquqları üzrə Elmi-Tədqiqat İnstitutu yaradılmışdır.^[114]

• Hüquq və İnsan Haqları İnstitutu^[115]
• Heydər Əliyev adına Hərbi Lisey
• Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Lisey^[116].
• Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası^[117].
• Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti^[118].
• Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası^[119].
• Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyası.
• Azərbaycan Milli Konservatoriyası.
• Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Naxçıvan filialı.
• Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Gəncə filialı.
• Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Sumqayıt filialı.
• Sumqayıt Dovlət Universiteti
• Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Dərbənd filialı
• Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin Heydər Əliyev adına Akademiyası
• Azərbaycan Ordusunun Təlim və Tədris Mərkəzi
• Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Hərbi Akademiyası
• Azərbaycan Tibb Universitetinin Hərbi tibb fakültəsi
• Heydər Əliyev adına Müasir Təhsil Kompleksi

Azərbaycan terrorizmə qarşı əməli mübarizəni dəstəkləmək üçün öz hava məkanını və hava limanlarını açıq elan edib. Azərbaycan qlobal və regional səviyyədə terrorçuluğa qarşı mübarizə məqsədilə qəbul edilən bütün konvensiyalara qoşulub. Bu cür fəaliyyət strategiyasının banisi Heydər Əliyevdir və bu siyasətin sayəsində Azərbaycanı beynəlxalq antiterror koalisiyasının fəal iştirakçılarından birinə çevirib.

Heydər Əliyev 2001-ci ilin 11 sentyabr hadisələrinə dərhal reaksiya verərək, həmin terror aktlarını bütövlükdə bəşəriyyətə, insanlığa qarşı ən dəhşətli cinayət kimi pisləmiş, Azərbaycanın terrorla mübarizədə hər zaman fəal mövqe tutacağını bəyan etmişdir.^[120]

Terrorizmlə mübarizədə Heydər Əliyev bir sıra qanunlar qəbul etmişdir:

• Terrorçuluğa qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu (18 iyun 1999-cu il № 687-IQ)^[121]
• "Terrorizmin maliyyələşdirilməsi ilə mübarizə haqqında" Beynəlxalq Konvensiyaya Azərbaycan Respublikasının qoşulması barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu (1 oktyabr 2001-ci il)
• Bomba terrorizmi ilə mübarizə haqqında Beynəlxalq Konvensiyaya Azərbaycan Respublikasının qoşulması barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu (2 fevral 2001-ci il)
• "Terrorizmin maliyyələşdirilməsi ilə mübarizə haqqında Beynəlxalq Konvensiyaya Azərbaycan Respublikasının qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu (17 may 2002-ci il)
• "Hava gəmilərinin qanunsuz zəbt edilməsinə qarşı mübarizə haqqında" Konvensiyaya qoşulmaq barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu (9 noyabr 1999-cu il)
• "Adamların girov götürülməsinə qarşı mübarizə haqqında" Beynəlxalq Konvensiyaya qoşulmaq barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu (9 noyabr 1999-cu il)

Terrorizmlə mübarizə siyasəti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin hakimiyyəti dövründə də uğurla davam etdirilir.^[122]

Gənclərin hərtərəfli inkişafını, cəmiyyətin həyatında onların fəal iştirakını təmin etmək məqsədilə dövlət tərəfindən müvafiq ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, təşkilati-hüquqi şəraitin və təminatların yaradılmasına yönəlmiş tədbirlər sistemidir. Gənclər siyasətinin əsas məqsədi yaşı 29-dək olan insanların fiziki, əqli və mənəvi inkişafına şərait yaratmaq, onların imkan və bacarıqlarının reallaşdırılmasına kömək etməkdir.

Dövlətin gənclər siyasətinin çox geniş bir spektri – gənclərin təhsili, tərbiyəsi, sağlamlığı, intellektual və mənəvi inkişafı, asudə vaxtının təşkili, şəxsi problemlərinin həlli, hüquqlarının müdafiəsi, ölkənin ictimai-siyasi, mədəni həyatında iştirakı, gənclər təşkilatlarının fəaliyyəti, beynəlxalq əlaqələri və s. ilə bağlı məsələləri əhatə edir.

Azərbaycan tarixində gənclərlə bağlı vahid dövlət siyasəti məhz 1993-cü ildən həyata keçirilməyə başlanılmış və bu iş bilavasitə Heydər Əliyevin adı ilə bağlı olmuşdur.^[123]

Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü və qayğsı sayəsində hələ respublikaya rəhbərlik etdiyi 1969–1982-ci illərdə yüzlərlə yeni tədris ocaqları, gənclik mərkəzləri, hərbi məktəblər açılmış, minlərlə azərbaycanlı gənc keçmiş SSRİ-nin nüfuzlu ali məktəblərində təhsil almış, müasir ixtisaslara yiyələnmiş, o zamanlar Sovetlər İttifaqının 50-dən artıq iri şəhərinin 170 nüfuzlu ali məktəbində bütövlükdə 80-dək sahəni əhatə edən 150 ixtisas üzrə 15 mindən çox azərbaycanlı gəncin ali təhsil almasına, yüksəkixtisaslı mütəxəssis kimi hazırlanmasına imkan və şərait yaradılmışdır.

Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasına rəhbərlik etdiyi 1993–2003-cü illərdə dövlət gənclər siyasətinin əsas prinsipləri müəyyənləşdirilmiş, bu sahəni tənzimləyən normativ-hüquqi baza yaradılmış, gənclər siyasətini həyata keçirən dövlət strukturları formalaşdırılmış, gəncliyin ölkənin ictimai-siyasi həyatında fəal iştirakına, mənəvi-iqtisadi problemlərinin həllinə yönəlmiş proqram və layihələr həyata keçirilmişdir.

1996–2002-ci illərdə "Bədən tərbiyəsi və idman haqqında", "Azərbaycanın gənc istedadlarına dövlət qayğısı haqqında", "Gənc istedadlar üçün xüsusi təqaüdlərin təsis edilməsi haqqında", "Dövlət gənclər siyasəti haqqında" qərarların, habelə "Gənc ailə" proqramı, "gənclərdə vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hislərinin yüksəldilməsi haqqında", "İstedadlı yeniyetmələrin və yaradıcı gənclərin sosial, iqtisadi və s. problemlərinin həllinə yönəlmiş, onların öz qabiliyyətlərini inkişaf etdirmələrinə kömək edən Dövlət Proqramı", "Ordudan tərxis olunmuş gənclərin məşğulluğu" dövlət sənədləri qəbul olunmuşdur.

Heydər Əliyev 1994-cü il 26 iyul tarixində Gənclər və İdman Nazirliyinin yaradılması barədə fərman imzalamış və buununla da dövlətin gənclərlə bağlı siyasəti vahid mərkəzdən idarə olunmağa başlanmışdır.

Heydər Əliyevin 1997-ci il 2 fevral tarixində imzaladığı fərmana əsasən həmin tarix "Azərbaycan gəncləri günü" elan edilmişdir. Bu MDB və Şərqi Avropa ölkələri arasında ilk belə addım idi.^[124]

Azərbaycan gəncliyinə böyük qayğısının davamı kimi Ulu öndər 1999-cu il iyunun 29-da "Dövlət Gənclər Siyasəti haqqında" Fərman imzalamışdır. Fərmanda dövlət gənclər siyasətinin həyata keçirilməsi sahəsində həllini gözləyən bir sıra problem və məsələlərin mövcudluğu qeyd edilir, bu problemlərin elmi şəkildə öyrənilməsi, ayrı-ayrı dövlət hakimiyyətinin və idarəetmə orqanlarının gənclərlə iş üzrə əlaqəli və məqsədyönlü fəaliyyət göstərməsi üçün lazımi şəraitin yaradılması vacibliyi vurğulanırdı.

Fərmana müvafiq olaraq "Gənclər siyasəti haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmiş və 9 aprel 2002-ci il tarixdə Heydər Əliyev tərəfindən imzalamışdır. "Dövlət gənclər siyasəti haqqında" 3 fəsildən və 14 maddədən ibarət qanun Azərbaycan Respublikasında gənclər siyasətinin məqsədlərini, istiqamətlərini, təşkilati-hüquqi əsaslarını müəyyən etdi və bu sahədə yaranan münasibətləri tənzimləməyə başladı.

Gənc ailələrə dövlət qayğısının artırılması məqsədilə ölkənin aparıcı mütəxəssis və ekspertlərinin iştirakı ilə Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən "Gənc ailə" proqramı hazırlandı.

2000-ci illərin əvvəllərində sahibkarlığa kömək sistemi çərçivəsində təşkil olunmuş treninq, kurs və seminarlarda 3000-dək sahibkar xüsusi hazırlıq keçmişdi ki, onların əksəriyyətini gənclər təşkil etmişlər. 2002-ci ildə Bakıda Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən "Sahibkarlığın inkişafında gənclərin rolunun artırılması" mövzusunda isə dəyirmi masanın keçirilməsi gənc sahibkarların problemlərinə dövlət səviyyəsində diqqətin artmasını sübut edirdi.

Gənclər siyasətində idmanın inkişaf etdirilməsi və onun kütləviliyinin artırılması mühüm yer tutur. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində olimpiya komplekslərinin açılması, ölkəmizin nüfuzlu beynəlxalq idman yarışlarına ev sahibliyi etməsi buna əyani sübutdur.

Heydər Əiyev istedadlı gənclərə diqqət və qayğını artırmaq üçün "Azərbaycanın gənc istedadlarına dövlət qayğısı haqqında" 22 iyun 1996-cı il tarixli və " Azərbaycan Respublikasının istedadlı gənc yazıçılarına dövlət qayğısının artırılması haqqında" 6 dekabr 1999-cu il tarixli fərmanlar imzalamışdır.

Azərbaycan gənclərinin cəmiyyətin inkişafında və öz problemlərinin həllində rolunu artırmaq, ölkənin gələcək inkişafında iştirakını və məsuliyyətini yüksəltmək, paytaxt və regionlarda yaşayan gənclərin fikir mübadiləsinə şərait yaratmaq, gənclər və dövlət qurumları, hökumət nümayəndələri ilə açıq ünsiyyəti asanlaşdırmaq məqsədilə Ümumilli Lider Heydər Əliyev tərəfindən hələ 1995-ci ildə Azərbaycan Gənclərinin Forumunun keçirilməsi təşşəbbüsü irəli sürülmüşdir.

I Forum — 2 fevral 1996-cı ildə ümumilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə müstəqil Azərbaycan gənclərinin ilk forumu keçirilmişdir. Forumda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev şəxsən iştirak etmişdir.

Dövlət Neft Fondunun əsas gəlirləri və vəsaiti gələcək nəsillər üçün əmanət kimi saxlanılacaqdır. Gələcək nəsillər, gənclər Neft Fondunun imkanlarından səmərəli istifadə edəcəklər. ^[125]

1993–2003-cü illər ərzində yeni mədəniyyət siyasətinə uyğun olaraq dövlət tərəfindən çoxsaylı və mühüm əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. İlk növbədə, mədəniyyət siyasətinin həyata keçirilməsinin ən əsas vasitələrindən biri olan hüquqi cəhətdən mükəmməl, dünya standartlarını və milli özəllikləri nəzərə alan qanunların hazırlanmasına ciddi diqqət yetirilmişdir. Bir sıra qanunlar, o cümlədən "Mədəniyyət haqqında", "Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması haqqında", "Turizm haqqında", "Nəşriyyat işi haqqında", "Muzeylər haqqında", "Arxiv fondu haqqında", "Memarlıq fəaliyyəti haqqında" qanunlar, bir sözlə, 2003-cü il daxil olmaqla 21 qanun Milli Məclisdə qəbul edilmiş və ölkə Prezidenti tərəfindən təsdiqlənmişdir. Təhsil və səhiyyə sistemlərində islahatlara başlanılmış, elm, ədəbiyyat və mətbuatda ideoloji senzura ləğv olunmuş, idmanda böyük uğurlar əldə edilmişdir.

Azərbaycan dövləti mədəniyyət sahəsi ilə bağlı bir sıra beynəlxalq konvensiyalara, o cümlədən, "Silahlı münaqişələr zamanı mədəni dəyərlərin qorunması haqqında", "Ümumdünya mədəni və təbii irsinin qorunması haqqında", "Arxeoloji irsin qorunması haqqında" konvensiyalara qoşulmuşdur. 1997-ci ildə Mədəniyyət haqqında Avropa Konvensiyasını ratifikasiya etdikdən sonra Azərbaycan Avropa Şurasının Mədəniyyət, Siyasəti üzrə Departamenti ilə də yaxından əməkdaşlıq edir. Nəticədə bir sıra maraqlı proqramlar həyata keçirilmişdir. Məsələn "Azərbaycan Respublikasında mədəniyyət siyasəti" məruzəsi hazırlanmış, Strasburq şəhərində təqdimatı keçirilmiş və müxtəlif dillərdə çap olunmuşdur. Yeni mədəniyyət siyasətinə müvafiq olaraq yaradıcı xadimlərə dövlət köməyi də nəzərdə tutulmuşdur, o cümlədən, respublika Prezidentinin sərəncamına əsasən onlara fərdi pensiyaların, dövlət mükafatlarının, fəxri adların, gənc yazarlara isə təqaüdlərin verilməsinə başlanmışdır. Azərbaycan mədəniyyətinin görkəmli şəxsiyyətlərinin yubileyləri və əlamətdar hadisələrin təntənəli qeyd edilməsi, beynəlxalq səviyyəli festival, müsabiqə, konqres və konfransların keçirilməsi də təqdirəlayiqdir. Xüsusi vurğulanmalıdır ki, Azərbaycan UNESCO-nun nəzdindəki Ümumdünya İrs Mərkəzi ilə də uğurlu əməkdaşlıq edir. Bunun nəticəsi olaraq 2000-ci ildə Bakı şəhərinin tarixi mərkəzi "İçərişəhər", "Şirvanşahlar" sarayı və "Qız qalası" ilə birlikdə həmin mərkəzin siyahısına daxil edilmişdir.^[126]

Heydər Əliyevin Azərbaycan bəstəkarlarının və musiqişünaslarının əməyini təqdir etməsi, onların yaradıcılığını yüksək fəxri adlar və mükafatlarla dəyərləndirməsi bilavasitə Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyətinə verdiyi qiymətin təzahürüdür. Elə 1995–2003-cü illər ərzində Prezident H. Əliyevin fərmanı ilə görkəmli bəstəkarlarımız Tofiq Quliyev, Arif Məlikov, Müslüm Maqomayev ən yüksək mükafata-"İstiqlal" ordeninə, Azərbaycan Respublikasının xalq artistləri Cövdət Hacıyev, Süleyman Ələsgərov, Hacı Xanməmmədov, Vasif Adıgözəlov, Xəyyam Mirzəzadə, Azər Rzayev, Ramiz Mustafayev, Tofiq Bakıxanov, Aqşin Əlizadə, Musa Mirzəyev, Ramiz Mirişli daha bir yüksək dövlət mükafatı — "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunub. Bu müddətdə Şəfiqə Axundova, Oqtay Zülfüqarov, Emin Sabitoğlu Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, Siyavuş Kərimi və Həsənağa Qurbanov isə Əməkdar incəsənət xadimi kimi fəxri adlara layiq görülmüşlər".^[127]

Ədəbiyyata məhəbbət Heydər Əliyev siyasətinin ən dəyərli tərkib hissələrindən biri idi. Hələ sovet dönəmində S. Rüstəm, R. Rza, M. İbrahimov, S. Rəhimov kimi yazıçılara, Q. Qarayev, Niyazi, F. Əmirov, T. Salahov, M. Hüseynov kimi bəstəkar, rəssam və memarlara o zaman SSRİ-də ən yüksək fəxri adlardan olan Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adının verilməsi Heydər Əliyevin böyük xidməti, onun Azərbaycanın görkəmli sənətkarlarına yüksək qayğısı idi. Onu da qeyd edim ki, sovet dönəmində Ulu Öndərə qədər heç bir sənətkar bu fəxri adlara layiq görülməmişdir. O, bununla milli ədiblərimizin və insənət xadimlərinin geniş şöhrət qazanmasına nail olurdu. Bəşəri düşüncəyə malik bu dahi şəxsiyyət istiqlal dövründə də Azərbaycan yazıçılarının əməyini yüksək qiymətləndirərək İ. Əfəndiyev, B. Vahabzadə, X. Rza, M. Araz, M. Dilbazi, İ. Şıxlı, Elçin, Anar, H. Abbaszadə, Qabil kimi yazıçı və şairləri ölkənin ən yüksək mükafatları ilə təltif etdi. Heydər Əliyevin mədəniyyət siyasətində ədəbiyyata bütöv bədii sistem kimi nəzər salınır, həmişə klassiklərlə müasirlər arasında tarixi-mənəvi əlaqələrin, varislik münasibətlərinin qorunmasına diqqət yetirilirdi. Elə buna görə də o, klassik bədii irsimizin dünya şöhrəti qazanması naminə bu irsi yaradanların yubileylərinin təntənəli tarixi hadisə kimi qeyd olunmasına həssaslıqla yanaşır, böyük önəm verirdi. Onun təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə 70–80-ci illərdə dahi Nizaminin 840, Nəsiminin 600, M. F. Axundovun 170, böyük romantik, filosof şairi H. Cavidin 100 illik yubileyləri keçirilmişdir. "Kitabi Dədə-Qorqud"un 1300 illiyi, M. Füzulinin 500 illiyi ilə bağlı milli istiqlal məfkurəsi işığında keçirilən möhtəşəm tədbirlər, Heydər Əliyev epoxasının mədəniyyət üzrə zirvə məqamları Azərbaycan Prezidentinin milli-mənəvi keçmişə məhəbbət və ehtiramının, xalqın gələcəyinə inamının tarixi ifadəsidir.^[128]

Heydər Əliyev respublikada muzeylər şəbəkəsinin genişləndirilməsini, onun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsini daim diqqətdə saxlayıb. Azərbaycan mədəniyyətinin Üzeyir Hacıbəyli, Hüseyn Cavid, Cəlil Məmmədquluzadə, Məmməd Səid Ordubadi, Cəfər Cabbarlı, Bülbül, Səməd Vurğun, Niyazi və digər nəhəng simalarının memorial-xatirə, mənzil, bölgələrdə tarix-diyarşünaslıq muzeyləri məhz ulu öndər Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü sayəsində yaradılıb.^[129]

1969–1982-ci illərdə Azərbaycana rəhbərlik edərkən Heydər Əliyev tərəfindən ekologiya, ətraf mühitin mühafizəsi və təbii resurslardan səmərəli istifadəyə dair çox mühum 8 qanun, Azərbaycan KP MK-nın, Nazirlər Sovetinin 32 qərarı qəbul olunub. O illərdə Ulu Öndərin qətiyyəti və uzaqgörənliyi sayəsində yaradılmış dövlət təbiət qoruqlarını, yasaqlıqları, o cümlədən 1969-cu ildə, xüsusən ceyranların artırılması üçün təşkil edilmiş və Heydər Əliyevin 2003-cü il 5 iyul tarixli Sərəncamı ilə milli parka çevrilmiş Şirvan qoruğunu, 1978-ci ildə Ağ göl, 1981-ci ildə İsmayıllı qoruqlarının yaradılmasını, 1974-cü ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1974-cü il 4 iyul tarixli qərarı ilə Bəsitçay çinar meşəsinin qoruq elan olunmasını qeyd etmək lazımdır. 1970-ci ildə Bakı şəhərində adambaşına 6,5 kvadratmetr yaşıl sahə düşürdüsə, 1971-ci il sentyabrın 7-də Bakı şəhərinin yaşıllaşdırılması haqqında verilmiş mühüm qərar sayəsində 1975-ci ildə bu göstərici 17,5 kvadratmetrə çatmışdı. 1969–1982-ci illər ərzində dövlət meşə fondu torpaqlarında 51 min hektar sahədə yeni meşəliklər salınmışdı. Azərbaycan təbiətinin və bioloji müxtəlifliyin mühafizəsi üzrə məqsədlərə nail olmaq üçün inkişafına ehtiyac duyulan elm sahələri sırasında ekologiya, botanika və zoologiya elmlərini qeyd etmək lazımdır. 1970-ci illərdə elmə ayrılan resursların artırılması, yeni imkanların yaradılması, kadrların düzgün yerləşdirilməsi sayəsində Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Botanika, Zoologiya, Torpaqşünaslıq və Aqrokimya institutlarında və s. elmi müəssisələrdə bütün keçmiş ittifaq üçün əhəmiyyətli sayılan nailiyyətlər qazanılıb. 1969–1982-ci illərdə Ceyranbatan gölünün su təchizatı yaxşılaşdırılıb, yeni su kəmərləri çəkilib. Arpaçay su anbarı, Vayxır su anbarı, Şamxor su anbarı və s. su obyektləri tikilib. Baş Mil-Muğan kollektoru yenidən qurulub, Kür-Araz düzənliyində 280 min hektar sahədə torpaqlar yuyulub. 270 min hektar yeni suvarılan sahələrin istifadəyə verilməsi hesabına ümumi suvarılan sahələr 1,450 milyon hektara çatdırlıb. 550 min hektar sahədə kompleks meliorasiya sistemləri yaradılıb. 400 min hektar sahədə otaqlara su çıxarılıb. Bütün bu tədbirlər əhalinin ərzaq və təsərrüfat ehtiyaclarını ödəməklə, təbiətdən səmərəsiz istifadəni məhdudlaşdırmağa kömək edib.

1993-cü ilin ikinci yarısından Bakı və Abşeronun yaşıllaşdırılmasına, pozulmuş ekoloji tarazlığın bərpasına, təbiətə vurulmuş yaraların sağalmasına daha böyük əzmkarlıqla başlanılıb, bu sahədə həyata keçirdiyi tədbirlər sırasında 2001-ci ildə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yaradılıb. Azərbaycan Respublikası ətraf mühit və biomüxtəlifliklə bağlı çoxsaylı beynəlxalq konvensiyalara qoşulub: UNESCO-nun Ümumdünya mədəni və təbii irsin qorunması haqqında Konvensiyası (1993), Kökünün kəsilməsi təhlükəsi olan vəhşi fauna və yabanı flora növlərinin beynəlxalq ticarəti haqqında Konvensiya (1998), Avropanın canlı təbiətinin və təbii mühitinin qorunması haqqında Avropa Konvensiyası (Bern Konvensiyası 1999), BMT-nin Bioloji müxtəliflik haqqında Konvensiyası (2000), Bioloji müxtəliflik haqqında Konvensiya üzrə Biotəhlükəsizliyə dair Kartagena Protokolu (2005), UNESCO-nun Əsasən su quşlarının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyətli olan sulu-bataqlıq yerlər haqqında Konvensiyası (Ramsar Konvensiyası 2000), Avropa Landşaft Konvensiyası (2011).

Azərbaycanda hakimiyyətdə olduğu dövrlərdə ölkədə müvafiq tədqiqat və təhsil müəssisələrinə, nəbatat bağlarına göstərilən yüksək diqqət və qayğı, biomüxtəlifliyin və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində çoxsaylı beynəlxalq konvensiyaların imzalanması və ratifikasiyası, beynəlxalq öhdəlikləri də nəzərə almaqla ölkə qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, akademik Cəlal Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkədə ilk Milli Bitki Genbankının, digər toxum banklarının və Biomüxtəliflik üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılması, Genetik Ehtiyatlar üzrə Milli Proqramın qəbulu və həyata keçirilməsi, Biomüxtəliflik üzrə milli strategiyaların (2006-cı ildən başlayaraq) qəbulu, yeni tədqiqat institutlarının inkişafı və yenilərinin təşəkkülü, botanika bağları şəbəkəsinin genişləndirilməsi və s. Ulu Öndərin Azərbaycan təbiətinə məqsədyönlü hamiliyinin bariz nümunələridir.^[130]

• Əliyev Heydər Əlirza oğlu
• Azərbaycan xüsusi xidmət orqanlarının rəhbərləri. Əliyev Heydər Əlirza oğlu: 1967 iyun — 1969 iyul Arxivləşdirilib 2015-03-29 at the Wayback Machine
• HEYDƏR ƏLİYEV
• ГЕЙДАР АЛИРЗА ОГЛЫ АЛИЕВ: БИОГРАФИЯ
• Heydər Əliyev İrsini Araşdırma Mərkəzi
• Алиев Гейдар (georgianpress.ru) ^{[ölü keçid]}
• Алиев Гейдар Али Рза оглы
• Heydər Əliyev və Azərbaycan Parlamenti

• Gənclər siyasəti haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu. 9 aprel 2002-ci il // "Gələcək gənclərindir", Bakı: Azərbaycan, 2004, s. 410–416.
• Gənclər siyasəti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. 9 aprel 2002-ci il // "Gələcək gənclərindir", s. 410–416
• Gənc ailə proqramı. ARDGS. İB. Bakı, 2000, № 2, s. 27–38
• Forumdan foruma. Bakı: Azərbaycan, 2003, s. 32–34

• Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu (30 sentyabr 2002)
• Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI
• Həmid,Tural. "Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində (1-ci hissə)" (az.). Azlogos.eu. 2022-06-15. 2022-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-24.
• Həmid,Tural. "Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində (2-ci hissə)" (az.). Azlogos.eu. 2022-06-24. 2022-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-24.
• Həmid,Tural. "Naxçıvan Muxtar Respublikası Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində (3-cü hissə)" (az.). Azlogos.eu. 2022-07-01. 2022-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-24.
• IFES Election Guide. Elections: Azerbaijan Pres Oct 11 1998
• Heydər Əliyevin mükafatları, təltifləri və fəxri adları (tam siyahı)
• Heydar Aliyev (The Telegraph, 15. dekabr 2003)
• Heydər Əliyev. Elektron Sənədlər Toplusu
• Heydər ƏLİYEV Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
• Алиев Гейдар Алиевич
• Heydar Aliyev (Encyclopedia Britannica)
• Алиев Гейдар Алиевич (Алиев Гейдар Алирза-оглу)
• 1995-ci ilin mart hadisələri müstəqilliyimizə qəsd edənlər üçün ibrətamiz bir dərs oldu Arxivləşdirilib 2015-04-18 at the Wayback Machine
• BDU-nun fəxri doktorları
• Депутаты Верховного Совета СССР XI-го созыва 1984–1989 Arxivləşdirilib 2014-10-06 at the Wayback Machine
• Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin qaçqınlar və köçkünlər üçün hazırlanmış evlərə və müxtəlif təyinatlı obyektlərə baxdıqdan sonra söhbətindən — Keşlə yük stansiyası, 6 dekabr 1998-ci il
• Lincoln University (California)
• TÜRK DÜNYASI HİZMET ÖDÜLLERİ Arxivləşdirilib 2015-05-12 at the Wayback Machine
• Нахичеванская Автономная Советская Социалистическая Республика
• Azərbaycanı dünyaya tanıdan böyük şəxsiyyət
• Ədəbiyyat siyahısı. HEYDƏR ƏLİYEVƏ HƏSR OLUNMUŞ BƏDİİ ƏSƏRLƏR
• Gənclər siyasəti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu
• Heydər Əliyevin xarici siyasət strategiyası və Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi
• Heydər Əliyev və xarici siyasətin Azərbaycan modeli.
• Heydər Əliyevin xarici siyasət kursu: dünya sisteminin yenidən qurulması kontekstində
• Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti (1991–2003) 1-ci hissə ONLAYN OXU
• book Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti (1991–2003) 2 hissə PDF