Əkrəm Əylisli

Əkrəm Nəcəf oğlu Naibov (Əkrəm Əylisli; 6 dekabr 1937, Yuxarı Əylis, Ordubad rayonu) — nasir, dramaturq, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sabiq üzvü,[1] Azərbaycan Respublikasının sabiq xalq yazıçısı,[2][3] Azərbaycan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1968), Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi (1984), M.F.Axundov adına ədəbi mükafat laureatı (1991), Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin III çağırış[4] deputatı.

Əkrəm Əylisli
Əkrəm Nəcəf oğlu Naibov
Doğum tarixi 6 dekabr 1937(1937-12-06) (86 yaş)
Doğum yeri
Vətəndaşlığı SSRİ SSRİ→
Azərbaycan Azərbaycan
Həyat yoldaşı Qalina Aleksandrovna
Uşaqları İlyas Naibov
Nəcəf Naibov
Atası Nəcəf
Təhsili
Fəaliyyəti yazıçı, siyasətçi, şair, dramaturq, ssenarist, tərcüməçi, redaktor, romançı, hekayə yazıçısı[d]
Əsərlərinin dili Azərbaycan dili, rus dili
Janrlar poeziya, povest[d], hekayə, povest, oçerk, teatr pyesi
Tanınmış əsəri
Mükafatları "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı Azərbaycan LKGİ mükafatı — 1968
"İstiqlal" ordeni — 2002 "Şöhrət" ordeni — 1997 "Şərəf nişanı" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əkrəm Əylisli 6 dekabr 1937-ci ildə Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində anadan olmuşdur. Burada orta məktəbi qurtardıqdan sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir. M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun nəsr şöbəsini bitirdikdən sonra Azərnəşrin tərcümə redaksiyasında redaktor (1965–1968), "Gənclik" nəşriyyatında baş redaktor (1968–1970), "Mozalan" satirik jurnalında baş redaktor (1970–1971) olmuşdur.

1974–1978-ci illərdə Azərbaycan Nazirlər Soveti Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin baş redaktoru işləmiş, sonra "Azərbaycan" jurnalının baş redaktoru kimi çalışmışdır (1978–1983). Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının katibi (1987–1991), "Yazıçı" nəşriyyatının direktoru olmuşdur (1992-ci ildən). Gənc yazıçıların Moskvada keçirilən Ümumittifaq müşavirəsində (1962), Belorusiya, Moldova və Özbəkistanda sovet ədəbiyyatı günlərində və digər tədbirlərdə iştirak etmişdir (1968–1980).

"Ulduz" jurnalı redaksiya heyətinin üzvü (1967–1978), SSRİ Yazıçılar İttifaqı bədii şurasının üzvü (1968–1976) olmuşdur. SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin və Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı rəyasət heyətinin, eyni zamanda "Azərbaycan" və "Drujba narodov" jurnalları redaksiya heyətlərinin üzvü seçilmişdir (1978–1990). Sovet yazıçılarının nümayəndə heyətinin tərkibində Macarıstan, Polşa və Şimali Yəməndə səfərdə, Əziz Nesinin şəxsi dəvətilə Türkiyədə olmuşdur.

Polşanın Poznan şəhərinin Fəxri vətəndaşıdır. Belorusiya SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı, "Şərəf nişanı", "İstiqlal", "Şöhrət" ordenləri və medallarla təltif edilmişdir.

Bədii yaradıcılığa şeirlə başlamış, lakin ilk mətbu hekayəsi "Qəşəm və onun kürəkəni"dir ("Azərbaycan" jurnalı, 1959, N 7). Əsərləri xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. Özü də bədii tərcümələr edir, Vasili Şukşinin, Qabriel Qarsiya Markesin, V.Korolenkonun, İ.Turgenevin, Ç.Aytmatovun, H.Məlikin əsərlərini dilimizə çevirmişdir.

Yaradıcılığında dram əsərlərı xüsusi yer tutur. "Quşu uçan budaqlar", "Mənim nəğməkar bibim", "Bağdada putyovka var","Vəzifə", "Anamın pasportu", "Ata mülkü", "Bir cüt badmüşk ağacı", "Yastı təpə" pyesləri Bakı, Naxçıvan, Gəncə və İrəvan dram teatrlarında tamaşaya qoyulmuşdur. Ssenariləri əsasında "Gilas ağacı", "Ürək yaman şeydir", "Sürəyya" filmləri çəkilmişdir.

2005-ci ildə Azərbaycan Milli Məclisinə üzv seçilmişdir.

Əkrəm Əylisli "Daş yuxular" əsərində Azərbaycanın tarixi ilə bağlı gerçəklikləri Azərbaycan yazıçısı adına yaraşmayan şəkildə təhrif etməsi ilə ittiham edilərək, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 fevral 2013-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdündən[2] və "Xalq yazıçısı" fəxri adından[5] məhrum edilmişdir.

Üslubu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Amerikalı ədəbiyyatşünas Malihe Tayrelın fikrincə, Əylisli "Sovet cəmiyyətinin soyuqluğu və biganəliyindən doğan özgəlik hissini" təsvir edir. Əylislinin prozası səmimi və alovlu, ancaq eyni zamanda müstəqil fikirlidir. Onun əsərləri ədəbi və siyasi cərəyanlardan eyni dərəcədə uzaq durur və "soyuq, yad cəmiyyətə qarşı mübarizə apararaq, onun öz şəxsiyyətini ifadə edir".[6]

Ə.Əylisli 60-cı illərdə milli nəsrin yenilik axtarışlarını yaradıcılığında özünəməxsus şəkildə təmsil edən ilk yazıçılardan oldu. O, əsəsrlərində əsasən müharibə dövründəki və müharibədən sonrakı kəndi göstərirdi. Onun nəsrinin əsas qəhrəmanı bu dövrün kəndində dünyaya gəlmiş, xaraktercə formalaşmış, dünyanı və insanları tanımağa başlamışdır.[7]

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Gilas ağacı. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1961, 47 səh.
  2. Dağlara çən düşəndə. Bakı: Azərnəşr, 1963, 56 səh.
  3. Atalar və atasızlar. Bakı: Azərnəşr, 1965, 121 səh.
  4. Mənim nəğməkar bibim. Bakı: Azərnəşr, 1968
  5. Adamlar və ağaclar. Bakı: Gənclik, 1970, 247 səh.
  6. Kür qırağının meşələri. Bakı: Gənclik, 1971, 50 səh.
  7. Ürək yaman şeydir. Bakı: Gənclik, 1973, 152 səh.
  8. Bu kənddən bir qatar keçdi. Bakı: Azərnəşr, 1977, 267 səh.
  9. Gilənar çiçəyinin dedikləri. Bakı: Yazıçı, 1983, 438 səh.
  10. Adamlar və ağaclar. Bakı: Gənclik, 1985, 320 səh.
  11. Ədəbiyyat yanğısı. Bakı: Yazıçı, 1989,
  12. Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). I c, Bakı: Azərnəşr, 1987, 497 səh.
  13. Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). II c, Bakı: Azərnəşr, 1987, 416 səh.
  14. Möhtəşəm tıxac (roman).[8]
  15. Daş yuxular (roman).
  16. Safsar (povest). Bakı: Qanun, 2018.

Tərcümələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ruscadan

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Malik Həddad. Çevrilmiş səhifə (roman). Bakı: Azərnəşr, 1965, 116 səh.
  2. Henrix Böll. O illərin çörəyi (povest). Bakı: Azərnəşr, 1966, 126 səh.
  3. Konstantin Paustovski. Qızıl Qönçə. Bakı: Azərnəşr, 1968, 238 səh.
  4. Çingiz Aytmatov. Əlvida, Gülsarı. Bakı: Gənclik, 1969, 261 səh.
  5. Salman Rüşdi. Peyğəmbər tükü. Bakı: Qanun, 2019, 80 səh.

Filmoqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Bağdada putyovka var... (film, 2000)
  2. Çay daşının göz yaşı... (film, 1971)
  3. Əkrəm Əylisli. İşıq həsrəti (film, 2003)
  4. Gilas ağacı (film, 1972)
  5. Həmyerli (film, 1989)
  6. Hörmətli alim yoldaşlar (film, 1971)
  7. Kimdir Məmməd Məmmədov? (film, 1973)
  8. Kür – dostluq çayıdır (film, 1985)
  9. Müşavirə (film, 1971)
  10. Sürəyya (film, 1987)
  11. Şəbih (film, 1971)
  12. Tənha narın nağılı (film, 1984)
  13. Ulu diyar (film, 1984)
  14. Üçüncü zəng (film, 2006)
  15. Ürək yaman şeydir... (film, 1992)
  16. Vətəndaş sərnişinlər... (film, 1971)
  17. "Yüz vədə bir borcu ödəməz" (film, 1971)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "AYB: Əkrəm Əylisli Yazıçılar Birliyinin üzvü deyil". www.apa.az ( (az.)). 08.02.2013. 2013-02-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 08.02.2013.
  2. ↑ 1 2 "Əkrəm Əylislinin (Əkrəm Nəcəf oğlu Naibovun) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdündən məhrum edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 fevral 2013-cü il tarixli Sərəncamı". www.e-qanun.az (Normativ hüquqi aktların vahid internet elektron bazası) ( (az.)). 07.02.2013. 2014-09-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 07.02.2013.
  3. ↑ """Xalq yazıçısı" fəxri adının verilməsi haqqında" fəxri adının verilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 may 1998-ci il tarixli, 708 nömrəli Fərmanı". www.e-qanun.az (Normativ hüquqi aktların vahid internet elektron bazası) ( (az.)). 23.05.1998. 27 June 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23.05.1998.
  4. ↑ "AYB: Əkrəm Əylisli Yazıçılar Birliyinin üzvü deyil". Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi ( (az.)). 2021-06-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  5. ↑ "Əkrəm Əylislinin (Əkrəm Nəcəf oğlu Naibovun) Azərbaycan Respublikasının "Xalq yazıçısı" fəxri adından məhrum edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı". www.president.az (Azərbaycan Prezidentinin rəsmi saytı) ( (az.)). 07.02.2013. 2013-05-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 07.02.2013.
  6. ↑ Maliheh S. Tyrell.Aesopian literary dimensions of Azerbaijani literature of the Soviet period səh. 93. Google Books
  7. ↑ Nəbiyev, Bəkir; Salmanov, Şamil. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik, Ədəbiyyat, 11-ci sinif (5-ci). Bakı: Maarif. 2003. (#accessdate_missing_url)
  8. ↑ "Əkrəm Əylisli "MÖHTƏŞƏM TIXAC" (Romandan parça)". Azadlıq Radiosu ( (az.)). 30.04.2010. 2013-02-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30.04.2010.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]