İranda YUNESKO-nun Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, Təhsil və Mədəniyyət üzrə ixtisaslaşmış qurumu (UNESCO) Ümumdünya irsi sahələri, 1972-ci ildə qurulan UNESCO-nun Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısında təsvir edildiyi kimi mədəni və ya təbii irs üçün vacib yerlərdir.^[1] İran tarixi məkanlarını siyahıya daxil etmək üçün, konvensiyanı 26 fevral 1975-ci ildə qəbul etdi. 2019-cu ilə qədər, İranın iyirmi dörd mədəni və təbii irsi bu siyahıya daxil edilmişdir.^[2]

İranda siyahıya alınan ilk üç yer İsfahan Nəqşi Cahan meydanı, Persepolis və Çoğa Zənbil, 1979-cu ildə Fransa, Parisdə təşkil edilən Ümumdünya irsi komitəsinin 3-cü iclasında siyahıya alındı.^[3] 2003-cü ildə isə bu siyahıya Təxti Süleyman arxeoloji abidəsi əlavə olundu.^[4] Ən son əlavə 2019-cu ildə edilmiş Xəzəryanı Hirkan meşələri idi.

Yazılan ərazilərə əlavə olaraq, İran da təxmini siyahısında 50-dən çox mədəni irsi sadalayır.^[5]

Cədvəl müvafiq sütunun üstündəki hissəsini vuraraq sütuna ; yer, sahə və il sütunları üçün alfasayısal olaraq; yer sütunu üçün tərəf dövlət tərəfindən; və kriteriyalar sütunu üçün meyarlar növünə görə sıralanır. Transsərhəd ərazilər aşağıda sıralanır.

Ərazi; Ümumdünya irsi komitəsinin rəsmi təyinatına görə adlandırılmışdır^[6]

Yer; şəhər, regional və ya əyalət səviyyəsində və coğrafi koordinatlar

Kriteriya; Ümumdünya irsi komitəsi tərəfindən təyin olunduğu kimi^[7]

Sahə; hektar və akr ilə. Mövcud, bufer zonasının ölçüsü də qeyd edilmişdir. Dəyər çatışmazlığı UNESCO tərəfindən heç bir məlumatın yayımlanmadığını nəzərdə tutur

İl; bu müddət ərzində ərazi Ümumdünya İrs siyahısına daxil edildi.

Təsviri; ərazi haqqında qısa məlumat,siyahıya nə üçün daxil edilməsi səbəbləri ilə

Ərazi	Şəkil	Yer	Kriteriya	Sahəsi Hektar (akr)	İl	Təsviri
İranın erməni monastır cəmiyyəti		Qərbi Azərbaycan ostanı38°58′44″ şm. e. 45°28′24″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnArm (ii)(iii)(vi)	129 (320)	2008	[8]
Bəm qalası		Kirman ostanı29°07′00″ şm. e. 58°22′00″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnBam (ii)(iii)(iv)(v)	—	2004	[9]
Bisütun kitabəsi		Kirman ostanı34°23′18″ şm. e. 47°26′12″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnBis (ii)(iii)	187 (460)	2006	[10]
Məymənd		Kirman ostanı30°10′05″ şm. e. 55°22′32″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnCul (v)	4,954 (12,240)	2015	[11]
Kabus abidəsi		Gülüstan ostanı37°15′29″ şm. e. 55°10′08″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnGon (i)(ii)(iii)(iv)	1 (2.5)	2012	[12]
Gülüstan sarayı (Tehran)		Tehran35°40′47″ şm. e. 51°25′13″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnGon (ii)(iii)(iv)	5.3 (13)	2013	[13]
Dəşti-Lüt		Kirman ostanı və Sistan və Bəlucistan ostanı 30°12′58″ şm. e. 58°50′20″ ş. u.HGYO	Təbii:IrnLut (vii)(viii)	2,278,012 (5,629,090)	2016	[14]
Fars ostanındakı Sasani imperiyasına aid şəhər qalıqları (Bişapur, Firuzabad, Sərvistan)		Fars ostanı 29°46′39″ şm. e. 51°34′14″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnThePerQan (ii)(iii)(v)	639.3 (1,580)	2018	[15]
İsfahanın Cümə Məscidi		İsfahan, İsfahan ostanı 32°40′11″ şm. e. 51°41′07″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnMas (ii)	2.0756 (5.129)	2012	[16]
Nəqşi Cahan meydanı		İsfahan, İsfahan ostanı 32°39′27″ şm. e. 51°40′40″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnMei (i)(v)(vi)	—	1979	[17]
Pasarqad		Fars ostanı30°11′38″ şm. e. 53°10′02″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnPas (i)(ii)(iii)(iv)	160 (400)	2004	[18]
Persepolis		Fars ostanı29°56′04″ şm. e. 52°53′25″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnPer (i)(iii)(vi)	12.5 (31)	1979	[19]
Şəhr-i Suxte		Sistan və Bəlucistan ostanı30°35′38″ şm. e. 61°19′40″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnPer (ii)(iii)(iv)	275 (680)	2014	[20]
Şeyx Səfi kompleksi		Ərdəbil ostanı38°14′55″ şm. e. 48°17′29″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnShe (i)(ii)(iv)	2 (4.9)	2010	[21]
Şüştər Tarixi Su Sistemi		Xuzistan ostanı32°01′07″ şm. e. 48°50′09″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnShu (i)(ii)(v)	240 (590)	2009	[22]
Sultaniyə		Zəncan ostanı36°26′07″ şm. e. 48°47′48″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnSha (ii)(iii)(iv)	790 (2,000)	2005	[23]
Susa		Xuzistan ostanı32°11′22″ şm. e. 48°15′22″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnSus (i)(ii)(iii)(iv)	350 (860)	2015	[24]
Təbriz bazarı		Şərqi Azərbaycan ostanı38°04′53″ şm. e. 46°17′35″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnTab (ii)(iii)(iv)	29 (72)	2010	[25]
Təxti Süleyman		Qərbi Azərbaycan ostanı36°36′14″ şm. e. 47°14′06″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnTak (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	10 (25)	2003	[26]
Çoğa Zənbil		Xuzistan ostanı32°05′00″ şm. e. 48°32′00″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnTch (iii)(iv)	—	1979	[27]
İran bağları		Bir çox ostanda: (Fars ostanı, Kirman ostanı, Rəzəvi Xorasan ostanı, Yəzd ostanı, Mazandaran ostanı və İsfahan ostanı)	Mədəni:IrnThePerGar (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	716 (1,770)	2011	[28]
Kəhriz		Rəzəvi Xorasan ostanı, Cənubi Xorasan ostanı, Yəzd ostanı, Kirman ostanı, Mərkəzi ostanı və İsfahan ostanı 34°17′24″ şm. e. 58°39′16″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnThePerQan (iii)(iv)	—	2016	[29]
Yəzd		Yəzd, Yəzd ostanı 31°53′50″ şm. e. 54°22′04″ ş. u.HGYO	Mədəni:IrnThePerQan (iii)(v)	195.67 (483.5)	2017	[30]
Xəzərsahili qarışıq Hirkan meşələri		Gülüstan ostanı, Mazandaran ostanı və Gilan ostanı 37°25′17″ şm. e. 55°43′27″ ş. u.HGYO	Təbii:IrnHyr (ix)	129,484.74 (319,963.8)	2019	Hirkan meşələri, İranın üç ostanının bəzi bölgələrini əhatə etmişdir: Gülüstan ostanı: Qarqan düzünün cənub və cənub-qərb bölgələrinin, eyni zamanda şərq bölgələrinin bir hissəsi Hirkan meşələri ilə əhatə olunmuşdur..[31]

Dünya İrsi siyahısına daxil edilmiş ərazilərə əlavə olaraq üzv dövlətlər namizədlik üçün düşünə biləcəkləri yerlərin siyahısını da verə bilərlər. Dünya İrsi siyahısına namizəd olan ərazi,yalnız əvvəlcədən siyahıda göstərildiyi təqdirdə qəbul edilir.^[32] 2018-ci ilin fevral ayına qədər, İran, ehtimal olunan siyahısında əlli altı ərazini siyahıya almışdır:^[5]

Ad	Şəkil	Yer	Kateqoriya Kriteriya İstinad	Tarix
Əlisədr mağarası		Həmədan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix) 5220	09/08/2007
Qaradağ vilayəti		Azərbaycan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5217	09/08/2007
İran asbadları (yel dəyirmanı)		Rəzəvi Xorasan ostanı, Sistan və Bəlucistan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iv)(v) 6192	02/02/2017
Bəstam və Kağan			Mədəni (ii)(iii)(iv) 5198	09/08/2007
Lardakı Qeysəriyyə bazarı		Lar, Fars ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(vi) 5196	09/08/2007
Ələmut qalası		Ələmut kəndi, Qəzvin ostanı	Qarışıq (ii)(iv)(v)(vi)(viii) 5206	09/08/2007
Dəmavənd		Mazandaran ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5278	05/02/2008
Firuzabad Ansamblı		Firuzabad, Fars ostanı	Mədəni 893	22/05/1997
Ribati Şərəf		Xorasan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv) 5211	09/08/2007
Hamun gölü		Sistan və Bəlucistan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5276	05/02/2008
Hara qorunan ərazi		Hörmüzgan ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5277	05/02/2008
Ekbatan		Həmədan ostanı	Təbii (i)(ii)(iii)(iv) 5272	05/02/2008
Qəsri Şirin		Qəsri Şirin şəhristanı, Kirmanşah ostanı	Mədəni 889	22/05/1997
Anahita məbədi,Kəngavər		Kəngavər, Kirmanşah ostanı	Mədəni (iii) 5189	09/08/2007
İmam Rıza türbəsi		Məşəd, Rəzəvi Xorasan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv)(vi) 6194	02/02/2017
Industrial Heritage of textile in the central Plateau of Iran		İsfahan, Yəzd və Kirman ostanları	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv) 6196	02/02/2017
İsfahanın Cümə Məscidi		İsfahan ostanı	Mədəni 888	22/05/1997
Ciruft		Kirman ostanı	Mədəni (ii)(iii)(v)(vi) 5210	09/08/2007
Göy məscid (Təbriz)		Təbriz, Şərqi Azərbaycan ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv) 5202	09/08/2007
Kirman Tarixi-Mədəni binası		Kirman ostanı	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv)(vi) 5271	05/02/2008
Xabr Milli Parkı və Ruçun yasaqlığı		Kirman ostanı	Təbii (vii)(viii)(ix)(x) 5219	09/08/2007
Xürrəmabad vadisi		Xürrəmabad, Luristan ostanı	Mədəni (i)(iii)(iv)(v) 5209	09/08/2007
Xacə dağı		Zabul (şəhər), Sistan və Bəlucistan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv) 5184	09/08/2007
Nəqşi-Rüstəm və Nəqşi-Rəcəb		Mərvdəşt, Fars ostanı	Mədəni 598	22/05/1997
Natural-Historical Complex / Cave of Karaftoo		Kürdüstan ostanı	Qarışıq	02/02/2017
Persepolis və digər tikililər		Fars ostanı	Mədəni	09/08/2007
Fars karvansarayı		Rəzəvi Xorasan, İsfahan və Yəzd ostanları	Mədəni	02/02/2017
Qeşm adası		Hörmüzgan ostanı	Təbii	09/08/2007
Savalan		Ərdabil ostanı	Təbii 5218	09/08/2007
İranın Duz Qübbələri		Fars ostanı, Buşehr ostanı, Hörmüzgan ostanı, Qum and Zəncan ostanları	Təbii	02/02/2017
Şuş		Əhvazdan 100 km cənuba, Xuzistan ostanı	Mədəni 894	22/05/1997
İpək yolu		Xorasan ostanı	Mədəni (i)	05/02/2008
Tepe Sialk		İsfahan ostanı	Mədəni	22/05/1997
Taq-e Bostan		Kirmanşah ostanı	Mədəni	09/08/2007
Tarixi Körpülər Toplusu		Luristan ostanı	Mədəni	05/02/2008
İzədxast kompleksi		Fars ostanı	Mədəni	09/08/2007
Uramanat landşaftı		Uramanat kəndi, Kürdüstan ostanı	Mədəni	09/08/2007
Ramsərin Mədəni-Təbii landşaftı		Ramsər şəhristanı, Mazandaran ostanı	Qarışıq	09/08/2007
Böyük Qorqan divarı		Gülüstan ostanı	Mədəni	02/02/2017
Tarixi Masulə şəhəri		Masulə, Gilan ostanı	Mədəni	09/08/2007
Meybod tarixi şəhəri		Meybod, Yəzd ostanı	Mədəni	09/08/2007
Bəndər Siraf		Buşehr ostanı	Mədəni (v)	09/08/2007
Damğan tarixi tikilisi		Simnan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv)(v)	09/08/2007
Abyanə tarixi kəndi		Abyanə kəndi, İsfahan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv)	09/08/2007
Ağa Bozorq məscidi		İsfahan ostanı, Kaşan	Mədəni (i)(ii)(iii)(iv)(vi)	09/08/2007
İzə Təbii-Tarixi landşaftı		Xuzistan ostanı	Təbii (i)(ii)(iii)(iv)(v)(vi)	05/02/2008
İranın Mərkəzi yaylasındakı Fars xanədanı		İsfahan and Yəzd ostanları	Mədəni (ii)(iv)(v)(vi)	02/02/2017
Kərim xan qalası		Şiraz, Fars ostanları	Mədəni (vi) 5270	05/02/2008
Turan Biosfer qoruğu		Simnan ostanı	Təbii (x) 5275	05/02/2008
Tus Mədəni landşaftı		Tus, Xorasan ostanı	Mədəni (iii)(iv)(vi) 5203	09/08/2007
Trans-İran dəmir yolu		Mazandaran, Tehran və Xuzistan ostanları	Mədəni (ii)(vi) 6195	02/02/2017
Tehran Universiteti		Tehran ostanı	Mədəni (ii)(vi) 6201	02/02/2017
Zozan		Rəzəvi Xorasan ostanı	Mədəni (ii)(iii)(iv) 5208	09/08/2007