Afrikadakı Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı

Afrikadakı Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) Afrikada 145 Ümumdünya irsi obyekti təyin etmişdir.^[a] Bu obyektlər 35 suveren dövlətdə yerləşir.

Dövlətlər arasında siyahıya daxil olmuş obyekt sayına görə Cənubi Afrika Respublikası on obyekt ilə liderdir. Ardınca doqquz obyektin yerləşdiyi Efiopiya və Mərakeş, daha sonra səkkiz obyekt ilə Tunis və yeddi obyekt ilə Əlcəzair, Misir, Keniya, Seneqal və Tanzaniya gəlir. Siyahıya daxil olan on ölkənin hər birində yalnız bir obyekt var. Dörd obyekt iki ölkə arasında paylaşılır: Maloti-Drakensberq parkı (Lesoto və Cənubi Afrika), Nimba dağı Təbiət Qoruğu (Kot d'İvuar və Qvineya), Seneqambiya daş çevrələri (Qambiya və Seneqal) və Viktoriya şəlaləsi (Zambiya və Zimbabve). Sanqa meşəsi (Mərkəzi Afrika Respublikası, Kamerun və Konqo) və V-Arli-Pencari kompleksi (Benin, Burkina Faso və Niger) isə üç ölkə arasında bölüşdürülür.^[1]

Qitədən Ümumdünya irsi siyahısına ilk obyektlər 1978-ci ildə, Seneqaldakı Qore adası və Efiopiyadakı Lalibela qaya kilsələri yazılmışdır.^[2][3]

Somali hökuməti 1972-ci il Ümumdünya irsi konvensiyasının üzvü olmadığı üçün Somalidə rəsmi Ümumdünya irsi obyekti yoxdur. Bununla birlikdə, ölkədə Ümumdünya irsi statusu üçün gələcək namizəd olacağına inanılan bir çox arxeoloji ərazi var.^[4]

UNESCO-nun Ümumdünya irsi komitəsi hər il siyahıya yeni obyektlər yaza bilər və ya artıq meyarlara cavab verməyən obyektləri siyahıdan çıxara bilər. Seçim altısı mədəni (i-vi), dördü isə təbii (vii – x) irsə aid olan on meyara əsaslanır.^[5] "Qarışıq obyektlər" olaraq təyin olunan bəzi obyektlər həm mədəni, həm də təbii irsi təmsil edir. Afrikada 55 mədəni, 44 təbii və 5 qarışıq Ümumdünya irsi obyekti var.^[1]

Obyektlərin sayını artırmaq və qitədəki mövcud obyektləri qorumaq üçün bir neçə addım atılıb. Məsələn, 5 may 2006-cı ildə Afrikanın Sub-Saxara bölgəsini hədəf alan Afrika Ümumdünya irsi Fondu fəaliyyətə başlamışdır. Fond mövcud obyektlərin milli ehtiyatlarını qorumaq üçün ölkələr üzrə kadrların işə götürülməsi, habelə Ümumdünya irsi siyahısına yazmaq üçün namizədlik sənədlərini hazırlamağı planlaşdırır. İrsin xüsusiyyətlərinin qorunması və idarə edilməsinə və təhlükə altında olan irsin bərpasına kömək etmək üçün təqaüd təyin edilmişdir.^[6]

Fond əvvəlcə Cənubi Afrika Respublikası tərəfindən 3,5 milyon ABŞ dolları ilə maliyyələşdirilmişdi. 2011-ci ilin mart ayına qədər isə 4,1 milyon dollar dəyərindəki əlavə vədlə birlikdə müxtəlif ölkələrdən 4,7 milyon dollar toplanmışdır.^[7] UNESCO həmçinin əraziləri daha da pisləşmədən qorumaq məqsədi ilə Efiopiyadakı Afrika insanı mənşəli obyektlər haqqında məlumatlılığı artırmağa çalışır.^[8]

Ümumdünya irsi komitəsi irsin siyahıya yazıldığı xüsusiyyətlərini təhdid edən şərtləri əsas gətirərək hər hansı bir obyektnin təhlükə altına düşdüyünü təyin edə bilər.^[9] Digər Ümumdünya irsi obyektləri ilə yanaşı, təhlükə altında olan obyektlər də hər il komitə tərəfindən keçirilən iclasda yenidən qiymətləndirilir.^[10][11] Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısında Afrikanın 17 obyekti var ki, bu da bütün Afrika irsinin 13%-ni və dünyadakı məhv olmaq təhlükəsi altında olan 48 obyektnin 35%-ni təşkil edir. Konqo Demokratik Respublikası və Liviyanın hər ikisində təhlükə altında olan 5 obyekt var. Bu rəqəm, ölkələrin üçdə ikisində 3-dən çox obyekt qeydə alındığı nəzərə alınarsa, dünyadakı istənilən dövlət üçün ikinci ən yüksək nəticədir.^[b][12]

Afrikadakı obyektlər meşəsizləşmə və ovçuluq,^[13][14] vətəndaş müharibəsi,^[15] ərazi üzərində məsuliyyət daşıyan işçilərin təhdid edilməsi və girov götürülməsi,^[16] neft və qaz layihələri və mədən işləri,^[17] biomüxtəlifliyin azalması^[18] və tikililərin ziyan görməsi^[19] kimi müxtəlif səbəblərdən bu cür qeyd edilmişdir. Obyektlərdən üçü əvvəllər təhlükədə elan edilmiş, lakin sonra statusunu itirmişdir: Nqoronqoro Mühafizə Bölgəsi (1984–1989),^[20] Ruvenzori dağları Milli Parkı (1999–2004)^[21] və Tipaza (2002–2006).^[22] Qaramba Milli Parkı və Timbuktu da müvafiq olaraq 1992 və 2005-ci illərdə statuslarını itirmiş, lakin daha sonra 1996 və 2012-ci illərdə statuslarını yenidən bərpa etmişlər.^[23][24] Çox sayda təhlükəli obyekt və ətraflarındakı vəziyyətə baxmayaraq, Afrikadakı Ümumdünya irsi obyektlərindən heç biri öz statusunu itirməmişdir.^[25]

Aşağıdakı siyahı Afrikanın UNESCO tərəfindən verilmiş geosiyasi tərifinə məhəl qoymur və "ərəb dövlətləri"-ndəki obyektləri də ehtiva edir.^[26] Misir Şimali Afrikanın bir hissəsi olaraq daxil edilmişdir. Siyahıya həmçinin, aid olduğu dövlət başqa qitədə yerləşən, lakin Afrika ərazisində olan bir neçə obyekt də daxildir. Bunlardan üçü Kanar adalarında (İspaniyaya aid), biri Madeyrada (Portuqaliyaya aid), biri Reyunyonda (Fransaya aid) və biri Tristan-da-Kunya arxipelaqında (Birləşmiş Krallığa aid) yerləşir.

Cədvəl, müvafiq sütunun yuxarısındakıüyməsinə kliklədikdə sütuna uyğun olaraq sıralanır.

• Obyekt – obyektin adı.
• Yer – regional və ya əyalət səviyyəsindəki bölgə ilə müşaiyyət olunan ölkəyə görə sıralanır. Çoxmillətli və ya çox regionlu obyektlər olduqda, adlar əlifba sırası ilə sıralanır.
• Tip / Kriteriya – Ümumdünya irsi komitəsi tərəfindən təyin olunmuşdur.
• Sahə – hektar və akrla. Verilməyən dəyər, UNESCO tərəfindən heç bir məlumatın yayımlanmadığını göstərir.
• İl – obyektin Ümumdünya irsi siyahısına yazıldığı tarix.
• Təsvir – mövcud olduqda təhlükə altında olan bir obyekt kimi seçilmə səbəbləri də daxil olmaqla obyekt haqqında qısa məlumat

Obyekt	Şəkil	Yer	Tip / Kriteriya	Sahə ha (akr)	İl	Təsvir
Aapravasi-Qhat		Port-Lui rayonu,  Mavriki 20°09′31″ c. e. 57°30′11″ ş. u.HGYO	Mədəni: (vi)	0,16 (0,40)	2006	Aapravasi-Qhat qullar yerinə müqaviləli fəhlələrin istifadə edildiyi "Böyük təcrübə"-də iştirak etmək üçün Britaniya hökuməti tərəfindən seçilən ilk yer idi.[27]
Abomey Kral sarayları		Zu departamenti,  Benin 7°11′00″ şm. e. 1°59′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv)	48 (120)	1985	Şəhər 1625–1900-cu illər arasında Dahomeya krallığını idarə edən on iki padşahın iqamətgahı idi. Padşahlardan biri istisna olmaqla hamısı ərazidə öz sarayını tikmişdir.[28]
Air və Tenere milli təbiət qoruğu		Arli departamenti,  Niger 18° şm. e. 9° ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix), (x)	7 736 000 (19 120 000)	1991	Afrikanın ən böyük qorunan ərazisi olan park Böyük Səhranın Tenere bölgəsində yerləşir və Air vulkanik qaya kütləsi ilə unikal flora və faunası olan, təcrid olunmuş Sahel torpaqlarından ibarətdir.[29] Təbii ehtiyat 1992-ci ildə hərbi münaqişələrin artması və altı qoruq heyətinin girov götürülməsi ilə əlaqədar olaraq UNESCO-nun Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına salındı. 1999-cu ildə ərazinin siyahıdan çıxarılması nəzərdən keçirilsə də, mövqeyi hələ də dəyişməz olaraq qalır.[30][31]
Aksum		Tıqray regionu,  Efiopiya 14°07′49″ şm. e. 38°43′07″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iv)	—	1980	I-XIII əsrlərə aid olan Aksum şəhərinin dağıntıları qədim Efiopiyanın qəlbini və "Şərqi Roma İmperiyası ilə İran arasındakı ən güclü dövlət"-i təmsil edir. Buraya monolitik obelisklər, nəhəng stelalar, kral türbələri və keçmiş qalaların dağıntıları daxildir.[32]
Aldabra atollu		Aldabra qrupu,  Seyşel adaları 9°25′00″ c. e. 46°25′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix), (x)	35 000 (86 000)	1982	Aldabra atollu dörd böyük mərcan adası və mərcanlarla əhatə olunmuş laqundan ibarətdir. Adalar dünyanın ən böyük nəhəng tısbağa populyasiyasına sahibdir.[33]
Ambuhimanqa kral təpəsi		Antananarivu,  Madaqaskar 18°45′33″ c. e. 47°33′46″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (vi)	59 (150)	2001	Kral şəhəri və dəfn yeri bir neçə əsr boyu güclü milli kimlik hissləri yaratmış mənəvi və müqəddəs bir yerdir.[34]
Aqadezin tarixi mərkəzi		Çirozerin departamenti,  Niger 16°58′25″ şm. e. 7°59′29″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii)	78 (190)	2013	[35]
Askia türbəsi		Qao rayonu,  Mali 16°17′23″ şm. e. 0°02′40″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (iv)	4 (9,9)	2004	1495-cü ildə tikilən piramida İmperator Askia Məhəmmədin məzarı olaraq inşa edilmişdir. Bura trans-Saxara qızıl ticarətinə nəzarət edən bir imperiyanın gücünü təmsil edir.[36] Ərazi 2012-ci ilin iyun ayında əraziyə bir neçə həftəlik davamlı təhdidin ardınca baş verən Qao döyüşündən sonra təhlükə altına düşdü.[37]
Atsinanana rütubətli meşələri		Şərqi Madaqaskar,  Madaqaskar 14°27′35″ c. e. 49°42′09″ ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	479 660 (1 185 300)	2007	Ərazi altı milli parkdan ibarətdir və 60 milyon ildir təcrid halında inkişaf edərək adanın bənzərsiz biomüxtəlifliyini qoruyur.[38] Madaqaskarda qanunsuz ağac ixracının qadağan olunmasına baxmayaraq, parka giriş və ovçuluq fəaliyyətləri getdikcə böyüməyə davam etdiyindən, park 2010-cu ildən bəri təhlükə altında hesap olunur.[39]
Avaş çayının aşağı vaidisi		Afar regionu,  Efiopiya 11°06′00″ şm. e. 40°34′46″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (iv)	—	1980	Ən azı dörd milyon il əvvələ aid edilən palaentoloji kəşflər insanın təkamülünə dəlalət edir.[40]
Ayt-Ben-Xaddu ksarı		Ayt-Ben-Xaddu,  Mərakeş 31°02′50″ şm. e. 7°07′44″ q. u.HGYO	Mədəni: (iv), (v)	3 (7,4)	1987	Ksar Böyük Səhradan əvvəlki dövrə aid yüksək divarlarla əhatələnmiş və bürclər ilə möhkəmləndirilmiş yaşayış yerinin bir nümunəsidir.[41]
Aşanti ənənəvi tikililəri		Kumasi,  Qana 6°24′04″ şm. e. 1°37′33″ q. u.HGYO	Mədəni: (v)	—	1980	Kumasinin şimal-şərqində yerləşən ərazidə 18-ci əsrdə çiçəklənən Aşanti İmperiyasının son qalıqları yerləşir. Torpaqdan, ağacdan və samandan hazırlanan yaşayış yerləri "zamanın və havanın vurduğu ziyanlar"-a qarşı həssasdır.[42]
Bandiaqara uçurumu		Bandiaqara dairəsi,  Mali 14°20′00″ şm. e. 3°25′00″ q. u.HGYO	Qarışıq: (v), (vii)	327 390 (809 000)	1989	Bandiaqaranın qumlu yaylaları və qayalıqları evlər, anbarlar, qurbangahlar, ziyarətgahlar və Toqu-Na görüş yerləri ilə birlikdə ərazini xarakterizə edir. Maskalar, ziyafətlər, ayinlər və əcdadlara ibadət kimi sosial ənənələr də buranın mədəni əhəmiyyətini artırır.[43]
Bank-d'Arqen Milli Parkı		Azefal və Nuadibu,  Mavritaniya 20°14′05″ şm. e. 16°06′32″ q. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	1 200 000 (3 000 000)	1989	Park qum təpələrindən, sahil bataqlıqlarından, kiçik adalardan və dayaz su obyektlərindən ibarətdir. Sərhədləri Atlantik okeanının sahilləri ilə həmsərhəddir. Quşların tez-tez ərazilərdə miqrasiya etməsinə rast gəlinir və balıqçılarım tez-tez balıqları cəlb etmək üçün istifadə etdiyi müxtəlif dəniz tısbağaları və delfinlər müşayiət olunur.[44]
Bassari ölkəsi: Bassari, Fula və Bedik mədəni landşaftı		Seneqal 12°35′36″ şm. e. 12°50′45″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (v), (vi)	50 309 (124 320)	2012	[45]
Burkino-Fasonun qədim qara metallurgiya əraziləri		Douroula, Tiveqa, Yamane, Kindibo və Bekuy departamenti,  Burkina-Faso 12°35′16″ şm. e. 3°19′44″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (vi)	122,3 (302)	2019	[46]
Bvindi keçilməz Milli Parkı		Kabale, Kisoro və Rukunqiri rayonları,  Uqanda 1°04′50″ c. e. 29°39′41″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	32 092 (79 300)	1994	Uqandanın cənub-qərbində, düzənlik və dağ meşələrinin sərhədində yerləşən parkda 160-dan çox ağac, yüzdən çox qıjı növü, müxtəlif növ quş və kəpənəklər yaşayır. Parkda dağ qorillası da daxil olmaqla, nəsli kəsilməkdə olan bir çox növ mövcuddur.[47]
Böyük Rift Dərəsindəki Keniya gölü sistemi		Şərqi Keyp və Qərbi Keyp vilayətləri,  Cənubi Afrika Respublikası 34°21′40″ c. e. 18°28′30″ ş. u.HGYO	Təbii: (viii), (x)	161 485 (399 040)	2011	Keniyada, Böyük Rift dərəsində yerləşən ərazidə üç göl var: Boqoriya gölü, Nakuru gölü və Elmenteyta gölü. Bölgəyə tez-tez on üç təhlükədə olan növ də daxil olmaqla, müxtəlif növ quşlar gəlir.[48][49]
Böyük Zimbabve Milli abidəsi		Masvinqo əyaləti,  Zimbabve 20°17′00″ c. e. 30°56′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii), (vi)	722 (1 780)	1986	Hal-hazırda xarabalığa çevrilən şəhər XI və XV əsrlər arasında əhəmiyyətli bir ticarət mərkəzi və Bantu sivilizasiyasının paytaxtı idi.[50]
Cəbəl-Barkal		Meroe,  Sudan 18°32′00″ şm. e. 31°49′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (ii), (iii), (iv), (vi)	183 (450)	2003	Nil Vadisində yerləşən bu beş sahə, Napata və Meroe mədəniyyətlərini xarakterizə edən ibadətgahlara malikdir.[51]
Cəmilə		Setif,  Əlcəzair 36°19′14″ şm. e. 5°44′12″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv)	30 (74)	1982	Dağlıq ərazidə yerləşən bu Roma şəhərinin dağıntıları, o cümlədən forum, məbədlər, bazilikalar, zəfər tağları və evlər, hər biri dəniz səviyyəsindən 900 metr (3,000 ft) yüksəklikdəki əraziyə uyğunlaşdırılmışdır.[52]
Cənubi Afrika Respublikasındakı fosil hominid sahələri[c]		Qautenq, Limpopo və Şimal-Qərb vilayətləri,  Cənubi Afrika Respublikası 24°09′31″ c. e. 29°10′37″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (vi)	—	1999	Ərazidəki müxtəlif fosil sahələrində 3,3 milyon illik insan işğalı və təkamülünün izləri var.[53]
Cuc Milli Parkı		Sen-Lui bölgəsi,  Seneqal 16°30′00″ şm. e. 16°10′00″ q. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	16 000 (40 000)	1981	Park Seneqal çayı deltasının bataqlıq axınlarından, göllərdən, gölməçələrdən və çaylardan ibarətdir. Bura çəhrayı qutan, kürən vağ, Afrika ərsindimdiyi, iri ağ vağ və qarabatdaqlar də daxil olmaqla 1,5 milyon quşun evidir. Ziyarətgahda timsahlar, Afrika lamantini və digər tipik Saxara növləri də var.[54]
Çonqoni qaya təsvirləri		Dedza dairəsi,  Malavi 14°17′36″ c. e. 34°16′45″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (vi)	12 640 (31 200)	2006	127 sahədən ibarət ərazidə qaya təsvirlərinin Mərkəzi Afrikadakı Daş dövrü rəsmlərindən tutmuş fermerlərin müasir işlərinə qədər ən zəngin konsentrasiyası var. Qaya rəsmlərində təsvir olunan simvollar qadınların diqqət mərkəzindədir və Çeva xalqı üçün mədəni əhəmiyyət daşıyır.[55]
Duqqa		Beca vilayəti,  Tunis 36°25′25″ şm. e. 9°13′13″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii)	70 (170)	1997	Ərazidə Qədim Roma və Bizans imperiyası dövründə çiçəklənən, lakin İslam dövründə geriləmiş Liviya-Pun dövlətinin keçmiş paytaxtı Duqqanın dağıntıları yerləşir.[56]
Ennedi platosu		Çad 17°02′30″ şm. e. 21°51′46″ ş. u.HGYO	Qarışıq: (iii), (vii), (ix)	2 441 200 (6 032 000)	2016	[57]
Əbu Mina		Abusir,  Misir 30°50′28″ şm. e. 29°39′47″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iv)	182 (450)	1979	Keçmiş xristian müqəddəs şəhərinin dağıntıları içində bir kilsə, vəftizxana, bazilika, ictimai binalar, küçələr, monastırlar, evlər və emalatxanalar var və İsgəndəriyyəli Müqəddəs Minanın türbəsi üzərində qurulmuşdur.[58] Ümumdünya irsi komitəsi 2001-ci ildə, ərazidəki "həddindən artıq su" ilə qarşılaşdıqda yarı maye halına gələn gildən ibarət olan mağaralar səbəbiylə Əbu Minanı Təhlükə altında olan Ümumdünya irsi təyin etdi.[59]
Əbu Simbeldən Şəkilyə qədər olan Nubiya obyektləri		Əsvan,  Misir 22°20′11″ şm. e. 31°37′34″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii), (vi)	374 (920)	1979	Nil boyunca yerləşən ərazidə II Ramzesin məbədi və İsida ziyarətgahı kimi obyektlər var.[60]
Əl-Cəm amfiteatrı		Əl-Cəm,  Tunis 35°17′47″ şm. e. 10°42′25″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iv), (vi)	—	1979	3-cü əsrdə inşa edilən Əl-Cəm amfiteatrı Şimali Afrikanın ən böyük amfiteatrıdır. Amfiteatr həmçinin İtaliyanın hüdudlarından kənarda 35 000 tamaşaçı tutumuna sahib olaraq inşa edilən ən böyük amfiteatrdır və "Roma İmperiyasının əzəmətini və miqyası"-nı göstərir.[61]
Əl-Hitan vadisi		Əl-Fayyum qubernatorluğu,  Misir 29°20′00″ şm. e. 30°11′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (viii)	20 015 (49 460)	2005	Misirin qərbində yerləşən ərazi hazırda məhv olmuş Archaeoceti-nin qalıqlarını ehtiva edir və balinaların quruda yaşayan bir heyvandan su məməlisinə olan təkamülünün xəritəsini əks etdirir.[62]
Əl-Qeyrəvan		Kayruan vilayəti,  Tunis 35°40′54″ şm. e. 10°06′14″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (ii), (iii), (v), (vi)	—	1988	Keçmiş paytaxt 670-ci ildə qurulmuş və 9-cu əsrdə çiçəklənmişdir. Şəhərin irsinə Ukba məscidi və Üç Qapılı məscid daxildir.[63]
Əlcəzair Kasbahı		Əlcəzair şəhəri,  Əlcəzair 36°47′00″ şm. e. 3°03′37″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (v)	60 (150)	1992	Aralıq dənizi sahilində yerləşən bu bənzərsiz İslam şəhəri eramızdan əvvəl 4-cü əsrə aid olan Karfagen ticarət postlarını nəzərdən keçirirdi. Ərazidə qəbristanlıq, köhnə məscidlər və Osmanlı üslubunda sarayların qalıqları var.[64]
Əs-Suveyra şəhərinin tarixi hissəsi		Əs-Suveyra,  Mərakeş 31°31′00″ şm. e. 9°46′10″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv)	30 (74)	2001	18-ci əsrin sonlarında inşa edilmiş bu istehkamlı dəniz limanı Şimali Afrika və Avropa memarlığının vəhdətinə malikdir və Böyük Səhra ilə Avropa arasındakı əsas ticarət mərkəzi idi.[65]
Əsməra		Maekel,  Eritreya 15°20′07″ şm. e. 38°56′09″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv)	481 (1 190)	2017	Dəniz səviyyəsindən 2000 metr hündürlükdə yerləşən Eritreyanın paytaxtı 1890-cı illərdən bu yana İtalyan müstəmləkə gücü üçün hərbi dayaq olaraq inkişaf etmişdir. Əsməra 1935-ci ildən sonra dövrün İtalyan rasionalist idiomunu hökumət binalarına, yaşayış və ticarət binalarına, kilsələrə, məscidlərə, sinaqoqlara, kinoteatrlara, otellərə və s. tətbiq edərək genişmiqyaslı bir tikinti proqramı həyata keçirdi.[66]
Fasil-Qebbi		Amhara regionu,  Efiopiya 12°36′25″ şm. e. 37°27′58″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii)	—	1979	Qala XVI–XVII əsrlərdə Efiopiya imperatorlarının iqamətgahı idi. Hindu və ərəb üslubundakı binaları özündə cəmləşdirən şəhər qalıqları sonradan Yezuit missionerləri tərəfindən barokko üslubunda təmir edilmişdir.[67]
Fransanın Cənub və Antarktika əraziləri		Kroze və Kergelen adaları,  Fransa 49°22′49″ c. e. 69°21′10″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix), (x)	67 296 900 (166 294 000)	2019	[68]
Fəs şəhərinin tarixi hissəsi		Fəs,  Mərakeş 34°03′40″ şm. e. 4°58′40″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (v)	280 (690)	1981	Keçmiş paytaxt 9-cu əsrdə qurulmuş və dünyanın ən qədim universitetinə sahibdir. Şəhərin əsas obyektləri XIII–XIV əsrlərə aiddir.[69]
Ga Təbiət Qoruğu		Ga və Lobo departamenti,  Kamerun 3° şm. e. 13° ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	526 000 (1 300 000)	1987	Afrikanın ən böyük və ən yaxşı qorunan rütubətli meşələri arasında olan qoruq demək olar ki, tamamilə Ga çayı ilə əhatə olunmuşdur və beşi təhlükə altında olan 107 məməli növünə ev sahibliyi edir.[70]
Harar, tarixi qala-şəhər		Harari regionu,  Efiopiya 9°18′32″ şm. e. 42°08′16″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (iv), (v)	48 (120)	2006	Şəhər yayla üzərində yerləşir və dərələr və savanna ilə əhatə olunmuşdur. Buraya 82 məscid, 102 ziyarətgah və qəsəbələrdən ibarət unikal daxili dizayn daxildir. İslamın dördüncü ən müqəddəs şəhəri olduğu deyilir.[71]
ǂXomani mədəni landşaftı		Şimali Keyp vilayəti,  Cənubi Afrika Respublikası 25°41′15″ c. e. 20°22′29″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (v), (vi)	959 100 (2 370 000	2017	ǂXomani mədəni landşaftı, ölkənin şimal hissəsindəki Botsvana və Namibiya ilə sərhədində yerləşir və Kalaxari Qemsbok Milli Parkı ilə üst-üstə düşür. Qumun geniş ənginliyi daş dövründən bu günə qədər olan insan işğalına dair sübutları ehtiva edir və keçmiş köçəri ǂXomani San xalqının mədəniyyəti və sərt səhra şəraitinə uyğunlaşmalarına imkan verən strategiyalarla əlaqələndirilir.[72]
İsa qalası		Mombasa,  Keniya 4°03′46″ c. e. 39°40′46″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iv)	161 485 (399 040)	2011	İsa qalası Mombasanın köhnə limanını qorumaq üçün 1593–1596-cı illərdə Mombasa adasında inşa edilən portuqal qalasıdır. Qalanın planı İntibah dövrünün "insan bədəni mükəmməl mütənasibdir" idealına uyğun olaraq hazırlanmışdır.[73]
iSimanqaliso Milli Parkı		Kvazulu-Natal vilayəti,  Cənubi Afrika Respublikası 27°50′20″ c. e. 32°33′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix), (x)	239 566 (591 980	1999	Parkda flüvial, dəniz və eol proseslərindən qaynaqlanan mərcan rifləri, uzun qumlu çimərliklər, sahil zolaqları, göl sistemləri və papirus bataqlığı da daxil olmaqla müxtəlif landşaftlar mövcuddur.[74]
İşkyol Milli Parkı		Bizerta,  Tunis 37°09′49″ şm. e. 9°40′29″ ş. u.HGYO	Təbii: (x)	12 600 (31 000)	1980	İşkyol gölü və ətrafındakı bataqlıq ördək, qaz, leylək və qızılqaz da daxil olmaqla yüz minlərlə köçəri quş üçün səyahət yeridir. Bura bir vaxtlar Şimali Afrika boyunca uzanan zəncirin bir hissəsi idi.[75]
Kahuzi-Byeqa Milli Parkı		Maniema və Cənubi Kivu vilayətləri,  Konqo Demokratik Respublikası 2°30′ şm. e. 28°45′ ş. u.HGYO	Təbii: (x)	600 000 (1 500 000)	1980	Park iki sönmüş vulkanın, Kahuzi və Byeqanın təsiri altındadır. Ərazi zəngin faunaya malikdir.[76] 1997-ci ildə meşələrin qırılması və ovçuluq əsas problemə çevrildiyindən park Təhlükə altında olan Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[77]
Karfagen arxeoloji ərazisi		Tunis şəhəri,  Tunis 36°51′10″ şm. e. 10°19′24″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (vi)	—	1979	Eramızdan əvvəl IX əsrdə qurulan Karfagen Aralıq dənizini əhatə edən bir ticarət imperiyasına çevrildi və UNESCO-ya görə "parlaq bir mədəniyyətin yurdu" idi. Şəhər miladdan əvvəl 146-cı ildə Romalıların qələbəsi ilə bitən Pun müharibələrində məhv edilmiş, lakin sonradan elə Ronmalılar tərəfindən yenidən qurulmuşdur.[78]
Kasubi türbələri		Kampala,  Uqanda 0°20′55″ şm. e. 32°33′05″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii), (iv), (vi)	27 (67)	2001	1884-cü ildən sonra tikilən türbələr əsasən ağac, saman, qamış və suvaq olmaqla üzvi materiallardan istifadə edilən təməl memarlığın ən böyük nümunəsidir.[79] Məzarların demək olar ki, hamısı 2010-cu ilin martında yanğın nəticəsində məhv olmuş və Ümumdünya irsi komitəsini ərazini təhlükə altında qeyd etməyə təhrik etmişdir. Uqanda hökuməti o vaxtdan məzarların bərpasına çağırdı və UNESCO layihə üçün vəsait ayımağı qəbul etdi.[80][81]
Keniya dağı Milli Parkı		Mərkəz vilayəti və Şərqi vilayət,  Keniya 0°09′18″ şm. e. 37°18′56″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix)	142 020 (350 900)	1997	Park Keniya dağını (5 199 m (17 057 fut) əhatə edir və ərazidə on iki buzlaq mövcuddur.[82]
Keyp floristik vilayəti		Şərqi Keyp və Qərbi Keyp vilayətləri,  Cənubi Afrika Respublikası 34°21′40″ c. e. 18°28′30″ ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	553 000 (1 370 000)	2004	Vilayət bütün dünyadakı ən zəngin floraya sahib olan və Afrikanın ümumi florasının təxminən 20%-ni əhatə edən səkkiz qorunan ərazidən ibarətdir. Onun elmi dəyəri bitkilərdə yanğın və radiasiyaya uyğunlaşmanın olması və böcəklər tərəfindən toxum daşınması ilə nümayiş etdirilir.[83]
Khami şəhərinin dağıntıları		Matabelelend,  Zimbabve 20°09′30″ c. e. 28°22′36″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv)	—	1986	Şəhər 16-cı əsrin ortalarından sonra inşa edilmiş və mühüm ticarət mərkəzi olmuşdur.[84]
Kilimancaro Milli Parkı		Kilimancaro regionu,  Tanzaniya 3°04′00″ c. e. 37°22′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii)	75 575 (186 750)	1987	Vulkanik massiv olan Kilimancaro dağı Afrikanın ən yüksək nöqtəsidir (5.955 metr (19.341 fut)) və çoxsaylı məməli növünün yaşadığı savanna və meşədən ibarət bir park ilə əhatə olunmuşdur.[85]
Kilva-Kisivani və Sonqo-Mnaranın dağıntıları		Kilva rayonu,  Tanzaniya 8°57′28″ c. e. 39°31′22″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii)	—	1981	Ərazidə XIII–XVI əsrdən bəri Hind okeanı boyunca ticarət üçün geniş istifadə olunan iki limanın qalıqları var.[86] Bura 2004-cü ildə, "Davamlı dağılma və Kilva-Kisivani və Sonqo-Mnara dağıntılarının əmlakına təsir edən ciddi təhdidlər" səbəbiylə Ümumdünya irsi komitəsi tərəfindən Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına salındı.[87] Daha sonra şərait yaxşılaşdı və 2014-cü ildə obyektlər siyahıdan çıxarıldı.[88]
Kirena arxeoloji ərazisi		Cəbəl Axdar,  Liviya 32°49′30″ şm. e. 21°51′30″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (vi)	—	1982	Əvvəlki Yunan müstəmləkəsi olan şəhər 365-ci ildə Krit zəlzələsi zamanı məhv olsa da, Roma tərəfindən bərpa edilmiş və paytaxta çevrilmişdi. Min illik dağıntılar 18-ci əsrdən bəri məşhur bir yer olaraq qalmışdır.[89]
Komoye Milli Parkı		Zanzan dairəsi,  Kot-d'İvuar 9° şm. e. 4° ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	1 150 000 (2 800 000)	1983	Qərbi Afrikanın ən böyük qorunan ərazilərindən biri olan parkda Komoye çayı və onu müşayiət edən unikal flora mövcuddur.[90] Ərazi 2003-cü ildə Kot-d'İvuardakı iğtişaşlar və brakonyerlik, təbii yanğınlar, ərazinin düzgün idarə edilməməsi və həddindən artıq otarma kimi digər amillər səbəbiylə UNESCO-nun Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[91]
Kondoa qaya təsvirləri		Kondoa rayonu,  Tanzaniya 4°43′28″ c. e. 35°50′02″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (vi)	233 600 (577 000)	2006	Ərazidəki 150 sığınacaqda iki min illik qaya oyma və bir çox yüksək bədii tapıntı tapılmışdır. Bu rəsmlər ovçu və toplayıcılardan əkinçilik və maldarlığa qədərki sosial-iqtisadi inkişafı təsvir edir.[92]
Konso mədəni landşaftı		Cənub xalqları regionu,  Efiopiya 5°18′ şm. e. 37°24′ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (v)	14 000 (35 000)	2011	Ərazi Efiopiyanın Konso yüksək dağlıq ərazilərində yerləşən 55 kilometr (34 mil) yüksəkliyindəki qaya terraslar və istehkam yaşayış məntəqələrini ehtiva edir.[93]
Kunta Kinteh adası və əlaqəli obyektlər[d]		Bancul, Aşağı Niumi və Yuxarı Niumi,  Qambiya 13°18′58″ şm. e. 16°21′26″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (vi)	8 (20)	2003	Ada Afrika və Avropa arasındakı müstəmləkə dövründən Qambiya çayı boyunca müstəqilliyə qədər olan qarşılaşmaların şahididir.[94]
Kutammaku		Kara regionu,  Toqo 10°04′00″ şm. e. 1°08′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (v), (vi)	50 000 (120 000)	2004	Batammariba xalqının palçıqdan hazırlanmış qala-evləri Toqonun simvolu halına gəlmişdir. Tikililər ikimərtəbəlidir və sferik taxıl anbarına malikdir.[95]
Lalibela qaya kilsələri		Amhara regionu,  Efiopiya 12°01′46″ şm. e. 39°02′26″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (ii), (iii)	—	1978	Ərazidə XIII əsrə aid on bir qayadan yonulmuş kilsə var.[96]
Lemorn mədəni landşaftı		Blek-River rayonu,  Mavriki 20°27′07″ c. e. 57°19′42″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (vi)	349 (860)	2008	Sadəcə okeana çııxışı olan dağ 18-ci və 19-cu əsrin əvvəllərində qaçan qullar tərəfindən sığınacaq kimi istifadə edilmişdir. Onlar mağaralarda və dağın zirvəsində kiçik yaşayış məntəqələri qurmuşdular.[97]
Leptis-Maqna arxeoloji ərazisi		Əl-Xums,  Liviya 32°38′18″ şm. e. 14°17′35″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (ii), (iii)	—	1982	Romanın Leptis-Maqna şəhəri burada doğulmuş imperator Septimi Sever tərəfindən genişləndirilmişdi. İctimai abidələr, liman, bazar, anbarlar, dükanlar və evlər şəhərin bu siyahıya daxil olmasının səbəbləri arasındadır.[98]
Lope Milli Parkı		Oqove-İvindo və Oqove-Lolo əyalətləri,  Qabon 0°30′ şm. e. 11°30′ ş. u.HGYO	Qarışıq: (iii), (iv), (ix), (x)	491 291 (1 214 010)	2007	Parkda yaxşı qorunan rütubətli meşələr və savanna mövcuddur. Nəticədə, ərazidə nəsli kəsilməkdə olan, böyük məməlilərdən ibarət fərqli ekosistem yaranmışdır.[99]
Loropeni xarabalıqları		Loropeni,  Burkina-Faso 10°15′00″ şm. e. 3°35′00″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii)	1.1 (2.7)	2009	Min ildən çox yaşı olan Loropeni trans-Saxara qızıl ticarəti əsnasında inşa edilən yüzə yaxın daş tikilinin bir hissəsi olan Lobidə tikilmiş on qaladan ən yaxşı qorunanıdır.[100]
Madeyranın monteverdesi		Madeyra,  Portuqaliya 32°46′00″ şm. e. 17°00′00″ q. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	15 000 (37 000)	1999	Ərazi Monteverde meşəsinin sağ qalan ən böyük hissəsidir. Təxminən 90%-i qədim meşədən ibarətdir və Madeyra uzun-ayaq göyərçini kimi endemik növlərə sahibdir.[101]
Maloti-Drakensberq parkı		Qaças-Nek rayonu,  Lesoto* Kvazulu-Natal,  Cənubi Afrika Respublikası* 29°45′55″ c. e. 29°07′23″ ş. u.HGYO	Qarışıq: (i), (iii), (vii), (x)	249 313 (616 070)	2000	Parkda kəskin sıldırımlar, qızıl qum daşı divarları və Sub-saxara bölgəsindəki qaya təsvirlərinin ən böyük konsentrasiyası mövcuddur.[102]
Mana Puls Milli Parkı, Sapi və Çevur safari sahələri		Qərbi Maşonalend,  Zimbabve 15°49′10″ c. e. 29°24′29″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix), (x)	676 600 (1 672 000)	1984	Zambezi çayının sahilində yerləşən parkda kəl, bəbir, çita və Nil timsahları kimi müxtəlif vəhşi heyvanlar var.[103]
Manova Qounda Sent-Floris Milli Parkı		Baminqi-Banqoran,  Mərkəzi Afrika Respublikası 9°00′ şm. e. 21°30′ ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	1 740 000 (4 300 000)	1988	Parkda qara kərgədan, fil, hepard, bəbir, vəhşi it, qırmızı qazella və camış da daxil olmaqla zəngin bir flora və faunaya sahib olan geniş savannalar var.[104] Ərazi 1997-ci ildə parkdakı heyvanlar aləminin 80%-ni təhdid etdiyi düşünülən otarma və brakonyerlik səbəbiylə Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına yerləşdirildi. Həmçinin dörd park işçisinin güllələnməsi və "ümumi təhlükəsizlik vəziyyətinin pisləşməsi" də qeyd edildi.[14]
Mapunqubve mədəni lanşaftı		Limpopo vilayəti,  Cənubi Afrika Respublikası 22°11′33″ c. e. 29°14′20″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (iv), (v)	28 168 (69 600)	2003	Limpopo və Şaşe çaylarının kəsişməsində açıq savanna landşaftı uzanır. Bura 14-cü əsrdə ərazinin tərk edilməsinə qədər saraylar və yaşayış məntəqələrinin toxunulmamış qalıqları olan Mapunqubve krallığının mərkəzi idi.[105]
Matobo təpələri		Cənubi Matebelelend,  Zimbabve 20°30′ c. e. 28°30′ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (v), (vi)	205 000 (510 000)	2003	Böyük təpələr erkən Daş dövründən bəri təbii sığınacaq kimi istifadə olunur və qayaüstü rəsmlər kolleksiyasına malikdir.[106]
Maxonyvua dağları		Mpumalanqa vilayəti,  Cənubi Afrika Respublikası 25°47′06″ c. e. 31°03′07″ ş. u.HGYO	Təbii: (viii)	113 137 (279 570)	2018	Dağlarda dünyanın ən qədim geoloji quruluşları var və yaşı 3,6 ilə 3,25 milyard arasında olduğu təxmin edilən vulkanik və çökmə süxurların olduğu məlumdur.[107]
Mbanza-Konqo		Zaire vilayəti,  Anqola 6°16′04″ c. e. 14°14′53″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (vi)	89,29 (220,6)	2017	570 metr yüksəklikdəki yaylada yerləşən Mbanza-Konqo şəhəri 14–19-cu əsrlərdə Cənubi Afrikanın ən böyük dövlətlərindən biri olan Konqo krallığının siyasi və mənəvi paytaxtı idi.[108]
Meknes tarixi şəhəri		Meknes,  Mərakeş 33°53′00″ şm. e. 5°33′30″ q. u.HGYO	Mədəni: (iv)	—	1996	Keçmiş paytaxt XI əsrdə qurulmuş və 17–18-ci əsrlərdə İspan-Mavr təsiri olan bir şəhərə çevrilmişdir.[109]
Memfis və nekrolopu – Gizadan Dahşura qədər olan Piramidalar		Cizə,  Misir 29°58′34″ şm. e. 31°07′49″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii), (vi)	16 358 (40 420)	1979	Keçmiş paytaxtda qaya türbələri, mastabalar, məbədlər və piramidalar kimi dəfn abidələri mövcuddur. Qədim Dünyanın yeddi möcüzəsindən biridir.[110]
Meroe adasının arxeoloji ərazisi		Meroe,  Sudan 16°56′00″ şm. e. 33°43′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (iv), (v)	2 357 (5 820)	2011	Ərazi eramızdan əvvəl VIII əsrdən eramızın IV əsrinə qədər hakimiyyətdə olan Kuş krallığının mərkəzi idi. Burada piramida, məbəd və ev kimi tikililərin qalıqları var.[111]
Micikendaların müqəddəs Kaya meşələri		Sahil vilayəti,  Keniya 3°55′55″ c. e. 39°35′46″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (v), (vi)	1 538 (3 800)	2008	Kaya Keniya sahilləri boyunca 200 km (120 mil) ərazidə yayılmış on bir meşədən ibarətdir. 16-cı əsrdə Micikenda xalqı tərəfindən inşa edilmiş yaşayış məntəqələrinin qalıqları qorunur və bu gün müqəddəs yerlər hesab olunur.[112]
Mozambik adası		Mozambik 15°02′03″ c. e. 40°44′09″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iv), (vi)	—	1991	Keçmiş Portuqaliya ticarət postu 16-cı əsrdən bəri eyni memarlıq texnikalarından, üslub və materiallardan istifadə etmişdir.[113]
Mzab vadisi		Qardaya,  Əlcəzair 32°29′00″ şm. e. 3°41′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (v)	4 000 (9 900)	1982	Bu günə qədər gəlib çatan bu ənənəvi insan yaşayış yeri 10-cu əsrdə İbadilər tərəfindən, beş ksar ətrafında inşa edilmişdir.[114]
Müqəddəs Yekaterina monastırı		Cənubi Sinay qubernatorluğu,  Misir 28°33′22″ şm. e. 33°58′32″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii), (iv), (vi)	60 100 (149 000)	2002	VI əsrdən etibarən Horeb dağının yaxınlığında Şərqi pravoslav monastırı yerləşmişdir. Bölgə xristianlar, müsəlmanlar və yəhudilər üçün müqəddəsdir.[115]
Mərrakeş şəhərinin tarixi hissəsi		Mərrakeş,  Mərakeş 31°37′53″ şm. e. 7°59′12″ q. u.HGYO	Mədəni: (i), (ii), (iv), (v)	1 107 (2 740)	1985	Şəhər 1070-ci illərdə qurulmuş və uzun müddət siyasi, iqtisadi və mədəniyyət mərkəzi olaraq qalmışdır. O dövrə aid abidələrə Əl-Kutubiya məscidi, kasbah və döyüş istehkamları daxildir. Həmçinin şəhər saraylar da daxil olmaqla daha yeni xüsusiyyətlərə də malikdir.[116]
Namib qum dənizi		Namibiya 24°53′07″ c. e. 15°24′28″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (viii), (ix), (x)	3 077 700 (7 605 000)	2013	[117]
Nimba dağı Təbiət Qoruğu		Lola prefakturası,  Kot-d'İvuar*  Qvineya* 7°36′11″ şm. e. 8°23′27″ q. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	18 000 (44 000)	1981	Qoruqda yamacları sıx meşə və dağ otlaqları ilə örtülmüş Nimba dağı yerləşir.[118] 1992-ci ildə park sərhədləri daxilində təklif olunan dəmir və filiz mədənçiliyi güzəştinə və qaçqınların artmasına əsaslanaraq Təhlükə altında olan Ümumdünya irsi siyahısına daxil edildi. Daha sonra iştirakçı tərəf təklif olunan mədən sahəsinin sərhədləri ilə əlaqədar yanlışlıq olduğunu və sahənin parka daxil olmadığını bildirdi.[119] Bununla birlikdə 2011-ci ildən etibarən ərazinin Kot-d'İvuar hissəsi təhlükəsizlik baxımından zəif olduğuna görə park hələ də siyahıda qalır.[120]
Niokolo-Koba Milli parkı		Keduqu və Tambakunda regionu,  Seneqal 13°04′00″ şm. e. 12°43′00″ q. u.HGYO	Təbii: (x)	913 000 (2 260 000)	1981	Qambiya çayı ilə həmsərhəd olan meşələrin və savannaların nəhəng kanna, şimpanze, şir, quş, sürünən və amfibiyaların da daxil olduğu fərqli bir faunası var.[121] Park məməlilərin aşağı populyasiyasına görə təhlükə altındakı obyektlər arasına düşdü, bənd tikildi və problemlər həll edildi.[122]
Nqoronqoro qorunan ərazisi		Aruşa regionu,  Tanzaniya 3°11′14″ c. e. 35°32′27″ ş. u.HGYO	Qarışıq: (iv), (vii), (viii), (ix), (x)	809 440 (2 000 200)	1979	Ərazidə yerləşən aktiv Ol-Doinyo-Lenqai vulkanının yaxınlığındakı kraterdə vəhşi heyvanların konsentrasiyası mövcuddur.[123]
Nyasa gölü Milli Parkı		Mərkəz bölgəsi və Cənub bölgəsi,  Malavi 14°02′00″ c. e. 34°53′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix), (x)	9 400 (23 000)	1984	Nyasa gölündə çoxu endemik olan yüzlərlə balıq növü yaşayır.[124]
Okapi Milli Parkı		Şərq vilayəti (Konqo),  Konqo Demokratik Respublikası 2°00′ şm. e. 28°30′ ş. u.HGYO	Təbii: (x)	1 372 625 (3 391 830)	1996	Konqo çayı hövzəsindəki İturi rütubətli meşəsinin beşdə birini əhatə edən qoruqda bir çox təhlükəli primat və quş növləri var. Burada köçəri piqmey Mbuti və Efe tayfaları yaşayır.[125] 1997-ci ildə talan, fillərin öldürülməsi və qoruq işçilərinin qaçması, qoruğun Ümumdünya irsi komitəsi tərəfindən Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına yerləşdirilməsinə səbəb oldu.[126]
Okavanqo deltası		Botsvana 19°17′00″ c. e. 22°54′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (x)	2 023 590 (5 000 400)	2014	[127]
Omo çayının aşağı vadisi		Cənub xalqları regionu,  Efiopiya 4°48′00″ şm. e. 35°58′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv)	—	1980	Turkana gölü yaxınlığındakı tarixdən əvvəlki yer Homo gracilis kimi bir çox fosil tapıntılarının aşkar olnuduğu yerdir.[128]
Osun-Osoqbo		Osoqbo,  Nigeriya 7°45′20″ şm. e. 4°33′08″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (vi)	75 (190)	2005	Sıx meşələr Nigeriyanın cənubundakı yüksək meşələrin son qalıqlarından biridir. Bura Yoruba mədəniyyətinin son müqəddəs bağıdır.[129]
Portuqal Mazaqan şəhəri (Əl-Cədidə)		Əl-Cədidə,  Mərakeş 33°15′24″ şm. e. 8°30′07″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv)	8 (20)	2004	16-cı əsrin əvvəllərindən intibah hərbi dizaynına uyğun olaraq dizayn edilmiş istehkam 1769-cu ildə Mərakeş tərəfindən alındı. Ərazidəki tikililərə sistern və bir Qotik kilsə daxildir.[130]
Pun şəhəri Kerkuan və onun nekropolu		Nabul vilayəti,  Tunis 36°56′47″ şm. e. 11°05′57″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii)	—	1985	E.ə. 250-ci ildə, Birinci Pun mühribəsi zamanı tərk edilmiş şəhər Finikiya-Pun yaşayış məskəninin qalan yeganə nümunəsidir.[131]
Qalalar və qəsrlər, Volta, Böyük Akkra, Mərkəzi və Qərb regionları		Mərkəz, Böyük Akkra, Volta və Qərb bölgəsi,  Qana 5°14′51″ şm. e. 0°47′07″ q. u.HGYO	Mədəni: (vi)	—	1979	Ərazidə 1482–1786-ci illər arasında Qana sahili boyunca inşa edilmiş istehkam ticarət postlarının qalıqları var.[132]
Qalatu Bəni Həmmad		Maadid,  Əlcəzair 35°49′06″ şm. e. 4°47′13″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii)	150 (370)	1980	Həmmadi əmirlərinin ilk paytaxtı olan şəhər 1007-ci ildə tikilmiş və 1152-ci ildə sökülmüşdür. Buraya Əlcəzairdəki ən böyük məscidlərdən biri də daxil idi.[133]
Qaramba Milli Parkı		Şərq vilayəti,  Konqo Demokratik Respublikası 4°00′ şm. e. 29°15′ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	500 000 (1 200 000)	1980	Parkda fil, zürafə, begemot və ağ kərgədan kimi heyvanlar yaşayan geniş savannalar, çəmənliklər və meşəlik yerlər var.[134] Qaramba bölgədəki ağ kərgədan populyasiyasının azalmasından sonra Təhlükə altında olan Ümumdünya irsi siyahısına salınsa da,[135] 1991-ci ildə siyahıdan çıxarılmışdı.[136] Lakin 1996-cı ildə üç mühafizəçinin öldürülməsi və ağ kərgədan populyasiyasının aşağı düşməsi ilə park statusu yenidən qazandı.[137][138]
Qaraxonay Milli Parkı		Qomera,  İspaniya 28°07′34″ şm. e. 17°14′14″ q. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix)	3 984 (9 840)	1986	Kanar adalarına daxil olan La-Qomera adasının ortasında olan parkın çox hissəsi rütubətli monteverde meşəsi ilə örtülmüşdür.[139]
Qof və İnaksessibl adaları		Müqəddəs Yelena,  Böyük Britaniya 40°19′29″ c. e. 9°55′43″ q. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	7 900 (20 000)	1995	Ərazi Şimal mülayim qurşağındakı ən toxunulmaz adalar və dəniz ekosistemlərindən birini təmsil edir. Uçurumlar ərazidəki məməlilərdən azaddır və dünyanın ən böyük dənizquşu koloniyalarından birini təqdim edir.[140]
Qore adası		Dakar (bölgə),  Seneqal 14°40′02″ şm. e. 17°24′03″ q. u.HGYO	Mədəni: (vi)	—	1978	Ada XV–XIX əsrlərdə Afrika sahillərində ən böyük qul ticarəti mərkəzi idi.[141]
Qrand-Bassam tarixi şəhəri		Cənubi Komoe,  Kot-d'İvuar 5°11′45″ şm. e. 3°44′11″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv)	110 (270)	2012	19-cu və 20-ci əsrlərdə tikilmiş müstəmləkə şəhəri olan Qrand-Bassam Fransanın bu bölgədəki hakimiyyətindən sonra ilk Kot-d'İvuar paytaxtı idi. Ticarət, idarəetmə və ümumi mənzilsalma sahələri üzrə ixtisaslaşmış məhəllələr şəhərin ən vacib liman olmağı ilə yanaşı, ölkənin iqtisadi və qanuni mərkəzi olmasına da kömək etdi.[142]
Qədim Cenne şəhəri		Cenne,  Mali 13°54′23″ şm. e. 4°33′18″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv)	—	1988	Eramızdan əvvəl 250-ci ildən etibarən məskunlaşılan şəhər Trans-Saxara qızıl ticarətində mühüm bir halqa idi. Ərazidə 2000 ənənəvi ev mövcuddur.[143]
Qədim Lamu şəhəri		Lamu,  Keniya 2°16′05″ c. e. 40°54′07″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv), (vi)	16 (40)	2001	Bu şəhər ən qədim suahili yaşayış məskənidir və mərcan daşı və manqrov ağaclarından inşa edilmişdir. Şəhər daxili həyətlər, eyvanlar və işləməli taxta qapılar ilə xarakterizə olunur.[144]
Qədim Qədamis şəhəri		Qədamis,  Liviya 30°08′00″ şm. e. 9°30′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (v)	—	1986	Oazisdə yerləşən Qədamis Böyük Səhradan əvvələ aid ən qədim şəhərlərdən biridir və funksiyaların şaquli bölgüsü ilə xarakterizə olunan ənənəvi bir memarlığı təmsil edir.[145]
Qədim Uadan, Şinqetti, Tişit və Ualata ksarı		Şinqetti, Uadan, Ualata və Tişit,  Mavritaniya 20°55′44″ şm. e. 11°37′25″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (v)	—	1996	"11-ci və 12-ci əsrlərdə Böyük Səhranı keçən karvanlara xidmət etmək üçün qurulan bu ticari və dini mərkəzlər İslam mədəniyyətinin mərkəzinə çevrildi.[…] Kvadrat minarəli bir məscidin ətrafındakı dar küçələr boyunca patioları[e] olan evlər toplandı. Onlar Qərbi Böyük Səhra xalqlarının köçəri mədəniyyətinə əsaslanan ənənəvi həyat tərzini təsvir edirlər. "[f][146]
Rabat, müasir paytaxt və tarixi şəhər: Paylaşılan irs		Rabat-Sale-Zammur-Zaer,  Mərakeş 34°01′27″ şm. e. 6°49′22″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv)	349 (860)	2012	1912–1930-cu illər arasında fransızların rəhbərliyi altında yenidən qurulan şəhər botanika bağları, Həsən məscidi və 17-ci əsrə aid Mavr və Əndəlüs yaşayış yerlərinin qalıqları kimi tarixi və müasir xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirir.[147]
Reyunyon Milli Parkı		Reyunyon,  Fransa 21°05′58″ c. e. 55°28′48″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	105 838 (261 530)	2010	Reyunyon Milli Parkının bir hissəsi olan görkəmli ərazi və biomüxtəliflik.[148]
Risko-Keydo və Qran-Kanariyanın müqəddəs meşələri		Risko-Keydo,  İspaniya 28°02′40″ şm. e. 15°39′40″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (v)	9 425 (23 290)	2019	[149]
Rixtersveld mədəni və botanik landşaftı		Şimali Keyp vilayəti,  Cənubi Afrika Respublikası 28°36′00″ c. e. 17°12′14″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iv), (v)	160 000 (400 000)	2007	Dağ səhrası iki min il boyu dəyişməmiş mövsümi miqrasiya ilə yaşayan Nama xalqının yarı-köçəri həyat tərzini təmin edir.[150]
Robben adası		Qərbi Keyp vilayəti,  Cənubi Afrika Respublikası 33°48′00″ c. e. 18°22′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (vi)	475 (1 170)	1999	Ada 17-ci və 20-ci əsr arasında siyasi məhbuslar üçün də daxil olmaqla həbsxana, cəmiyyət tərfindən qəbul edilməyən qruplar üçün xəstəxana və hərbi baza kimi istifadə edilmişdir.[151]
Ruvenzori dağları Milli Parkı		Bundibuqio, Kabarole və Keysis rayonu,  Uqanda 0°13′25″ şm. e. 29°55′27″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	99 600 (246 000)	1994	Ruvenzori dağlarının çoxunu, o cümlədən Afrikanın üçüncü ən yüksək zirvəsi olan Stenli dağını əhatə edən parkda buzlaq, şəlalələr və alp landşaftına aid göllər var. Parkda həmçinin nəsli kəsilməkdə olan növlər və qeyri-adi flora mövcuddur.[152]
Sabrata arxeoloji ərazisi		Sabrata,  Liviya 32°48′19″ şm. e. 12°29′06″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii)	—	1982	Afrikalı sahillərinin məhsulları üçün çıxış yeri, Finikiya ticarət postu olan Sabrata 2-ci və 3-cü əsrlərdə ərəbləşdirilmədən və yenidən qurulmadan əvvəl qısa müddətdə hakimiyyətdə olan Numidiya krallığının bir hissəsi idi.[153]
Salonqa Milli Parkı		Maniema və Cənubi Kivu,  Konqo Demokratik Respublikası 2° c. e. 21° ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix)	3 600 000 (8 900 000)	1984	Afrikanın ən böyük tropik rütubətli meşəsi Konqo çayı hövzəsinin mərkəzində yerləşir və oraya yalnız su yolu getmək mümkündür. Bura bonobo, Konqo tovuzquşusu, meşə fili və mecistops kimi nəsli kəsilməkdə olan növlərin yaşayış yeridir.[154] Ərazi 1999-cu ildə brakonyerlik fəaliyyətinin və təcavüzkarlığın artması səbəbindən təhlükədə olan obyektlər arasına düşdü.[155]
Salum deltası		Seneqal 13°50′07″ şm. e. 16°29′55″ q. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (v)	145 811 (360 310)	2011	Sahə balıq ovu və ərazi boyunca yerləşən 218 ədəd molyusk təpəsi ilə molyusk ixracı sayəsində insan həyatına kömək edir.[156]
San-Kristobal-de-la-Laquna		Santa-Kruz-de-Tenerife əyaləti,  İspaniya 28°28′40″ şm. e. 16°18′42″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv)	60 (150)	1999	Şəhər iki mərkəzdən ibarətdir: planlaşdırılmamış Yuxarı Şəhər və fəlsəfi əsaslara görə planlaşdırılan Aşağı şəhər. Tikililərin çoxu 16–18-ci əsrlərə aiddir.[157]
Sanqa meşəsi		Kamerun*  Mərkəzi Afrika Respublikası*  Konqo Respublikası* 2°36′34″ şm. e. 16°33′15″ ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	746 309 (1 844 170)	2012	[158]
Sanqaneb dəniz Milli Parkı və Dunqonab körfəzi – Mukkavar adası Dəniz Milli Parkı		Sdn Sudan 19°44′10″ şm. e. 37°26′35″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (ix), (x)	199 524 (493 030)	2016	Mərkəzi Qırmızı dənizdə yerləşən Sanqaneb, Dunqonab körfəzi və Mukkavar adası mərcan rifləri, manqrovlar, yosun yataqları, çimərliklər və adacıqları əhatə edir və dəniz quşları, dəniz məməliləri, balıqlar, köpək balığı, tısbağa, manta skatı və dyoqon populyasiyalarına sahibdir.[159]
Selus ov ehtiyatı		Lindi, Moroqoro, Mtvara, Pvani və Ruvuma bölgələri,  Tanzaniya 9°00′ c. e. 37°24′ ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	5 000 000 (12 000 000)	1982	Parkın bitki örtüyü sıx cəngəlliklərdən açıq meşəli çəmənliklərə qədər dəyişir və çox sayda fil, qara kərgədan, bəbir, zürafə, begemot və timsah populyasiyasına malikdir.[160] Ərazi xüsusilə fillər və kərgədanlara yönəlmiş geniş brakonyerlik səbəbiylə 2014-cü ildə Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[161]
Sen-Lui adası		Sen-Lui bölgəsi,  Seneqal 16°01′40″ şm. e. 16°30′16″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv)	—	2000	17-ci əsrə aid bu fransız müstəmləkə məskəni Seneqal çayının mənsəbindəki adada yerləşir. Şəhər Qərbi Afrika mədəniyyətində və iqtisadiyyatında əhəmiyyətli rol oynamışdır.[162]
Seneqambiya daş çevrələri		Mərkəzi Çay dairəsi və Kaolak bölgəsi,  Qambiya*  Seneqal* 13°41′28″ şm. e. 15°31′21″ q. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii)	10 (25)	2006	Daş çervrələr Qambiya çayı boyunca yerləşən 1000-dən çox müxtəlif abidə arasındadır. Dəfn yerləri kimi istifadə olunan daş çevrələr eramızdan əvvəl III–XVI əsrlərdə qurulmuşdur.[163]
Serengeti Milli Parkı		Aruşa, Mara və Şinyanqa bölgəsi  Tanzaniya 2°20′00″ c. e. 34°34′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	1 476 300 (3 648 000)	1981	Geniş savanna qnular, qazellalar, zebralar və onların yırtıcılarının illik miqrasiyası ilə məşhurdur.[164]
Sidadi-Velya		Ribeyra-Qrande,  Kabo-Verde 14°54′55″ şm. e. 23°36′19″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (vi)	209 (520)	2009	Santyaqu adasının cənubunda yerləşən şəhər 16-cı əsrə aid qalıqlar ilə birlikdə tropiklərdə ilk Avropa müstəmləkə postu idi. İki kilsə, bir kral qəsri və Pillari meydanı tropik şəhərin orijinal küçə tərtibatını yenidən canlandırmağa kömək edir.[165]
Simien Milli Parkı		Amhara regionu,  Efiopiya 13°11′00″ şm. e. 38°04′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	22 000 (54 000)	1978	Aşınan Efiopiya yaylası kələ-kötür dağ zirvələri, dərin dərələr və təxminən 1500 m (4,900 fut) enən kəskin uçurumlardan ibarətdir. 1996-cı ildə dağ keçisi, buşbok və kol donuzu populyasiyasının azalması, həmçinin parkda insan sayının artması Ümumdünya irsi komitəsini parkı Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına daxil etməyə məcbur etdi.[166]
Stoun Taun		Zənzibar,  Tanzaniya 6°09′47″ c. e. 39°11′21″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (vi)	96 (240)	2000	Şərqi Afrika sahil ticarətinin ilkin nümunəsi olan şəhərin hissələri və landşaftı dəyişməz olaraq qalır.[167]
Sukur mədəni landşaftı		Madaqali,  Nigeriya 10°44′26″ şm. e. 13°34′19″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (v), (vi)	—	1999	Ərazidə Hidi Sarayı, terraslı sahələr və köhnə bir dəmir sənayesinin qalıqları var.[168]
Sus şəhərinin tarixi hissəsi		Sus vilayəti,  Tunis 35°49′40″ şm. e. 10°38′19″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (v)	32 (79)	1988	Erkən İslam dövrü şəhərinin bariz nümunəsi olan şəhər 9-cu əsrdə əhəmiyyətli bir liman idi.[169]
Tadrart-Akakus qaya təsvirləri		Fəzzan,  Liviya 24°50′00″ şm. e. 10°20′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii)	—	1985	Ərazidəki e.ə. 12000- b.e.100-cü illərə aid olan minlərlə mağara təsvirləri müxtəlif üslublarda görünür.[170]
Tarixi Qahirə		Qahirə,  Misir 30°03′00″ şm. e. 31°15′40″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (v), (vi)	524 (1 290)	1979	Dünyanın ən qədim İslam şəhərlərindən biri olan Qahirənin mərkəzində yerləşən bu ərazi 10-cu əsrə aiddir və 14-cü əsrdə qızıl çağına çatmışdır. Burada məscidlər, mədrəsələr, hamam və fəvvarələr var.[171]
Tarixi Teben və nekropolu		Kena,  Misir 25°44′00″ şm. e. 32°36′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii), (vi)	7 390 (18 300)	1979	Misirin keçmiş paytaxtı və Misir tanrısı Amonun şəhəri Qədim Misirə aid izləri ehtiva edir. Krallar vadisi və Kraliçalar vadisinin məbədləri, sarayları və nekropolları Misir sivilizasiyasının parlaq şahidliyini daşıyır.[172]
Tassilin Accer		İllizi və Tamanrasset,  Əlcəzair 25°30′ şm. e. 9°00′ ş. u.HGYO	Qarışıq: (i), (iii), (vii), (viii)	7 200 000 (18 000 000)	1982	Ərazi eramızdan əvvəl 6000-ci ildən eramızın I əsrlərinə qədər davam edən iqlim dəyişikliklərini, heyvan köçlərini və insan həyatının təkamülünü təsvir edən 15000 mağara qravürləri olan bir landşaftda yerləşir.[173]
Tay Milli Parkı		Qiqlo və Sasandra,  Kot-d'İvuar 5°45′00″ şm. e. 7°07′00″ q. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	330 000 (820 000)	1982	Qərbi Afrika tropik meşələrinin qalan bir neçə hissəsindən biri olan parkda on bir növ meymun növü də daxil olmaqla zəngin bir flora vardır.[174]
Tetuan şəhərinin tarixi hissəsi		Tetuan,  Mərakeş 35°34′15″ şm. e. 5°22′00″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv), (v)	7 (17)	1997	Mərakeşin ən tamamlanmış mədinəsi[g] 8-ci əsrdə Mərakeş və Əndəlüs arasındakı əsas təmas nöqtəsi olaraq xidmət etmişdir. Şəhər rekonkistadan sonra Əndəlüs qaçqınları tərəfindən yenidən qurulmuşdur.[175]
Teyde Milli Parkı		Santa-Kruz-de-Tenerife əyaləti,  İspaniya 28°16′17″ şm. e. 16°38′37″ q. u.HGYO	Təbii: (vii), (viii)	18 990 (46 900)	2007	Milli parkda 3,718 m (12,198 fut) yüksəkliyi ilə İspaniyanın ən yüksək, dünyanın isə üçüncü ən yüksək vulkanı olan Teyde strаtоvulkаnı yerləşir.[176]
Thimliç Ohinqa		Miqori qraflığı,  Keniya 0°58′23″ c. e. 34°15′30″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv), (v)	21 (52)	2018	Eramızın 16-cı əsrinə aid olan quru daş divarlı yaşayış məskəni öz növünün ən böyük və ən yaxşı qorunan ənənəvi nümunəsidir.[177]
Timbuktu		Timbuktu dairəsi,  Mali 16°46′24″ şm. e. 2°59′58″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iv), (v)	—	1988	Şəhər 15–16-cı əsrlərdə İslam təbliğinin mərkəzi idi və burada üç məscid və bir çox mədrəsə var.[178] Ərazi əraziyə 2012-ci ilin iyun ayında baş verən və sahəyə bir neçə həftə davamlı təhdidlər edən Qao döyüşündən sonra təhlükə altına alındı. Günlər keçdikdən sonra Timbuktu ərazisindəki bəzi abidələr dini səbəblərə görə İslamçı bir qrup olan Ənsər əd-Din tərəfindən məhv edildi.[179]
Timqad		Batna vilayəti,  Əlcəzair 35°29′03″ şm. e. 6°28′07″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (iv)	0,04 (0,099)	1982	Eramızın 100-cü ildə İmperator Trayan tərəfindən qurulmuş bu hərbi koloniyada Roma şəhərinə xas olan nəhəng küçələr var.[180]
Tipaza		Tipaza,  Əlcəzair 36°35′31″ şm. e. 2°26′58″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (iv)	52 (130)	1982	Əvvəlcə Karfagenin ticarət mərkəzi olan Tipaza, romalılar tərəfindən hərbi bazaya çevrilmişdi. Tipazanın Bizans dövründə tənəzzülə doğru getməsinə baxmayaraq, şəhərdə 3–4 əsrlərə aid ağır xristian təsirlərini görmək mümkündür.[181]
Tiya		Cənub xalqları regionu,  Efiopiya 8°26′06″ şm. e. 38°36′44″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iv)	—	1980	Ərazidə şifrəsini açmaq çətin olan simvollarla örtülmüş 32 oyma stela da daxil olmaqla 35 abidə var.[182]
Tsinqi de Bemaraha Təbiət Qoruğu		Melaki,  Madaqaskar 18°40′00″ c. e. 44°45′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (x)	152 000 (380 000)	1990	Manambolo çayının kanyonu zirvələrə və iti uclu əhəng daşı formalaşmalarından ibarət bir meşəyə parçalanan karst və əhəng daşı landaşaftlarından ibarətdir. Ərazi lemurlar və quşlar üçün yaşayış yeri olan əldəyməmiş meşələr, göllər və manqrov bataqlıqlarına sahibdir.[183]
Tsodilo		Şimal-Qərb rayonu,  Botsvana 18°45′00″ c. e. 21°44′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (i), (iii), (vi)	4 800 (12 000)	2001	Ərazi Kalaxari səhrasındakı 4500-dən çox qaya təsvirini ehtiva edir. Arxeoloji qeydlər 100 000 ildən bəri davam edən insan və ətraf mühit fəaliyyətlərinə dair sübutlar təqdim edir.[184]
Tunis şəhərinin tarixi hissəsi		Tunis,  Tunis 36°49′00″ şm. e. 10°10′00″ ş. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (v)	—	1979	Ərazidə Tunisin XII–XVI əsrlərdəki qızıl dövrünə aid edilən saraylar, məscidlər, məqbərələr, mədrəsələr və fəvvarələr də daxil olmaqla 700 abidə var.[185]
Turkana gölü Milli Parkları		Turkana gölü,  Keniya 3°03′05″ şm. e. 36°30′13″ ş. u.HGYO	Təbii: (viii), (x)	161 485 (399 040)	1997	Afrikanın ən böyük duzlu gölü olan Turkana fauna və floranın öyrənilməsi üçün vacib bir sahədir. Bura Nil timsahı, begemot və bir neçə zəhərli ilan üçün çoxalma yeridir.[186] Ərazi ilk növbədə Efiopiyanın Qilqel Qibe III bəndinin potensial təsiri ilə əlaqədar olaraq 2018-ci ildə Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[187]
Tvifelfonteyn		Kunene,  Namibiya 20°35′44″ c. e. 14°22′21″ ş. u.HGYO	Mədəni: (iii), (v)	57 (140)	2007	Ərazi Afrikadakı 2 000 ildən çox bir dövrə aid ən böyük qaya qravürləri konsentrasiyasından birinə sahibdir.[188]
Unianqa gölləri		Ennedi regionu,  Çad 19°03′18″ şm. e. 20°30′20″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii)	62 808 (155 200)	2012	Unianqa gölləri Böyük səhrada, Şimal-Şərqi Çadda yerləşən 18 göldən ibarətdir. Onlar müxtəlif ölçü, dərinlik, kimyəvi tərkib və rənglər nümayiş etdirir və bəziləri su faunasına sahibdir.[189]
V-Arli-Pencari kompleksi		Benin;  Burkina-Faso;  Niger 11°53′03″ şm. e. 2°29′16″ ş. u.HGYO	Təbii: (ix), (x)	1 494 831 (3 693 810); Bufer zonası 1 101 221 (2 721 180)	1996[h]	Parklar savanna və meşə zolağı arasındakı zonada yerləşir və biogeoqrafik sahəi üçün vacib bir ekosistemdir.[190]
Valle-de-Me		Praslen,  Seyşel adaları 4°19′45″ c. e. 55°44′15″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (viii), (ix), (x)	20 (49)	1983	Təbii palma meşəsi demək olar ki, ilkin vəziyyətində qorunub saxlanılır.[191]
Viktoriya şəlaləsi		Livinqston rayonu və Şimal Matebelelend,  Zambiya*  Zimbabve* 17°55′28″ c. e. 25°51′19″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (viii)	8 780 (21 700)	1989	Genişliyi 2 km-dən çox olan Zambezi çayının şəlaləsi rəngarəng dumanla nəticələnən müxtəlif bazalt dərələrinə qərq olur.[192]
Virunqa Milli Parkı		Şimali Kivu və Cənubi Kivu,  Konqo Demokratik Respublikası 0°55′00″ şm. e. 29°10′00″ ş. u.HGYO	Təbii: (vii), (viii), (x)	800 000 (2 000 000)	1979	Parkda bataqlıqlar, savannalar və qar sahələri var.[193] Virunqa 1994-cü ildə Ruandadakı müharibə və ardınca parkdakı qaçqın əhalinin artması, meşələrin qırılması, brakonyerlik, park işçilərinin qaçması və meşələrin tükənməsi səbəbiylə Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[194]
Volyubilis arxeoloji ərazisi		Meknes,  Mərakeş 34°04′26″ şm. e. 5°33′25″ q. u.HGYO	Mədəni: (ii), (iii), (iv), (vi)	42 (100)	1997	Volyubilisin mühüm Roma postu e.ə. III əsrdə Mavretaniyanın paytaxtı olaraq quruldu. Burada çox sayda tikili var idi və onların qalıqları bu günə qədər gəlib çatmışdır.[195]
Vredefort qübbəsi		Fri-Steyt və Şimal-Qərb vilayəti,  Cənubi Afrika Respublikası 26°52′ c. e. 27°16′ ş. u.HGYO	Təbii: (viii)	30 000 (74 000)	2005	Diametri 190 km (120 mil) olan krater Yer kürəsində iki milyard ildən çox yaşı olan ən böyük, ən qədim və ən dərin aşınmış zərbə karteridir.[196]

Ölkələr bölgələrinə görə bölünmüşdür. Şimali Afrika mavi, Şərqi Afrika narıncı, Mərkəzi Afrika bənövşəyi, Qərbi Afrika yaşıl, Cənubi Afrika isə qırmızı rənglə təmsil olunub.

	"Afrika" portalı