Afrika, Karib və Sakit okean Dövlətlərinin Təşkilatı

Afrika, Karib və Sakit Okean Dövlətlərinin Təşkilatı, qıs. AKS ölkələri (ing. African, Caribbean and Pacific Group of States, ACP countries) — günümüzdə əksəriyyəti əvvəllər Fransa və Böyük Britaniya müstəmləkələri olan 79 ölkəni (Afrikada 48, Karib dənizində 16 və Sakit okeanda 15) birləşdirən beynəlxalq təşkilat.

Afrika, Karib və Sakit okean Dövlətlərinin Təşkilatı OACPS
ing. African, Caribbean and Pacific Group of States
Növü	Beynəlxalq təşkilat
Yaranma tarixi	6 iyun 1975
Rəsmi dili	ingilis dili, fransız dili
Mərkəzi	Brüssel
Üzvləri	79 dövlət
oacps.org
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təşkilatın qurucu sənədi, əsasən iqtisadi sahədə birgə işlərə dair əsas razılaşmaları özündə cəmləşdirən 1975-ci il tarixli Corctaun sazişidir.

Təşkilatın əsas hədəfləri iştirakçı ölkələrin iqtisadi inkişafı, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya, eləcə də "yeni, ədalətli və ədalətli dünya ictimai düzəninin" qurulmasıdır. Əvvəldən əsas məqsəd AKP ölkələri ilə AB arasında iqtisadi əlaqələrin koordinasiyası idi

Son illərdə iştirakçı ölkələr ÜTT çərçivəsində bir sıra tədbirlər keçirərək diqqətlərini Aİ ölkələrindən dünya birliyinə yönəldiblər.

Avropa Birliyinin quruluşu dövründə, Avropadan kənarda keçmiş müstəmləkələri olan Avropa ölkələri onlarla xüsusi münasibətlərini qorumağa çalışdılar. Beləliklə, asılı ərazilərlə "birləşmə" fikri ortaya çıxdı, bu da onlara ticarət güzəştləri vermək və inkişafa kömək etmək demək idi. Bu fikir 1963 və 1969-cu illərdə Yaoundedə imzalanan I və II Konvensiyalarda rəsmiləşdirildi. Afrika Dövlətləri Birliyi (əsasən keçmiş Fransız və Belçika koloniyaları) ilə AB arasında.

Sonra bu konvensiyalar 1975-2000-ci illər arasında qüvvədə olan Lome Konvensiyaları ilə əvəz olundu. Avropa Birliyinin AKS ölkələri ilə əlaqələrini əhatə etdilər. Bunlardan birincisi 1975-ci ildə Toqonun (Qərbi Afrika) paytaxtı Lome şəhərində 9 Qərbi Avropa ölkəsi və 46 AKS inkişaf etməkdə olan ölkə tərəfindən imzalanmışdır. 1989-cu ilin dekabrında keçirilən IV Lome Konvensiyası 12 AB ölkəsi və 70 AKS ölkəsi tərəfindən imzalanmışdır. 1995-ci ilin noyabrında, AB tərəfindən 15 ölkə tərəfindən imzalanmış Mauritius adasında yenilənmiş IV Lome Konvensiyası imzalanmışdır.

Əgər 1970-ci illərin ortalarına qədər Qərbi Avropa əsasən yalnız Qərbi Afrikanın frankofon ölkələri ilə əlaqələri rəhbər tuturdusa, sonrakı onilliklərdə AB-nin genişlənməsi ilə əlaqədar olaraq, Avropa xarici siyasəti bir çox istiqamətdə inkişaf etməyə başladı və demək olar ki, bütün inkişaf etməkdə olan dünyanı əhatə etdi.

I və II Lome konvensiyaları əsasən AKS ölkələrinin sənaye inkişafını təşviq etmək, III — ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi daşıyırdı. 1991-ci ilin sentyabrında qüvvəyə minən IV Lome Konvensiyası on ildir qüvvədə idi. Uzunmüddətli inkişafa, xüsusən də özəl investisiyalara, kiçik müəssisələrə, demokratiyanı və insan haqlarına hörməti təşviq etməyə və ada xalqlarının inkişafına diqqət yetirdi. IV Lome Konvensiyası AB-nin ən böyük xarici büdcəsi idi — ildə 2 milyard avrodan çox.

AKS dövlətlərinə yardım üçün əsas vasitə Avropa İnkişaf Fondu (AİF) olmuşdur. AİF layihələri beş əsas sahədə həyata keçirilmişdir: hər hansı bir mineralın ixracından asılı olan ölkələr üçün STABEX və SYSMIN ixracatından əldə olunan gəlirin sabitləşdirilməsi; fəlakətlərin nəticələrinin aradan qaldırılmasına kömək; qaçqınlara yardım; iqtisadiyyatdakı struktur dəyişikliklərinə kömək.

20 noyabr 1996-cı ildə Lome konvensiyalarının 25-ci ildönümünün nəticələrinə yekun vuraraq "Yaşıl Kitab" adlanan kitab nəşr olundu. 23 iyun 2000-ci ildə Benin paytaxtı Kotonuda keçirilən 25-ci AKS-AB nazirlər iclasında, AB ilə AKS ölkələri arasında tərəflər arasında növbəti 20 il üçün əməkdaşlıq prinsiplərini müəyyənləşdirən yeni bir tərəfdaşlıq müqaviləsi imzalandı. Müqaviləyə "Cotonou Anlaşması" adı verildi. Sənəd təkcə AB-nin 15 dövləti və 71 AKS ölkəsi nümayəndələri tərəfindən deyil, həmçinin 6 Sakit okean ada dövlətinin - Kuk adaları, Nauru Respublikası, Palau Respublikası, Marşal Adaları Respublikası, Niue, habelə müqavilədə iştirak etməyə dəvət olunan Mikroneziya Federativ Ştatları yeni üzv olaraq tərəfindən imzalanmışdır. AKS qrupundakı 78 ölkədən yalnız Kuba Kotonu müqaviləsini imzalamamışdır.

1 aprel 2003-cü ildə Cotonou müqaviləsi qüvvəyə mindi. AKS ölkələri yeni çoxqütblü dünyada AB-nin xarici siyasətinin prioritet sahələrindən biri olaraq qalır. Afrikada AB, Qərbi Afrika İqtisadi və Valyuta Birliyi, Cənubi Afrika İnkişaf Birliyi, Qərbi Afrika Ölkələrinin İqtisadi Birliyi və Şərqi Afrika Birliyi ilə əməkdaşlığı davam etdirmək niyyətindədir. AB Afrika Birliyi ilə dialoq aparır. Ümumiyyətlə, Avropa Birliyinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə qarşı siyasətində hal-hazırda şərti olaraq 4 kateqoriyaya bölmək mümkün olan əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verir:

1. xarici yardım rəhbərliyinin köklü bir şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsi, yardım proqramlarının koordinasiyasının və effektiv icrasının gücləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Bu məqsədlər üçün 2001-ci ilin yanvarında xüsusi bir qurum - Avropa Birliyinin bütün xarici yardım və yardım proqramlarını koordinasiya edən EuropeAid Əməkdaşlıq Ofisi yaradıldı;
2. Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu kimi digər beynəlxalq donorların layihələrinə bənzəyən, yəni siyasi dialoq, idarəetmə və davamlı inkişafa yönəlmiş AB yardım proqramlarının yenidən istiqamətləndirilməsi;
3. Avropa Birliyinin inkişaf siyasətinin ÜTT qaydalarına uyğunlaşdırılması üçün səylər;
4. kasıb ölkələrə bazar açmaq üçün yeni bir strategiya: 2000-ci ilin sentyabrında Avropa Komissiyası, 48 kasıb ölkəyə 2005-ci ilə qədər Avropa bazarına rüsumsuz giriş təklif etdi. "Silahlardan Sonra Hər şey" adlanan bu təşəbbüs 2001-ci ildə başladı.

Bu günə qədər AKS qrupuna 78 əyalət daxildir, 38 AKS ölkəsi BMT-nin dünyanın ən az inkişaf etmiş 48 ölkəsi siyahısına daxil edilmişdir. 78 AKS ölkəsindən yalnız Liberiya və Efiopiya keçmiş AB üzvü dövlət müstəmləkələri deyil. Avropa ölkələrinin bütün keçmiş müstəmləkələri AKS qrupuna daxil deyildir (məsələn, Hindistan və Pakistanın keçmiş İngilis koloniyaları). Lome Konvensiyasının tam iştirakçısı olmayan Cənubi Afrikanın, Avropa Birliyi ilə ayrıca bir müqaviləsi var.

Anqola Ekvatorial Qvineya Efiopiya Benin Botsvana Burkina-Faso Burundi Cibuti Kot-d'İvuar Eritreya Qabon Qambiya Qana Qvineya Qvineya-Bisau Kamerun

Kabo-Verde Keniya Komor adaları KDR Konqo Respublikası Lesoto Liberiya Madaqaskar Malavi Mali Mavritaniya Mavriki Mozambik Namibiya Niger Nigeriya

Ruanda Zambiya Seneqal San-Tome və Prinsipi Seyşel adaları Syerra-Leone Zimbabve Somali CAR Sudan Esvatini Tanzaniya Toqo Çad Uqanda MAR

Antiqua və Barbuda Baham adaları Barbados Beliz Dominika Dominikan Respublikası Qrenada Qayana

Haiti Yamayka Kuba Sent-Kits və Nevis Sent-Lüsiya Sent-Vinsent və Qrenadin Surinam Trinidad və Tobaqo

Karib dənizi ölkələri nisbətən çiçəklənən ölkələrin köklü bir jeopolitik qrupudur. Karib ölkələri qrupunun xüsusiyyəti coğrafi yaxınlıqlarında və ABŞ-a iqtisadi cəhətdən asılı olmalarındadir. Bu ölkələrin hamısı Qərbi Yarımkürədə inteqrasiya prosesi çərçivəsində inkişaf edən 1995 -ci ildə yaradılan Karib Dövlətləri Birliyinin (KDB) üzvləridir.

Kuk adaları Fici Kiribati Marşall adaları Mikroneziya Nauru Niue Şərqi Timor

Palau Papua-Yeni Qvineya Solomon adaları Samoa Tonqa Tuvalu Vanuatu

Səkkiz Sakit okean ölkəsi AKS ölkələrinin ən müxtəlif qrupudur. Ən böyük ölkə 5 milyon əhalisi olan Papua-Yeni Qvineyadır ki, bu da bu qrupdakı bütün ölkələrin əhalisinin 70% -ni təşkil edir. Ada dövlətləri olan bu ölkələrin iqtisadi potensialları azdır və ixracat ticarətinə yönəldilmişdir. Papua-Yeni Qvineya, 1989-cu ildən bəri Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının üzvüdür. Bölgədəki digər dövlətlər, Avstraliya və Yeni Zelandiyanın dəstəyi ilə, tədricən Asiya dünya iqtisadi mərkəzinə diqqət yetirirlər.

AKS dövlətləri mərkəzi Brüsseldə (Belçika) yerləşən bir baş katiblik tərəfindən idarə olunur. Digər bir nümayəndəlik Cenevrədə (İsveçrə) açılmışdır.

AKS-nin əsas orqanları bunlardır:

• AKS Nazirlər Şurası;
• AKS Səfirlər Komitəsi;
• AKS Parlament Assambleyası;
• IV Lome Konvensiyasında iştirak edən hər ölkədən bir seçilmiş nümayəndə və bərabər sayda Avropa Parlamenti üzvündən ibarət AKS-AB Birgə Məclisi. İldə iki dəfə toplanan bir məsləhət orqanıdır;
• AKS-AB Nazirlər Şurası, AB və AKS ölkələrindən nazirlərin yanında Komissiyanın qərar qəbul etmə nümayəndəsini də əhatə edir.
• Bütün AB üzv dövlətlərinin Daimi Nümayəndələrindən, Avropa Komissiyası təmsilçisindən və AKS Dövlətlərinin AB-dəki Misir rəhbərlərindən ibarət olan və icra və idarəetmə funksiyalarını yerinə yetirən AKS-AB Səfirlər Komitəsi;
• Sahibkarlığın İnkişafı Mərkəzi;
• Kənd təsərrüfatı və əkinçilik üçün texniki mərkəz.

Papua-Yeni Qvineyalı Con Kaputin 2005-ci ildə AKS ölkələrinin baş katibi təyin edildi.

• Anqola
• Benin, Burkina-Faso, Burundi
• MAR, Çad, Komor adaları, KDR
• Cibuti
• Ekvatorial Qvineya, Eritreya, Efiopiya
• Qambiya, Qvineya, Qvineya-Bisau
• Haiti
• Lesoto, Liberiya
• Madaqaskar, Malavi, Mali, Mavritaniya, Mozambik
• Niger
• Ruanda, San-Tome və Prinsipi, Syerra-Leone, Somali, Sudan
• Şərqi Timor, Tanzaniya, Toqo
• Uqanda
• Zambiya

Kuk adaları Fici Kiribati Marşall adaları Mikroneziya Nauru Niue Şərqi Timor Palau

Papua-Yeni Qvineya Solomon adaları Samoa Tonqa Tuvalu Vanuatu Antiqua və Barbuda Baham adaları Barbados

Sent-Lüsiya Dominika Dominikan Respublikası Qrenada Qayana Haiti Yamayka Kuba Sent-Kits və Nevis

Sent-Vinsent və Qrenadin Trinidad və Tobaqo Kabo-Verde Komor adaları Madaqaskar Mavriki San-Tome və Prinsipi Seyşel adaları

• Təşkilatın rəsmi saytı  (ing.)  (fr.)
• AKS-Aİ Birgə Məclis veb saytı  (ing.)  (fr.)
• African Voices: About EC Aid to Africa (ing.)
• The Courier — The Magazine of Africa, Caribbean, Pacific and European Union cooperation and relations  (ing.)  (fr.)
• Website on EU cooperation for ACP countries (ing.)