Başqırdıstan əhalisi

Başqırdıstan əhalisi — Başqırdıstan Respublikası ərazisində yaşayan əhali.

Demoqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ölkə əhalisinin 27 % Ufa və onun ətraf rayonlarında cəmlənmişdir (2002)[1]. Ən az məskunlaşmış bölgə Zilair rayonu (3 nəf./km²), Belores rayonu (3,7 nəf./km²) və Buryanski rayonudur (4 nəf./km²). Əhalinin ən gur məskunlaşması Ufa (37 nəf./km²), Karmaskalin rayonu (30 nəf./km²), Çişminski rayonu (29 nəf./km²) və Tuymazı rayonudur (27 nəf./km²)[2].

2010-cu il Ümum-Rusiya siyahıya alınmasına görə:

  • Şəhər əhalisi — 2 461,5 min. nəfər;
  • Kənd əhalisi — 1 610, 6 min. nəfər;
  • Ümumi şəhər əhalisi — 60,4 %;
  • Ümumi kənd əhalisi — 39,6 %;
Əhalinin sayı, min. nəf.[3]
İllər Şəhər əhalisi Kənd əhalisi Ümumi
1989 2550,7 1429,8 3950,5
2002 2626,6 1477,7 4104,3
2007 2415,0 1636,0 4051,0
2010 2461,5 1610,6 4072,1


Doğum (hər 1000 nəf)[3]
İllər Başqırdlar Ruslar Tatarlar Ümumi
1979 17,9 15,4 18,3 17,2
1985 22,1 16,0 23,8 19,9
1987 26,0 16,7 19,9 20,9
1989 23,5 13,7 18,7 17,8
1990 21,8 12,2 16,9 16,1
1991 20,2 11,1 15,2 14,6
1993 14,9 9,1 11,6 11,6

Gənclərin sayı öz əvvəlki sayını qorusa da əhalinin qocalması tendesiyası baş verir.

Milli tərkib

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Başqırdlar
    Başqırdlar
  • Ruslar
    Ruslar
  • Tatarlar
    Tatarlar
  • Çuvaşlar
    Çuvaşlar
  • Marilər
    Marilər

1926–2010-cu illər əhalinin artım dinamikası:

1926
[4]
nəf.		 % 1939
[5]
nəf.		 % 1959
[6]
nəf.		 % 1979
[7]
nəf.		 % 1989
[8]
nəf.		 % 2002
[9]
nəf.		 %
Ümumi		 %
milli kimliyini bildirənlər		 2010
[10][11]
nəf.		 %
Ümumi		 %
milli kimliyini bildirməyənlər
Ümumi 2,665,346 100,00 % 3,158,969 100,00 % 3,341,609 100,00 % 3,844,280 100,00 % 3,943,113 100,00 % 4,104,336 100,00 % align="right" align="right"| 4,072,292 100,00 %
Ruslar 1,064,707 39,95 % 1,281,347 40,56 % 1,418,147 42,44 % 1,547,893 40,26 % 1,548,291 39,27 % 1,490,715 36,32 % 36,36 % 1,432,906 35,19 % 36,05 %
Başqırdlar 625,845 23,48 % 671,188 21,25 % 737,711 22,08 % 935,880 24,34 % 863,808 21,91 % 1,221,302 29,76 % 29,79 % 1,172,287 28,79 % 29,49 %
Tatarlar 461,871 17,33 % 777,230 24,60 % 768,566 23,00 % 940,436 24,46 % 1,120,702 28,42 % 990,702 24,14 % 24,16 % 1,009,295 24,78 % 25,39 %
Kryaşenlar[12] 37 0,00 % align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| 4510 0,11 % 0,11 % 3801 0,09 % 0,10 %
Mişərlər[12] 135,960 5,10 % align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| 93 0,00 % 0,00 %
Teptyarlar / Tiptərlər[12] 23,290 0,87 % align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"|
Çuvaşlar 84,886 3,18 % 106892 3,38 % 109970 3,29 % 122344 3,18 % 118509 3,01 % 117,317 2,86 % 2,86 % 107,450 2,64 % 2,70 %
Marilər 79298 2,98 % 90163 2,85 % 93902 2,81 % 106793 2,78 % 105768 2,68 % 105,829 2,58 % 2,58 % 103,658 2,55 % 2,61 %
Ukraynalılar / Ukrayınlar 76610 2,87 % 92289 2,92 % 83594 2,50 % 75571 1,97 % 74990 1,90 % 55,249 1,35 % 1,35 % 39,875 0,98 % 1,00 %
Udmurtlar 23256 0,87 % 25103 0,79 % 25388 0,76 % 25906 0,67 % 23696 0,60 % 22,625 0,55 % 0,55 % 21,477 0,53 % 0,54 %
Mordvalar 49813 1,87 % 57826 1,83 % 43582 1,30 % 35900 0,93 % 31923 0,81 % 26,020 0,63 % 0,63 % 20,300 0,50 % 0,51 %
Belaruslar 18281 0,69 % 23761 0,75 % 20792 0,62 % 17393 0,45 % 17038 0,43 % 17117 0,42 % 0,42 % 11680 0,29 % 0,29 %
Ermənilər 38 0,00 % 391 0,01 % 1732 0,05 % 1517 0,04 % 2258 0,06 % 8784 0,21 % 0,21 % 9407 0,23 % 0,24 %
Özbəklər 8 0,00 % 243 0,01 % 534 0,02 % 1386 0,04 % 2282 0,06 % 5145 0,13 % 0,13 % 7945 0,20 % 0,20 %
Almanlar 6448 0,24 % 6030 0,19 % 12817 0,38 % 11316 0,29 % 11023 0,28 % 8250 0,20 % 0,20 % 5909 0,15 % 0,15 %
Azərbaycan türkləri 10 0,01 % 124 0,00 % 772 0,02 % 1103 0,03 % 2373 0,06 % 5026 0,12 % 0,12 % 5737 0,14 % 0,14 %
Qazaxlar align="right" align="right"| 9776 0,31 % 4179 0,13 % 2876 0,07 % 3564 0,09 % 4092 0,10 % 0,10 % 4373 0,11 % 0,11 %
Taciklər align="right" align="right"| 42 0,00 % align="right" align="right"| 292 0,01 % 735 0,02 % 2939 0,07 % 0,07 % 4127 0,10 % 0,10 %
Yəhudilər 2185 0,08 % 3796 0,12 % 7467 0,22 % 5851 0,15 % 4835 0,12 % 2367 0,06 % 0,06 % 1900 0,05 % 0,05 %
Vyetnamlılar align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| 1 0,00 % 12 0,00 % 1204 0,03 % 0,03 % 1337 0,03 % 0,03 %
Latışlar / Latviyalılar 7045 0,26 % 6692 0,21 % 3804 0,11 % 2604 0,07 % 1956 0,05 % 1508 0,04 % 0,04 % 1117 0,03 % 0,03 %
Gürcülər 10 0,00 % 300 0,01 % 362 0,01 % 576 0,01 % 811 0,02 % 1341 0,03 % 0,03 % 1045 0,03 % 0,03 %
Qaraçılar 325 0,01 % 515 0,02 % 255 0,01 % 491 0,01 % 650 0,02 % 684 0,02 % 0,02 % 1004 0,02 % 0,03 %
Çeçenlər 2 0,00 % 15 0,00 % align="right" align="right"| 92 0,00 % 241 0,01 % 1195 0,03 % 0,03 % 992 0,02 % 0,02 %
Moldovalılar / Moldovanlar 12 0,00 % 62 0,00 % 382 0,01 % 584 0,02 % 945 0,02 % 1069 0,03 % 0,03 % 872 0,02 % 0,02 %
Yezidilər align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| align="right" align="right"| 577 0,01 % 0,01 % 797 0,02 % 0,02 %
Türkmənlər 3 0,00 % 39 0,00 % align="right" align="right"| 332 0,01 % 441 0,01 % 701 0,02 % 0,02 % 783 0,02 % 0,02 %
Koreyalılar 2 0,00 % 32 0,00 % align="right" align="right"| 203 0,01 % 237 0,01 % 722 0,02 % 0,02 % 777 0,02 % 0,02 %
Yunanlar 13 0,00 % 68 0,00 % 1466 0,04 % 1099 0,03 % 1083 0,03 % 1038 0,03 % 0,03 % 753 0,02 % 0,02 %
Polyaklar / Polşalılar 1655 0,06 % 1316 0,04 % 1100 0,03 % 935 0,02 % 757 0,02 % 660 0,02 % 0,02 % 504 0,01 % 0,01 %
Qırğızlar align="right" align="right"| 134 0,00 % 155 0,00 % 1171 0,03 % 306 0,01 % 308 0,01 % 0,01 % 454 0,01 % 0,01 %
Ləzgilər 1 0,00 % 23 0,00 % align="right" align="right"| 104 0,00 % 188 0,00 % 313 0,01 % 0,01 % 374 0,01 % 0,01 %
Bolqarlar 3 0,00 % 25 0,00 % 699 0,02 % 548 0,01 % 509 0,01 % 451 0,01 % 0,01 % 318 0,01 % 0,01 %
Türklər 12 0,00 % 44 0,00 % align="right" align="right"| 23 0,00 % 40 0,00 % 470 0,01 % 0,01 % 315 0,01 % 0,01 %
İnquşlar align="right" align="right"| 5 0,00 % align="right" align="right"| 26 0,00 % 63 0,00 % 183 0,00 % 0,00 % 278 0,01 % 0,01 %
Osetinlər align="right" align="right"| 83 0,00 % 226 0,01 % 379 0,01 % 256 0,01 % 262 0,01 % 0,01 % 265 0,01 % 0,01 %
Digərləri 33938 6,12 % 2466 0,08 % 3899 0,12 % 2646 0,07 % 2801 0,07 % 3805 0,09 % 0,09 % 4409 0,11 % 0,11 %
milliyyətini
göstərənlər		 2665346 100,00 % 3158020 99,97 % 3341501 100,00 % 3844271 100,00 % 3943091 100,00 % 4099970 99,89 % 100,00 % 3974720 97,60 % 100,00 %
milliyətini
göstərməyənlər		 0 0,00 % 949 0,03 % 108 0,00 % 9 0,00 % 22 0,00 % 4366 0,11 % align="right" align="right"| 97572 2,40 %
Regionun əsas milli etnoslarının sayı: (1939–2002 illər)
İllər Ümumi Başqırdlar Ruslar Tatarlar Mişərlər Tiptərlər Kryaşenlər Çuvaşlar Marilər Ukraynalılar Mordvalar Udmurtlar Belaruslar
1897 (9 fevral) 1 991 438 899 910 834 135 184 817 20 957 39 955 39 587 60 616 80 608 4 996 37 289 22 507 505
1926 (17 dekabr) 2 665 836 625 845 1 064 707 461 871 135 960 23 290 67 84 886 79 298 76 710 49 813 23 256 18 281
1939 (17 yanvar) 3 158 969 671 188 1 281 347 777 230 — — — 106 892 90 163 92 289 57 826 25 103 23 761
1959 (15 yanvar) 3 336 289 737 711 1 418 147 768 566 — — — 109 970 93 902 83 594 43 582 25 388 20 792
1970 (15 yanvar) 3 814 926 892 248 1 546 304 944 505 — — — 126 638 109 638 76 005 40 745 27 918 17 985
1979 (17 yanvar) 3 844 280 935 880 1 547 893 940 436 — — — 122 344 106 793 75 571 35 900 25 906 17 393
1989 (12 yanvar) 3 943 113 863 808 1 548 291 1 120 702 — — — 118 509 105 768 74 990 31 923 23 696 17 038
2002 (9 oktyabr) 4 104 336 1 221 302 1 490 715 990 702 — — 4 510 117 317 105 829 55 249 26 020 22 625 17 117

Sayları 10 mindən çox olan etnosların bölgələr üzrə yerləşməsi.

1897-ci il siyahıya alınmasına görə.

Şəhər əhalisinin milli tərkibi 2002.
Yaşayış məntəqəsi Ümumi Ruslar Başqırdlar Tatarlar Çuvaşlar Marilər Mordvalar Udmurtlar Ukranyalılar Digərləri
Başqırdıstan 4 104 336 1 490 715 1 221 302 990 702 117 317 105 829 26 020 22 625 55 249
Ufa ş. 1 049 479 530 136 154 928 294 399 10 586 9 616 3 975 811 17 772 5 556 Belaruslar, 2 822 ermənilər, 2 219 almanlar, 2 082 yahudilər, 2 075 Azərbaycan türkləri
Ağıdel şəhəri 18 721 2 771 7 806 6 681 142 771 36 263 96
Baymak 17 223 3 980 12 015 882 34 8 2 7 57 87 Ermənilər, 36 Qazaxlar, 35 Özbəklər
Belebey ş. 85 836 40 298 9 427 20 282 10 261 332 1 649 168 1 978 216 Belaruslar, 213 Özbəklər, 196 Almanlar
Beloresk 85 247 60 926 14 775 7 122 144 463 105 42 591 173 Çeçenlər, 158 ermənilər, 146 Belaruslar
Birsk ş. 39 992 22 802 4 345 7 683 98 4 268 17 107 236 118 ermənilər
Blaqoveşenks 32 989 20 977 6 352 3 308 178 1 404 46 39 218 134 ermənilər
Davlekanova 23 860 11 241 5 255 4 786 271 13 258 5 1 430 239 almanlar, 110 ermənilər
Dürtöylö 29 984 2 908 6 715 19 444 68 480 23 43 108
İşimbay 70 195 36 257 19 964 10 436 756 65 254 26 760 418 Almanlar, 235 belaruslar, 202 azərbaycan türkləri, 157 özbəklər, 143 yunanlar
Kümertau şəhəri 69 792 42 975 11 426 9 007 2 781 52 507 28 1 827 139 qazaxlar, 136 ermənilər, 122 özbəklər
Mejqore 19 082 10 715 4 980 1 633 79 44 62 25 598 116 ermənilər
Meleuz 63 217 31 540 17 142 9 513 2 689 81 339 12 1 062 117 azərbaycan türkləri, 116 ermənilər, 104 belaruslar
Neftekamsk 129 740 37 773 36 033 39 606 421 12 173 159 1 493 847 212 ermənilər, 194 belaruslar, 188 almanlar
Oktyabrski 108 647 44 382 14 235 40 306 2 105 1 342 1 069 233 1 807aciklər 462 ermənilər, 273 belaruslar, 272 t, 208 özbəklər
Salavat 158 600 87 266 28 062 32 214 3 481 394 1 260 61 3 069 637 Belaruslar, 335 almanlar, 267 ermənilər, 226 özbəklər
Sibay şəhəri 60 144 23 282 29 315 5 357 306 72 139 29 583 132 Qazaxlar, 123 Belaruslar
Sterlitamak 264 362 131 479 41 208 60 779 13 997 541 4 964 110 6 661 692 немцы, 649 azərbaycan türkləri, 621 belaruslar 560 ermənilər, 345 özbəklər
Tuymazı 98 544 27 310 24 894 40 225 1 787 1 603 331 44 918 389 Almanlar, 179 ermənilər, 178 belaruslar, 147 azərbaycan türkləri
Uçalı 40 145 11 318 21 535 6 334 100 40 41 26 263
Yanaul 27 909 4 627 11 990 7 760 55 1 059 12 2 067 71


Millətlərə görə kənd və şəhər əhalisi
Xalq Şəhər (%) Kənd (%)[13]
Ruslar 82,7 17,3
Başqırdlar 42,4 57,6
Tatarlar 67 33
Ukraynalılar 80,1 19,9
Çuvaşlar 45,1 54,9
Mordvalar 62,3 37,7
Udmurtlar 27,5 72,5
Marilər 35 65

Dilə sahib olma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Başqırdıstan əhalisinin 96,4 % (2002) rus, 25,75 % (2002) başqırd, 34 % (2002) tatar dilini bilir[14].

Dilə sahiblənmə[15] Ruslar Başqırdlar Tatarlar Çuvaşlar Marilər Ukraynalılar Mordvalılar Udmurdlar Digərləri
Başqırd dili 14765 912204 109799 9126 3548 556 323 2921 3629
Rus dili 1481250 1135714 955368 114001 100308 54974 25835 20662 н/д
Digər dillərə sahib olma:
İngilis dili 61833 36667 42146 1661 1241 1936 317 295 3228
Qazax dili 300 2162 1792 63 94 35 — 11 2486
Mari dili 1396 3126 1512 164 88605 39 27 432 104
Alman dili 1396 15198 17373 1080 1053 1022 259 101 4374
Tatar dili 21519 449207 859748 22345 27330 1197 919 8623 5981
Udmurt dili 270 1336 495 8 217 10 9 19102 28
Ukrayna dili 4285 417 538 81 54 19726 46 6 566
Fransız dili 4119 2127 2966 88 196 131 15 9 322
Çuvaş dili 2400 1909 2207 91050 331 80 353 12 146

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Давлетшина З. М. Татарское население Башкортостана: этнодемографическое исследование. Уфа: Гилем, 2001. ISBN 5-7501-0235-1
  • Янгузин Р. З. Этнический состав населения Башкортостана (по итогам Всероссийской переписи населения 2002 г.) — Уфа: Китап, 2007, 124 стр, ISBN 978-5-295-04114-3

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Социальный атлас российских регионов". 2021-07-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  2. ↑ "Башкортостан занимает первое место в ПФО по численности населения — БАШИНФОРМ.ru". 2021-01-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  3. ↑ 1 2 Давлетшина З. М. Татарское население Башкортостана: этнодемографическое исследование. Уфа: Гилем, 2001. ISBN 5-7501-0235-1
  4. ↑ "Демоскоп. Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам России: Башкирская АССР". 2017-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  5. ↑ "Демоскоп. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по регионам России: Башкирская АССР". 2017-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  6. ↑ "Демоскоп. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по регионам России: Башкирская АССР". 2017-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  7. ↑ "Демоскоп. Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по регионам России: Башкирская АССР". 2017-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  8. ↑ "Демоскоп. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по регионам России: Башкирская АССР". 2017-03-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  9. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года Arxivləşdirilib 2013-04-21 at the Wayback Machine: Население по национальности и владению русским языком по субъектам РФ Arxivləşdirilib 2006-11-04 at the Wayback Machine
  10. ↑ "Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 2020-04-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  11. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам. Arxivləşdirilib 2020-05-13 at the Wayback Machine: см. Arxivləşdirilib 2012-10-18 at the Wayback Machine
  12. ↑ 1 2 3 1926-cı ilə qədər kryaşenlər, mişarlar və teptyarlar başqa etnik qrup hesab edilirdi. 1939-cu ildən isə kryaşenlər və mişarlar tarlara tepyarlar isə başqırdlara aid edilir
  13. ↑ Национальный состав населения малых городов Республики Башкортостан [ölü keçid]
  14. ↑ "Том 4 — "Национальный состав и владение языками, гражданство". 6. Владение языками (кроме русского) населением отдельных национальностей по республикам, автономной области и автономным округам Российской Федерации". 2012-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.
  15. ↑ "Владение языками (кроме русского) населением отдельных национальностей Республики Башкортостан". 2008-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-01.