Eutrema japonicum

Vasabi (lat. Eutrema japonicum) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin evtrema cinsinə aid bitki növü.

Vasabi
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Ali bitkilər
Klad:
Çoxsporlu bitkilər
Klad:
Borulu bitkilər
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Evdikotlar
Klad:
Bazal evdikotlar
Klad:
Superrosids
Klad:
Rosids
Klad:
Malvids
Dəstə:
Kələmçiçəklilər
Fəsilə:
Kələmkimilər
Cins:
Evtrema
Növ:
Vasabi
Beynəlxalq elmi adı
Yaponiyanın Honşu adasında, Sakit okean sahillərində yerləşən İdzu yarımadasındakı plantasiyalarda yetişdirilən vasabi.

Çoxillik vasabi bitkisinin kökündən, yarpaqlarından alınan məşhur yapon ədviyyatı.[1] Vasabinin iri ürək formalı yarpaqları olur və kələmkimilər fəsilsinə aiddir.[2] Bitki ilk dəfə Yaponiyada X əsrdə becərmişlər. Vasabinin ilk dəfə Yaponiyanın dağ çaylarının kənarlarında yabanı halda bitdiyi ehtimal olunur. Onun dadının və qoxusunun xoş olduğunu görən yaponlar kütləvi surətdə vasabi yetişdirməyə başlamışlar.[3][4]

Onu bəzən yapon xreni də adlandırırlar. İndi Cənubi Koreyada, Çində, ABŞ-də, Yeni Zellandiyada vasabinin yetişdirilməsi ilə xüsusi məşğul olurlar. Vasabidən xüsusi ədviyyat hazırlanır. Bu ədviyyat istiot, qida boyaları və müxtəlif ədviyyatların qarışımından hazırlanır və yaşıl rəngdə olur.[5] Təbii yolla əldə edilmiş vassabini hava olmayan xüsusi polietilen paketdə saxlamaq lazımdır. Marketdən alınmış vasabini isə hermetik bankada saxlamaq lazımdır. Bu şəkildə bir dəfə istifafdə edilmiş vasabinin qalan hissəsini 1 ay saxlamaq mümkündür.[6]

Kulinariyada istifadəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kələmkimilər fəsilsinə aid olan vasabi bitkisindən yapon mətbəxində geniş istifadə olunur. Vasabi dietik qida hesab edilir. Onun 100 qramında 10 kKal var.

Vasabidən ilk dəfə 1396-cı ildə Şizuoka prefekturasında qidalara əlavə etməyə başlamışlar. Həmin şəhərin əhalisi bu ədviyyatı Allahın onlara bəxş etdiyi nemət bilirlərmiş. Sonralar Yaponiyanın bütün şəhərlərində bu ədviyyatdan istifadə olunmağa başlanmış və daha sonralar bir çox ölkələrə yayılmışdır. Vasabi bitkinin 3-4 yaşlı köklərindən, yarpaqlarından və çiçəklıərindən hazırlanır. Demək olar ki, Yaponiyanın bütün mətbəxlərində bu ədviyyatdan istifadə edilir. Yaponiya sərhədlərindən kənarlarda isə bu ədviyyatdan həm də rənglndirici kimi istifadə olunur. Vasabi dietik qida hesab edilir. Onun 100 qramında 10 kKal var.

Vasabinin 10%-ni zülallar, efir yağları, siniqrin, qlikozid, C, B6, A vitaminləri, folat, liflər, niatsin və mikroelementlər (kalium, kalsium, dəmir, natrium, fosfor, marqanes, sink və s.) təşkil edir.

Müalicəvi xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vasabinin tərkibindəki yağlar orqanizmdə patogen streptokokkların məhv olmasına səbəb olur. Ondan istifadə eləmək kariesin, diş minasının pozulmasına səbəb olan amillərin aradan qalxmasına səbəb olur. O antiasmatik və şiş əleyhinəm təsirə malikdir. Aspirin orqanizmıə daxil olduqdan 30 dəqiqə sonra öz təsirini göstərməyə başlayır. Amma, vasabinin tərkibindəki efir yağları ədviyyat yeyildikdən dərhal sonra orqanizmə aspirinin göstərdiyi təsiri göstərir. Belə ki, vasabi yemək qan damarlarında trombların əmələ gəlməsinin qarşısını alır.

Vasabinin tərkibindəki efir yağları ürək-damar xəstəlikləri riskinin aradan qalxmasına səbəb olur, ateresklerozun qarşısını alır. Bu ədviyyat orqanizmə aspirin təsiri bağışlayır. Bu ədviyyatdan ən çox balıq yeməklərinin və suşinin hazırlanması zamanı istifadə edilir. Vaxtaşırı qaraciyəri piy distrofiyasından təmizləmək üçün ən sadə vasitə bir müddət vasabi yeməkdir.[7]

Vasabi yemək soyuqlama əlamətlərinin, astmanın, anafilaktik şokun aradan qalxmasına yardım edir, orqanizmdə stafilokklara qarşı mübarizə aparır, bağırsaq çöplərinin və göbələk mikroblarının məhv olmasına səbəb olur. Bəzən vasabini alkohol və narkotik asılılığından əziyyət çəkənlər yeməklərinə əlavə edirlər. Bu asılı maddələrin orqanizmə verdiyi zərərlərin miqdarını azaldır. Vasabi qan axının sürətləndirir və qadınlarda cinsi həvəsin artmasına səbəb olur.

Kosmetologiyada istifadəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kosmetologiyada ən çox vasabinin kökündən istifadə edilir. Ondan alınmış efir yağları ilə qəbul edilən prosedurlar dəridəki ölü toxumaların xaric olunmasını və onların yeni toxumalayla əvəz olunmasını sürətləndirir.[8]

Bu zaman dəri vasitəsilə orqanizm tərəfindən sorulan vasabi kökünün dəmləməsi orqanizmdə əhval-ruhiyyəni yüksəldir.[9][10]

Vasabi tərkibli maskalar dəridə sərbəst radikallara qarşı mübarizə aparır və dərinin qocalmasının qarşısını alır. Vasabi tərkibli skrablar dərinin təmizlənməsinə və rənginin durulaşmasına səbəb olur.Vasabi ilə jjoba yağının qarışımından hazırlanan maska isə dərini daha elastik və yumşaq edir.[8]

Becərmə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yaponiyada diş pastası formasında satılan vasabi.
2016-cı ildə Yaponiyada vasabi istehsalı. (metrik ton)[11]
Prefektura Suda yetişdirilən Torpaqda yetişdirilən Cəmi
Gövdə Yarpaq Gövdə Yarpaq Gövdə Yarpaq Cəmi
Naqano 226.9 611.4 2.7 14.7 229.6 626.1 855.7
İvate 8.2 5.5 16.0 488.4 24.2 493.9 518.1
Şizuoka 237.9 129.2 - 138.1 237.9 267.3 505.2
Koçi 0.1 0.1 26.7 45.8 26.8 45.9 72.7
Şimane 3.5 1.7 1.8 42.5 5.3 44.2 49.5
Oita 0.1 0.6 38.8 9.5 38.9 10.1 49.0
Digər 32.9 59.7 46.4 76.3 79.3 136.0 215.3
Cəmi 509.6 808.2 132.4 815.3 642.0 1,623.5 2,265.5
2009-cu ildə Yaponiyada vasabi istehsalı. (metrik ton)[12]
Prefektura Suda yetişdirilən Torpaqda yetişdirilən Cəmi
Gövdə Yarpaq Gövdə Yarpaq Gövdə Yarpaq Cəmi
Şizuoka 295.1 638.2 4.5 232.3 299.6 870.5 1,170.1
Naqano 316.8 739.2 7.2 16.8 324.0 756.0 1,080.0
İvate 8.8 1.5 2.4 620.5 11.2 622.0 633.2
Şimane 2.4 10.1 9.0 113.0 11.4 123.1 134.5
Oita 0.5 8.9 – 94.0 0.5 102.9 103.4
Yamaquçi 2.5 2.2 22.5 54.2 25.0 56.4 81.4
Digər 65.8 48.1 61.7 108.0 127.5 156.1 283.6
Cəmi 691.9 1,448.2 107.3 1,238.8 799.2 2,687.0 3,486.2

Digər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Son illər bəzi dietoloqlar suşi ilə arıqlamaq üsullarından istifadə edirlər. Bu zaman isə onlar pasientlərinə çoxlu miqdarda vasabi yeməyi məsləhət bilirlər. Bir çox restoranlar bəzi yeməklərin yanlnda vasabi servis edirlər. Bunun səbəbi isə vasabinin həmin yeməyin kalori dəyərinin aşağı salmaq və arlqlatmaq qabiliyyətinin olmasıdır. Suşinin yanında isə vasabinin verilməsi çiy balığın tərkibində olan zərərli mikroorqanizmləri məhv etmək qabiliyyətinin olmasıdır.[13][14][15]

Vasabidən kabab üçün istifadə edilən marinadların hazırlanmasına istifadə edilir. Ətləri dadlandırmaq üçün də bir çox souslara vasabi əlavə edilir. Vasabinin dadı tünd və kəskin olduğuna görə o bəzi insanlarda qastritin, mədə və bağırsaq yaralarının əmələ gəlməsinə, xolisisstitin, pankreatitit və qlomeerulonefritin kəskinləşməsinə səbəb ola bilir. Çoxlu miqdarda vasabi yemək sağlam adamlarda da arterial təzyiqin aşağı düşməsinə səbəb ola bilir.[16]

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Vasabi

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Eutrema japonicum (Miq.) Koidz". The Plant List. 21 June 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 August 2016.
  2. ↑ "Wasabia japonica". Multilingual Multiscript Plant Name Database, University of Melbourne. 28 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 August 2016.
  3. ↑ Morgan, Lynette. Hydroponic Production of Wasabi & Japanese Vegetables // Weller, Thomas; Peckenpaugh, Douglas (redaktorlar ). The Best Of Growing Edge International, 2000–2005. New Moon Publishing. 2005. səh. 57. ISBN 978-0-944557-05-1. 2022-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 August 2016.
  4. ↑ わさびの歴史. Kinjirushi. 2001. 18 April 2001 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 August 2016.
  5. ↑ "Definition of rhizome - Merriam-Webster's Student Dictionary". wordcentral.com. 2021-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-13.
  6. ↑ Frequency of "wasabi" and "sushi" in English-language sources from 1950 to 2008 wasabi vs. sushi in Google Books Ngram Viewer; wasabi tracks sushi, not other Japanese foods Arxivləşdirilib 2022-03-19 at the Wayback Machine
  7. ↑ "Basic Report: 11990, Wasabi, root, raw". National Nutrient Database for Standard Reference Legacy Release. United States Department of Agriculture, Agricultural Research Service. April 2018. 2019-07-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-13.
  8. ↑ 1 2 Lim, Tong Kwee. Eutrema japonicum: Edible Plant Parts and Uses // Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants: Volume 9, Modified Stems, Roots, Bulbs. 2014. səh. 790. ISBN 978-94-017-9511-1. 2022-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-13.
  9. ↑ "Wasabi – Botanical Notes" in P. N. Ravindran, The Encyclopedia of Herbs and Spices, 2017, p. 1048
  10. ↑ Sultana, Tamanna; Savage, Geoffrey P; McNeil, David L; Porter, Noel G; Martin, Richard J; Deo, Bas. "Effects of fertilisation on the allyl isothiocyanate profile of above-ground tissues of New Zealand-grown wasabi". Journal of the Science of Food and Agriculture. 82 (13). October 2002: 1477–1482. doi:10.1002/jsfa.1218.
  11. ↑ "特用林産物生産統計調査-平成28年特用林産基礎資料 – 2016年 – 3.平成28年主要品目別生産動向 – (16)わさび(生産量）" [Wasabi production]. e-Stat (Statistics of Japan). 2017-09-13. 2022-03-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-13. Excel file u008-28-032.xls Arxivləşdirilib 2022-03-19 at the Wayback Machine
  12. ↑ "(title in Japanese)" [Wasabi (Production)] (xls) (Japanese). Portal Site of Official Statistics of Japan. 4 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 August 2016.
  13. ↑ Kazuo Ina; Hiroji Ina; Mikako Ueda; Akihito Yagi; Isao Kishima. "ω-Methylthioalkyl Isothiocyanates in Wasabi". Agricultural and Biological Chemistry. 53 (2). 1989: 537–538. doi:10.1271/bbb1961.53.537. İstifadə tarixi: 9 August 2016.
  14. ↑ Hideki Masuda; Yasuhiro Harada; Kunio Tanaka; Masahiro Nakajima; Hideki Tabeta. Characteristic Odorants of Wasabi (Wasabia japonica matum), Japanese Horseradish, in Comparison with Those of Horseradish (Armoracia rusticana) // Biotechnology for Improved Foods and Flavors. ACS Symposium Series. 637. American Chemical Society. 1996. 67–78. doi:10.1021/bk-1996-0637.ch006. ISBN 9780841234215.
  15. ↑ "Condiments – Wasabi: real vs. fake". 11 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 August 2016.
  16. ↑ Atsumi, A; Saito, T. "Volatiles from wasabi inhibit entomopathogenic fungi: implications for tritrophic interactions and biological control". Journal of Plant Interactions. 10 (1). 2015: 152–157. doi:10.1080/17429145.2015.1039613. ISSN 1742-9145.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]