Müqəddəs Pyotrun məzarı

Müqəddəs Pyotrun məzarı Müqəddəs Pyotr bazilikasının altında yerləşən və Vatikan hakimiyyəti tərəfindən Müqəddəs Pyotrun məzarının əbədiləşdirilməsi üçün inşa edildiyi bildirilən abidə kompleksidir. Müqəddəs Pyotrun məzarı b.e. 130–300-cü illəri arasındakı dövrə aid edilən yeraltı mavzoleylər kompleksinin qərbində yerləşir.[1] I Konstantinin hakimiyyəti dövründə, təxminən 330-cu illərdə birinci Müqəddəs Pyotr bazilikasının inşası zamanı, binanın təməli üçün yer açmaq üçün kompleksin bəzi hissələri dağıdılmışdır. XII Piyin göstərişi ilə 1950-ci illərdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı II əsrə aid məzarlardan çoxsaylı insan sümükləri aşkarlansa da, onlardan hər hansı birinin Müqəddəs Pyotra aid olması dəqiqliklə təsbit edilməmişdir.[2] Abidə altında yerləşən ikinci məzarın tədqiq edilməsindən sonra VI Pavel 26 iyun 1968-ci ildə Müqəddəs Pyotrun relikviyalarının aşkarlandığını elan etmişdir.

Müqəddəs Pyotrun məzarı
Tomba di Pietro
Xəritə
41°54′08″ şm. e. 12°27′12″ ş. u.HGYO
Ölkə  Vatikan
Yerləşir Müqəddəs Pyotr bazilikası
Vəziyyəti ziyarətə açıq
Rəsmi adı: Vatican City
TipiMədəni
Kriteriyai,ii,iv,vi
Təyin edilib1984
İstinad nöm.286
DövlətVatikan
RegionAvropa
Müqəddəs Pyotryun məzarı (Vatikan)
Müqəddəs Pyotryun məzarı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kilsənin bildirdiyinə görə Müqəddəs Pyutrun məzarı döşəmə altındakı edikulanın içində yerləşir. Bu məzardan Müqəddəs Pyotrdan başqa daha dörd nəfərin və bir neçə ev heyvanının sümükləri aşkarlanmışdır. 1953-cü ildə erkən arxeoloji tədqiqatların sonunda divarın şimal tərəfində (qraffiti divarı) daha bir qrup sümüklər aşkarlasa da, arxeoloqların xəbəri olmadan həmin sümüklər yoxa çıxmışdır. Sonrakı tədqiqatlar göstəmişdir ki, sümüklər 60–70 yaşlarında bir kişiyə məxsusdur.[3] Marqarita Quarduççi bildirir ki, bu sümüklər Müqəddəs Pyotra məxsus olmuş və I Konstantinin dövründə kilsə ilə sülh bağlanmasından sonra (313-cü il) edikula altındakı məzardan qraffiti divarındakı nişə köçürülmüşdür.[4] Müqəddəs Pyotrun məzarı adlandırılan abidənin aşkarlanması ilə nəticələnmiş arxeoloji qazıntılara rəhbərlik edən arxeoloq Antonio Ferrua bildirir ki, tapılmış sümüklərin Müəddəs Pyotra aid olmasına əmin deyil.[5]

Yuxarıdakı şəkildə Müqəddəs Pyotra bazilikasının məzarın yerində yerləşən aşağı mərtəbəsinin ərazisi göstərilir. Məzarın bir hissəsi olmuş edikulanın hissələri bu mərtəbə ilə eyni səviyyəyə qalxmış və palliy nişi kimi düzəldilmişdir ki, nişi də fotonun mərkəzində görmək mümkündür.[6]

Müqəddəs Pyotrun Vatikan təpəsində ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Karavacco — Müqəddəs Pyotrun çarmıxa çəkilməsi, 1600–1601, Kerasi kapellası

Pyotrun ölümü haqqında ən erkən məlumat Roma yepiskopu I Klementin Korinflilərə məktubundadır (Klementin birinci nüraciəti və ya Korinflilərə müraciət, b.e. 96-cı ilində yazılıb). Konstantinin müasiri olmuş tarixçi Yevsevi yazır ki, Müqəddəs Pyotru "Romaya gəldi və başı aşağı şəkildə çarmıxa çəkildi" və bu məlumat təxminən b.e. 254-cü ilində vəfat etmiş başqa bir tarixçi Origenə istinadən verdiyini qeyd edir.[7] Müqəddəs Pyotrun ölümü dini ikonoqafiyada adətən tərsinə xaç kimi təsvir edilir.

Müqəddəs Pyotrun öldürüldüyü yer və öldürülmə üsulu haqqında tarixçi Tertullian (təxm. 160–220) özünün "Scorpiace" adlı əsərində məlumat verir və qətlin Neronun hakimiyyəti dövründə xristianların qovulması zamanı törədildiyini bildirir.[8] Tasit "Annallar"ında xristianların qovulmasından bəhs etsə də, Pyotru xüsusi olaraq vurğulamır: "Onlar itlərə yem edildilər, çarmıxa çəkildilər və ya yandırıldılar".[9] Bundan əlavə, Tertullian qeyd edir ki, hadisə Neronun sirki yaxınlığındakı imperator bağlarında baş vermişdir. B.e. 64-cü ilində Böyük Roma yanğını zamanı Böyük sirkin (Circud Maximus) məhv olmasından sonra şəhərdə bu cür çarmıxa çəkilmənin keçirilməsi üçün müvafiq başqa bir yer qalmamışdı.

Bu məlumatları başqa mənbələr də təsdiqləyirlər. V əsrə aid "Pyotr və Pavelin əziyyətləri" əsərində Müqəddəs Pyotrun necə öldürülməsi nəql edilir. Bu tarixçələr özləri apokrifa hesab edilsələr də, daha əvvəli dövrlərə aid materiallara istinad etdiklərinə görə coğrafi təəssüratın yaradılması üçün əhəmiyyət daşıyırlar. Əsərdə deyilir: "Müqəddəs adamlar…onun cəsədini gizlincə xaçdan çıxararaq terebint püstəsinin altında, Navmaxiya yaxınlığındakı Vatikan adlı yerdə dəfn etdilər."[10] Navmaxiya adlandırılan yer, Nero sirki yaxınlığında izləyicilər üçün dəniz döyüşlərinin keçirildiyi yer ola bilər. Vatikan adlı yer, o zaman, kompleks yaxınlığında, Tiber çayı sahilində təpə olmaqla, həm xristian, həm də paqan məzarları ilə məşhur idi.

Orijinal məzarların axtarışı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müqəddəs Pyotr
seriyasından olan məqalələr
Əhdi-Cədiddə
Digər

Korinfli Dionisi Papa Soterin dövründə (74-cü ildə vəfat edib) Roma kilsəsinə yazarkən, Pyotrun dəfn yeri kimi Romanı qeyd edir və maddi dəstəyə görə romalılara təşəkkür edir: "Bununla da siz Pyotr və Pavelin nəsihət toxumlarını Roma və Korinfdə əkdiniz. Onlar hər ikisi bizim Korinfdə də nəsihət vermişdilər. Onlar həm də İtaliyada nəsihət vermiş və şəhidliyə çatmışdılar."[11]

Katolik ənənəsinə görə, cəsur xristianlar, Pyotru öldrüldüyü yerə mümkün qədər yaxın dəfn etməyə çalışmışlar. Katolik məlumatına görə, Pyotr, şəhərə aparan Kornelia yolu (xristian və paqan məzarlığı kimi məşhurdur) yaxınlığında, xristianlara məxsus yerdə, Vatikanus adlı təpədə dəfn edilmişdir. Məzar yeraltı türbə şəklində hazırlanmış, türbənin mərkəzində daş sarkofaqda isə Pyotr dəfn edilmişdir.[10]

"Papalar kitabı"nda qeyd edilir ki, Pyotrun ölümündən qısa müddət sonra Papa Anaklet onun yeraltı məzarı üzərində abidə inşa etdirmişdi.[12] Bu, məzar üzərində yerləşən, üç və ya dörd adamın diz çökərək ibadət edə biləcəyi kiçik otaq və ya oratoriya idi. Paqan Roma imperatoru Yulian b.e. 363-cü ilində "Qalileylilərə qarşı üç kitab" adlı əsərində qeyd edir ki, Müqəddəs Pyotrun məzarı, gizli də olsa, ibadət yerinə çevrilmişdir.[13]

Pyotrun məzarının həmin ərazidə olmasını sübut edən və montaistlərin Proklun ənənəsinə uyğun fikirlərini rədd edən, III əsr tarixçisi Romalı Qayın məlumatları vardır: "Lakin, mən həvarilərin trofeylərini göstərə bilərəm. Əgər siz, Vatikana getsəz və ya Ostian yolundan keçsəz, bu kilsənin əsasını qoyanların trofeylərini (burada istifadə olunan "trophoea" sözü xatirə abidəsi anlamını daşıyır) görə bilərsiz."[11]

Xristianların izləndiyi dövrdə bu məzar ziyarətgah olmuş və "Şəhidlərin həyatı"nda verilən məlumata görə, bəzən burada ibadət edənlər həbs edilirdilər.[14]

Roma imperatoru I Valeriyanın hakimiyyəti dövründə, xristian təqibləri xüsusilə şiddətli idi. Roma qanunlarına görə, ölənlərin cəsəgləri, xüsusilə, xristianların cəsədləri əvvəlki kimi qanun tərəfindən müdafiə edilmirdi. Romanlıların təhqirlərindən qorumaq üçün, ola bilsin ki, həmin dövrdə Pyotr və Pavelin qalıqları ilkin dəfn yerlərindən çıxarılmışdır. B.e. 258-ci ilində qalıqlar gecə vaxtı gizlincə çıxarılaraq San-Sebastiano katakombasında gizlədilmiş və 260-cı ildə Valerianın hakimiyyətinin başa çatmasından sonra yerinə qaytarılmışdır.[10]

Konstantin bazilikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Köhnə Müqəddəs Pyotr bazilikası

Böyük Konstantinin hakimiyyəti dövründə kilsə ilə sülh elan edilməsindən sonra, xristianlar, nəhayət ki, Messa keçirilməsi üçün məkanlar inşa etmək imkanı əldə etdilər. Həvarilərin relikviyalarının dəfn edildiyi yerlər böyük bazilikaların inşası üçün yer seçimində birinci sırada dururdular. İmperator bu binaların inşası üçün maliyyə dəstəyi göstərirdi.[14]

320–327-ci illərdə Konstantin Pyotrun dəfn yeri hesab edilən beş erkən xristian nekropolunda bazilika inşa etdirdi.[15] Müqəddəs Pyotr bazilikasının inşası üçün yer yaradılması məqsədi ilə Vatikan təpəsinin böyük bir hissəsi düzləşdirildi. Bazilika altarının düz Pyotrun məzarı üzərində yerləşməsi planlaşdırılırdı. Lakin, iş üst kamerası və xatirə kitabəsi ilə yekunlaşdırıldı. Bu üst kamera romalılar tərəfindən dağıdılmış[14], xatirə kitabəsi isə Etiraf kapellasına yerləşdirilmişdir. Bunun altında bazilikanın əsas mərtəbəsi yerləşir, Etiraf kapellası isə düz əsas altarın üstündə dururdu.

"Papalar kitabı"nda Konstantinin ehtimal ki, o zaman Müqəddəs Pyotrun məzarına əlavə etdiyi bəzi bəzəklər təsvir edilir. Sarkofaq özü isə hər tərəfdən 5 ft uzunluğunda bürünclə üzlənmişdir. Bundan əlavə 150 funt ağırlıqda qızın xaç qoyulmuş və latın dilində "Konstantin Avqust və Helena Avqusta. Bu ev kral sarayı kimi əzəmətlə parıldayır" yazılmışdır. Lakin, məzara olan bütün zinətli əşyalar 846-cı ildə Romanın sərasinlər tərəfindən talan edilməsi zamanı oğurlanmışdır.[16]

Müqəddəs Pyotrun kəllə sümüyü IX əsrdən etibarən Müqəddəs Pavelin kəllə sümüyü ilə bir yerdə Lateran bazilikasında saxlanılır.[17]

Arxeoloji qazıntılar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məzar XVI əsrdə, Berninin "Kafedra"sı üçün dörd sütunun əsası qoyularkən aşkarlanmışdır.[18] Konstantin bazilikasının inşası və Berninin "Baldaxin"inin inşası zamanı yarı yeraltı olan bu dəfn kameralarının böyük bir hissəsi dağıdılmışdır. Dağıdılan dəfn kameraları arasında xristian mozaikaları ilə məşhur olan Yulii məzarı da vardı.

1939–1949-cu illər arasında, Monsinyor Lüdviq Kaasın rəhbərliyi altında[19] aparılan arxeoloji qazınqılar zamanı Müqəddəs Pyotr bazilikasının altında II–III əsrlərə aid paqan mavzoleyləri (Vatikan nekropolu) kompleksi aşkarlanmışdır.[20] Müqəddəs Pyotr bazilikasının hazırkı altarı altında heç bir mavzoley olmasa da, bir neçə kiçik məzar aşkarlanmışdır ki, onlardan da biri Vespasian dövrünə aid xüsusi plitəyə malikdir.[21] Divarda abidə formalı kiçik niş vardır. Kəşflər "Life" jurnalında yayımlanmışdır.[22]

1942-ci ildə aşkarlanmış sümüklər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1942-ci ildə Lüdviq Kaasın rəhbərliyi ilə arxeoloji qrup ikinci məzarda sümüklər aşkarlamışdır. Bu ehtimal edilən relikviyaların layiq olduğu hörmətlə qarşılanmayacağından qorxan və arxeoloji tədqiqat prosedurunu yaxşı bilməyən keşiş qalıqların etibarlı müdafiəsi üçün gizlincə başqa bir yerdə dəfn edilməsini tapşırmışdır.

Kaasın ölümündən sonra professor Marqarita Quarduççi təsadüfən bu relikviyaları aşkarlamışdır. O, təcili şəkildə Papa VI Paveli aşkarlanmış qalıqların Müqəddəs Pyotra aid olmasına inandığı haqqında məlumatlandırmışdır. Tədqiqatlar sümüklərin 60 yaşlarında kişiyə aid olmasını sübut etmişdir. 26 iyun 1968-ci ildə Papa VI Pavel Müqəddəs Pyotrun relikviyalarının aşkarlanmasını elan etmişdir. 24 noyabr 2013-cü ildə "İbadət ili" Messasının tamamlanması mərasimində Papa Fransisk ilk dəfə sümükləri əlinə götürərək ictimayətə göstərmişdir.[23]

Yaxınlıqdakı papa məzarları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Papaların müxtəlif Roma katakombalarında dəfn dövrünə kimi Pyotrdan sonrakı kilsə başçılarınn harda dəfn edilməsi haqqında çox az məlumat var. Müqəddəs Pyotr yaxınlığında, Vatikan təpəsində dəfn edilən papalar Lin, Klet, Evarist, Telesfor, Higin, I Piy, Aniket (sonradan Müqəddəs Kallista katakombasına köçürülüb) və I Viktordur.[24] Epiqrafik sübut yalnız bir məzarda vardır ki, burada "Linus 1615" yazısı vardır; lakin, plitə qırıldığından orada "Aquilinius" və ya "Anullinus" yazılmasını dəqiqləşdirmək mümkün olmamışdır.[24]

Üç istisna ilə, katakombalarda dəfn edilmiş Aniketə kimi bütün papalar Pyotrun məzarı yazınlığında dəfn edilirdilər.[24] İstisna olaraq Krım yaxınlığında Qara dənizdə şəhid edilmiş I Klementin məzarını I Aleksandrın orijinal məzarını göstərmək olar.[24]

Yerusəlim ossuariləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1953-cü ildə iki fransiskan monaxı Yerusəlim yaxınlığındakı Zeytun dağında yerləşən mağarada I əsrə aid yüzlərlə ossuari aşkarlamışdır. Arxeoloqlar bir neçə məşhur Bibliya adı da daxil olmaqla, Yerusəlimdə xristian icmasının olmasının ən qədim əyani sübutunun aşkarlanmasını elan etdilər. Ossuarilərdən biri üzərində yazılmış ad "Şimon Bar Yona" — Yonanın oğlu Şimon kimi oxunmuşdur..[25] Lakin, bəzi katolik və protestant alimləri məzarın Müqəddəs Pyotra aid olmasını müzakirə etməyə başladılar, əsas mübahisə səbəbi isə yazıda onun "Cefa" və ya "Pyotr" adlandırılmaması idi.[26] Müqəddəs Torpaq Universitetindən doktor Stefan Pfann yazını "Şimon Brazillai" kimi oxuyur: Brazillai Yerusəlimin ən məşhur ailələrindən biri olmuşdur.[27]

1953-cü ilin may və 1955-ci ilin iyun ayları arasında Dominus Flevit məzarlığında aşkarlanmış 43 kitab fotoları ilə birlikdə P. B. Baqatti və J. T. Milik tərəfindən 1958-ci ildə nəşr etdirilmişdir.[28]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Guarducci, Margherita. "THE TOMB OF ST. PETER". Hawthorn Books. April 29, 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-27.
  2. ↑ Roger T. O'Callaghan, Roger ., "Vatican Excavations and the Tomb of Peter", The Biblical Archaeologist 16.4 (December 1953) p.71. Ən qədim məzardan aşkarlanmış sikkələrdən biri Antonin Piyə (138–161), altı sikkə 168–185-ci illərə digərləri isə 285–325-ci illərə aiddir".
  3. ↑ Walsh, The Bones of St. Peter
  4. ↑ Guarducci, Margherita. "The Remains of Peter". May 7, 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 mart 2017.
  5. ↑ "Antonio Ferrua, 102; Archeologist Credited as Finding St. Peter's Tomb". Los Angeles Times. 2014-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 mart 2017.
  6. ↑ Webb, Matilda. The churches and catacombs of early Christian Rome: a comprehensive guide. Sussex Academic Press. 2001. səh. 17. ISBN 1-902210-57-3. İstifadə tarixi: 6 mart 2017.
  7. ↑ Eusebius--the Church History, (Paul L. Maier, ed.), Kregel Academic, 1999 Arxivləşdirilib 2013-12-14 at the Wayback Machine ISBN 9780825433283
  8. ↑ "Tertullian, Scorpiace, Antidote for the Scorpion's Sting, OrthodoxEbooks". 2014-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-07.
  9. ↑ Cornelius Tacitus. Annals of Tacitus. Macmillan and Co. 1895. 2013-12-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-07.
  10. ↑ 1 2 3 Barnes, Arthur Staplyton. "St. Peter in Rome and His Tomb on the Vatican Hill", Swan Sonnenschein & Co., London, 1900
  11. ↑ 1 2 Schaff, Philip. A select library of Nicene and post-Nicene fathers of the Christian church. The Christian literature company. 1904. 2014-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-07..
  12. ↑ The book of the popes (Liber pontificalis). Columbia University Press. 1916. 2022-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-07.
  13. ↑ Julian (Emperor of Rome). Julian's against the Galileans. Prometheus Books. 2004.
  14. ↑ 1 2 3 "Barnes, Arthur. "Tomb of St. Peter." The Catholic Encyclopedia. Vol. 13. New York: Robert Appleton Company, 1912. 19 Jan. 2015". 2017-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-07.
  15. ↑ ""The Papacy and the Vatican Palace", In Heilbrunn Timeline of Art History, The Metropolitan Museum of Art, Department of European Paintings, New York, (October 2002)". 2022-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-09.
  16. ↑ Lanciani, Rodolfo Amedeo. The destruction of ancient Rome. Macmillan company. 1899. 2014-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-09.
  17. ↑ Cuming, H. Syer. "Notes on a group of reliquaries". J. British Archeological Association. December 1870. 2021-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-09.
  18. ↑ "Bartoloni, Bruno. "All the Mystery Surrounding St Peter's Tomb", L'Osservatore Romano, Weekly Edition in English, 29 August 2012, p.6". 13 December 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2017.
  19. ↑ "St. Peter's Basilica, Rome - Archaeology and the Great Churches of the World". 2016-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-09.
  20. ↑ Officially published as Esplorazioni sotto la Confessione de San Pietro in Vaticano, B. M. Apollonj,, A. Ferrua SJ, E. Josi, E. Kirschbaum SJ, eds., 2 vols. (Vatican City) 1951; the results were assessed in Roger T. O'Callaghan, "Recent Excavations underneath the Vatican Crypts", in The Biblical Archaeologist 12 (1949:1–23) and "Vatican Excavations and the Tomb of Peter", The Biblical Archaeologist 16.4 (December 1953:70–87).
  21. ↑ This is the "open area P'. (O'Callaghan 1953:76).
  22. ↑ "Life at the Vatican: Unearthing History Beneath St. Peter's", Life Magazine, March 27, 1950, Life Magazine Archives
  23. ↑ "Pope Francis holds relics of St. Peter, as he celebrates closing 'Year of Faith' Mass". You Tube. ROME REPORTS. 24 noyabr 2013. 2017-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 mart 2017.
  24. ↑ 1 2 3 4 Reardon, Wendy J. The Deaths of the Popes. Macfarland & Company, Inc. 2004. ISBN 0-7864-1527-4.
  25. ↑ The Secrets of the 12 Disciples, Channel 4, transmitted on 23 March 2008.
  26. ↑ P. B. Bagatti, J. T. Milik, Gli Scavi del "Dominus Flevit" — Parte I — La necropoli del periodo romano (Gerusalemme: Tipografia dei PP. Francescani, 1958).
  27. ↑ "Pfann, Stephen. "The final resting place of Simon Peter and the family of Barzillai", University of the Holy Land, 2007". 2016-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-10.
  28. ↑ P. B. Bagatti, J. T. Milik, Gli Scavi del "Dominus Flevit" — Parte I — La necropoli del periodo romano (Gerusalemme: Tipografia dei PP. Francescani, 1958).

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Walsh, John E., The Bones of St. Peter, Doubleday & Co., 1982

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]