Mori Oqay

Mori Oqay (森 鷗外^?, 17 fevral 1862^[1][2], Tsuvano^[d] – 8 iyul 1922^[1], Tokio^[d][3]) və ya doğum adı ilə Mori Rintaro (森 林太郎^?) – Yaponiya yazıçısı, hərbi həkimi, tərcüməçisi, şairi. Mari Morinin atasıdır. 1881-ci ildə Tokio İmperiya Universitetinin Tibb Məktəbindən məzun olduqdan sonra orduya qatılaraq hərbi həkim olmuşdur. Almaniya ədəbiyyatının əsərlərini yapon dilinə tərcümə etmiş, Yaponiya ədəbiyyatını müasirləşdirmişdir. 1911–1913-cü illərdə yazdığı "Vəhşi qaz" romanı onun əsas əsəri sayılır.

Mori Oqay
yap. 森鷗外
Doğum tarixi	17 fevral 1862(1862-02-17)[1][2]
Doğum yeri	Tsuvano[d]
Vəfat tarixi	8 iyul 1922(1922-07-08)[1] (60 yaşında)
Vəfat yeri	Tokio[d], Tokio, Yaponiya[3]
Vəfat səbəbi	Yoluxucu xəstəliklər
Dəfn yeri	Zenrin məbədi[d]
Təhsili	Tokio Universiteti
Fəaliyyəti	dilçi, şair, roman yazıçısı, tərcüməçi, həkim, həkim-yazıçı[d], dramaturq, hərbi qulluqçu, ədəbiyyat tənqidçisi
Fəaliyyət illəri	1882-ci ildən
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1862-ci ildə Yaponiyanın İvami vilayətinin (indiki Şimane prefekturası) Tsuvano qəsəbəsində doğulmuşdur. XVII əsrin ortalarında qurulmuş Mori ailəsi Tsuvano daymyosu olan Kamey ailəsinə xidmət etmiş həkim ailəsi olmuşdur. Bu səbəbdən ailənin ən böyük oğlu olan Oqayın da həkim olması gözlənilirdi. O, 7 yaşında Tsuvanoda yerləşən məktəbdə konfusiçi klassiklərin dərslərində iştirak etməyə və Edo dövrünün tibb dili hesab olunan holland dilini öyrənmək üçün özəl dərslər almağa başlamışdır.^[4]

Daymyo sisteminin ləğv olunmasından sonra 1872-ci ildə Mori ailəsi Tokioya köçmüşdür. Oqay bir müddət Nişi Amanenin evində yaşamış və Meyci dövrünün tibb dili olan alman dilini öyrənmək üçün özəl məktəbə yazılmışdır. Mori ailəsi Sumida çayının sahilində yerləşən Kome kəndində məskunlaşmışdır. 1874-cü ilin yanvarında Oqay Tokio Universitetinin Tibb Məktəbinə daxil olmuşdur. Məktəbdəki 8 illik təhsili ərzində alman müəllimlərindən Qərb tibbi təhsili almışdır. 1881-ci ildə məktəbdən məzun olmuşdur. 1879-cu ildə ailəsi Tokionun şimal-şərqində yerləşən Sencuya köçmüşdür.^[4]

Oqay məzun olduqdan sonra orduya qatılmış və hərbi həkim olmuşdur.^[4] 1884-cü ildə ordu tərəfindən təhsil məqsədilə Almaniyaya göndərilmişdir. Dördillik Almaniya təhsili ərzində Frans Adolf Hofman, Vilhelm Rot, Maks fon Pettenkofer və Robert Kox kimi şəxslərdən dərslər almışdır. Onun araşdırma sahəsi ordunun qidalanması və kazarmalardakı sanitar-gigiyenik vəziyyət olmuşdur. O, əsgərlərin sağlam qidalanması üçün Qərb ölkələrindəki qida rasionunun vacibliyi fikrini qəbul etməmiş, Yaponiya əsgərləri üçün ənənəvi qida rasionunun və düyünün servis edilməsinin kifayət olduğunu bildirmişdir.^[5]

1888-ci ildə Yaponiyaya qayıtdıqdan sonra ordunun tibb korpusunda xidmət etməyə davam etmişdir. Yaponiyada elmi tibb tədqiqatlarının inkişafı üçün çalışmış, öz tibb jurnalını nəşr etdirmiş, Rixard fon Kraft-Ebinqin cinsi psixologiya haqqında yazılarını yayımlamışdır. 1894–1895-ci illərdə baş vermiş Çin-yapon müharibəsi zamanı əvvəlcə Mancuriyaya, Yaponiyanın qələbəsindən sonra Tayvana göndərilmişdir. 1899-cu ildə Kokurada yerləşən, 1902-ci ildə Tokioda yerləşən tibb korpusunun rəhbəri təyin olunmuşdur. 1904–1905-ci illərdəki Rus-yapon müharibəsində növbəti dəfə Mancuriyaya göndərilmişdir. 1907-ci ildə general cərrah rütbəsinə yüksəlmiş və Ordu Nazirliyinin tibb böməsinin başçısı təyin olunmuşdur. 1916-cı ilə qədər bu vəzifəni tutmuşdur.^[5]

Oqay ədəbiyyata maraq göstərməyə tibb məktəbində oxuyarkən başlamışdır. Takizava Bakin, Tamenaqa Şunsui və Santo Kyoden kimi yazıçıların romanlarını oxumuş, yazıçı Yoda Qakkaydan klassik Çin kompozisiyası dərsləri almışdır. 1879-cu ildə keçmiş professor Sato Qençodan Çin poezisiyasını və Çin tibbini öyrənmişdir.^[4]

Oqay 1884–1888-ci illərdə Almaniyada oxuyarkən Avropa ədəbiyyatının əsərlərini oxumuşdur. Əsasən Qothold Efraim Lessinq, Fridrix Şiller, Yohann Volfqanq Göte, Ernest Teodor Amadey Hofman və Rixard Vaqner kimi alman müəlliflərinin əsərlərinə diqqət ayırsa da, Vilyam Şekspir, Pedro Kalderon de la Barka, Jan Jak Russo və İvan Turgenyev kimi qeyri-avropalı şəxslərin əsərlərini də oxumuşdur. Almaniyadan qayıtdıqdan sonra müasir Yaponiya ədəbiyyatının formalaşması üçün fəaliyyət göstərmiş, "Şiqarami soşi" adlı öz ədəbi jurnalını nəşr etdirmişdir. 1889-cu ilin yanvarında yazdığı ilk ədəbi məqaləsində Emil Zolyanın "ekspremental roman" ideyasını rədd etmişdir. Tsuboçi Şoyonun realizm nəzəriyyəsinə qarşı çıxaraq ədəbi əsərlərdə idealların vacibliyini vurğulamışdır. O, bu fikirlərini "Rəqs edən qız" (1890), "Dalğalar üzərində köpük" (1891) və "Kuryer" (1891) adlı üç qısa hekayəsində əks etdirmişdir. Müasir Avropa ədəbiyyatını tənqid edən Oqay "Dalğalar üzərində köpük" əsərində Rixard Vaqnerin, "Rəqs edən qız" əsərində İvan Turgenyevin əsərlərini təqlid etmişdir. "Kuryer" əsərində isə Götenin "əmək və imtina" fikrini müdafiə etmişdir.^[5]

Oqay 1892-ci ildə ədəbi fəaliyyətinə fasilə verməyə qərar vermişdir. 1892–1909-cu illər ərzində çox az əsər nəşr etdirmişdir. Bu dövrə aid əsas əsərləri Hans Kristian Andersenin "İmpravizator" romanının tərcüməsi (1892–94; 1897–1901) və 1884–1888-ci illərdə yazdığı "Alman gündəliyi" əsəridir.^[5]

Oqay 1909-cu ildə ədəbiyyat dünyasına qayıtmış və bir çox əsər yazmağa başlamışdır. 1909–1912-ci illərdə yazdığı əsərlər şəxsi təcrübələrinə əsaslanır: "Yarım gün" (1909), "Ofis restoranı" (1910), "Fantaziya" (1911), "Yüz hekayə" (1911), "Sanki" (1912) qısa hekayələri və "Vita seksualis" (1909), "Gənc" (1910–1911), "Vəhşi qaz" (1911–1913), "Xarabalıqlar" (1911–1912; tamamlanmayıb) romanları. 1912-ci ildə İmperator Meycinin ölümündən sonra intihar edən Noqi Maresukedən təsirlənən Oqay "Okitsu Yaqoemonun ölüm qeydi" əsərini yazmışdır. Əsər ustadının ölümündən sonra intihar edən samurayın sevincindən bəhs edir. Oqay növbəti 4 il ərzində tarixi hekayələr yazmağa davam etmişdir: "Abe ailəsi" (1913), "Qocin-qa-harada katakiuçi" (1913), "Oşio Heyhaçiro" (1914), "Sakay insidenti" (1914), "Sanşo dayu" (1915) və "Takase qayığı" (1916). 1916-cı ildə Edo dövrünün unudulmuş Çin tibbi həkimləri haqqında əsərlər yazmağa başlamışdır: Şibue Çusay (1916), İzava Ranken (1916–1917) və Hoco Katey (1918–1921).^[5]

Oqay 1889-cu ildə Nişi Amaenin keçmiş dostu olan vitse-admiral Akamatsu Noriyoşinin qızı Akamatsu Toşiko ilə evlənmişdir. Lakin növbəti il ondan boşanmışdır. Bu səbəbdən Nişi Amane ilə olan münasibətləri korlanmışdır. 1902-ci ildə anasının istəyi ilə özündən 18 yaş kiçik olan Araki Şiqeko ilə evlənmişdir.^[5]

• Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). V cild (Libr–Nijo). Tokio: Kodansha. 1983. səh. 251–252. ISBN 0-87011-625-8. İstifadə tarixi: 17 may 2024.