Nitobe İnazo

Nitobe İnazo (新渡戸 稲造^?, 1 sentyabr 1862^[1], Morioka – 15 oktyabr 1933^[1], Viktoriya) – Yaponiya pedaqoqu, müəllifi, dövlət qulluqçusu. 1899-cu ildə nəşr olunmuş "Buşido: Yaponiyanın ruhu" əsərininin müəllifi olmuşdur. Filadelfiyalı kvaker Meri Elkinton ilə evli olmuşdur.^[2]

Nitobe İnazo
yap. 新渡戸稲造
Doğum tarixi	1 sentyabr 1862(1862-09-01)[1]
Doğum yeri	Morioka, İvate, Yaponiya
Vəfat tarixi	15 oktyabr 1933(1933-10-15)[1] (71 yaşında)
Vəfat yeri	Viktoriya, Britaniya Kolumbiyası, Kanada
Təhsili	Tokio Universiteti
Fəaliyyəti	leksiqraf, dilçi, diplomat, yazıçı, esperantoçu, iqtisadçı, siyasətçi, professor
Üzvlüyü	Yaponiya Elmlər Akademiyası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Nitobe İnazo 1862-ci ildə Yaponiyanın Morioka şəhərində doğulmuşdur. 9 yaşında ingilis dilini öyrənməyə başlamışdır. İngilis dilini yaxşı öyrəndiyi üçün 1877-ci ildə ingilis dilində tədris verən Sapporo Kənd Təsərrüfatı Kollecinə qəbul olunmuşdur. Burada kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatını öyrənmiş, Merriman Kolbert Harrisin təsiri altında dostu Uçimura Kanzo ilə xristianlığa keçirmişdir. 1883-cü ildə ingilis ədəbiyyatı, maliyyə və statistika üzrə təhsil almaq üçün Tokio Universitetinə daxil olmuşdur.^[2]

1884-cü ildə ABŞ-ni ziyarət etmişdir. Bundan sonra 9 dəfə Şimali Amerikaya, 5 dəfə Avropaya, 2 dəfə Çinə və 1 dəfə Cənub-Şərqi Asiyaya səyahət etmişdir. Bu səyahətlər və xaricdə 18 il yaşaması onu dövrünün ən kosmopolitan yaponiyalılarından birinə çevirmişdir. Üç il Cons Hopkins Universitetində və üç il Almaniyada təhsil almışdır. Yaponiyaya qayıtdıqdan sonra alman və ingilis dillərində kitab nəşr etdirmişdir. O, Yaponiyada üç, ABŞ-da isə iki fəxri dərəcə əldə etmişdir.^[2]

Hokkaydo Universitetinin professoru olduqdan sonra mühazirələr verməyə başlamış, kurikulumu yenidən təşkil etmiş və iki özəl məktəbin idarəçiliyində kömək etmişdir. 1897-ci ildə səhhətindəki problemlərə görə universitetdən ayrılmış və ABŞ-nin Qərb sahilinə köçmüşdür. Burada "Buşido: Yaponiyanın ruhu" əsərini yazmağa başlamışdır. 1900-cü ildə sağalaraq Yaponiyanın koloniyası olan Tayvanda şəkər istehsalını inkişaf etdirmək vəzifəsini qəbul etmişdir. 1906–1913-cü illərdə Tokiodakı ilk liseyə başçılıq etmişdir. Daha sonra Tokio Universitetində koloniya siyasəti üzrə professor olmuşdur. 1918-ci ildə universitetdən ayrılaraq Versal Sülh Konfransında iştirak etməyə yollanmış^[2] və Cenevrə şəhərində Millətlər Liqasının baş katibinin köməkçisi vəzifəsini yerinə yetirməyə başlamışdır. O, bu təşkilatda bu vəzifəyə layiq görülən yeganə qeyri-avropalı şəxs olmuşdur.^[3]

Nitobe 1926-cı ildə Yaponiyaya qayıtmış və Sakit Okean Münasibətləri İnstitutunun Yaponiya Şurasının sədri olmuşdur. 1933-cü ildə institutun Banf qəsəbəsində keçirilmiş konfransına göndərilmiş Yaponiya nümayəndəliyinə başçılıq etmişdir. 1933-cü ildə Britaniya Kolumbiyasının Viktoriya şəhərində ölmüşdür.^[3]

Nitobe esperanto hərəkatının dəstəkçisi olmuşdur. 1921-ci ilin avqustunda Praqada keçirilmiş XIII Ümumdünya Esperanto Konqresinə qatılmış, 31 avqust 1921-ci ildə Millətlər Liqasının Baş Assambleyası üçün esperanto haqqında report hazırlamışdır. Bu, beynəlxalq təşkilatın rəsmisi tərəfindən hazırlanmış ilk esperanto haqqında report olmuşdur.^[4] O, esperanto dilinin Millətlər Liqasının işçi dili kimi qəbul olunmasını təklif etmiş və təklifi 10 nümayəndə tərəfindən dəstəklənmişdir. Lakin Fransa nümayəndələri müdaxilə edərək bu təklifin qəbul olunmasına qarşı çıxmışdırlar.^[5]

Nitobenin əsərlərinin üçdə ikisi yapon dilində, qalanı ingilis dilindədir. O, Qərbdə ən çox tanınan yapon yazıçılardan biri olmuşdur. Koloniya siyasəti və kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatı haqqında apardığı texniki araşdırmalarla yanaşı fərdi əxlaqi inkişaf haqqında da yazmışdır. Bu cür əsərlərdən olan "Şuyo" (azərb. "Özünü yetişdirmə"‎) azı 140 dəfə nəşr olunmuşdur. Yaponiyanı Vilyam Pennin əsərləri ilə tanış etmişdir.^[3]

• Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). VI cild (Niju–Saka). Tokio: Kodansha. 1983. səh. 21–22. ISBN 0-87011-626-6. İstifadə tarixi: 23 aprel 2023.