Qatır Məmməd (film, 1974)

Kinolent 1919–1920-ci illərdə Gəncə quberniyasında baş vermiş inqilabi kəndli hərəkatı və onun əfsanəvi başçısı, xalq arasında məşhur olan Qatır Məmməd (əsl adı-Məmməd Əli oğlu Məmmədov) haqqında söhbət açır.

Qatır Məmməd
Fayl:Qatır Məmməd (film, 1974).jpg
Janr	tarixi döyüş bioqrafik
Rejissor	Rasim Ocaqov
Əsərin müəllifi	Zeynal Xəlilov
Ssenari müəllifləri	Mixail Maklyarski Kirill Rapoport
Baş rollarda	Şahmar Ələkbərov — Qatır Məmməd Rasim Balayev — Əziz Həsən Məmmədov — Səməd Ələddin Abbasov — Göyüş Səfurə İbrahimova — Həbibə Məmmədrza Şeyxzamanov — qubernator
Operatorlar	Teyyub Axundov Şərif Şərifov
Bəstəkar	Cahangir Cahangirov
Rəssamlar	Nadir Zeynalov Rafiz İsmayılov
İstehsalçı	"Azərbaycanfilm" Kinostudiyası
İlk baxış tarixi	26 may 1974
Filmin digər adı	Gəncəbasarlı qisasçı
Filmin növü	tammetrajlı bədii film
Müddət	88,5 dəq.
Ölkələr	SSRİ
Dil	azərbaycanca
İl	1974
Texniki məlumatlar	9 hissə 2518 metr genişekranlı 35 mm
Rəng	ağ-qara
IMDb	ID1204133

• Film rejissor Rasim Ocaqovun quruluşçu rejissor kimi böyük kinoda ilk işidir.
• Film şair Zeynal Xəlilin eyniadlı pyesinin motivləri üzrə çəkilmişdir.
• Filmə quruluş vermək işi öncə Hüseyn Seyidzadəyə həvalə edilmişdi. Filmin ssenarisini 1969-cu ildə moskvalı kinodramaturqlar Mixail Maklyarski və Kirill Rapoport yazmışdı. Elə ilk oxunuşdaca Hüseyn Seyidzadə ssenaridəki kəm-kəsiri aydın görmüş və həmin əyər-əskiyi düzəltmək üçün ömrünün bir ilini sərf etmişdi. Müəlliflər də əvvəlcə onunla razılaşdılar, film istehsalata buraxılandan sonra isə daş atıb başlarını tutdular ki, Hüseyn Seyidzadə süjeti tamam dəyişdirib. Kinostudiyanın Bədii Şurası onların xahişi ilə ssenarini müzakirə elədi. Nəticəsi də bu oldu ki, rejissor haqlı çıxdı və ssenaridəki çatışmazlıqlar aşkar oldu. Uzun mübahisələrdən, çəkişmələrdən, yazışmalardan sonra filmin çəkilişinə icazə verildi. Film 450 min rubl məbləği ilə 1973-cü ilin sentyabr ayının 20-dək çəkilib qurtarmalı idi. Bu, yuxarının göstərişi idi. Hüseyn Seyidzadə sınaq çəkilişlərini başa vurdu, əsas rolların ifaçılarını bədii şura təsdiq elədi. 1973-cü ilin martında çəkilişlərə başlayan Hüseyn Seyidzadə ssenariyə öz əlavələrini etməklə çəkilişi başa çatdırırır… Moskvadakı Mərkəzi Bədii Şurası son anda filmin nümayişinə qəti qadağa qoyur və filmin yenidən çəkilməsinə göstəriş verir. Beləliklə, "Qatır Məmməd" Hüseyn Seyidzadədən alınır. Film bir çox rejissora təqdim olunsa da, heç biri yeni çəkilişi öz üzərinə götürmək istəmir. Kinostudiyanın direktoru bir "yanan" filmi şərt əsasında Rasim Ocaqova etibar edir.^[1] Şərt belə idi: Əgər Rasim Ocaqov bu filmi çəkib başa çatdıra bilərsə, onda gələcəkdə rejissor kimi film çəkmək imkanı əldə edəcəkdir. Nəhayət ki, bir neçə rejissorun imtina etdiyi "Qatır Məmməd"i o, çox qısa bir müddətə və demək olar ki, yenidən çəkir. Filmin ilk variantında dövlət tərəfindən ayrılan bütün vəsait xərcləndiyi üçün, ikinci variantda yaradıcı heyət qonorarsız çəkilmək əziyyətinə qatlaşmalı oldu…^[2]
• Film 1-ci kateqoriyaya layiq görülmüşdür.

Qatır Məmmədlə Bakının hərbi qubernatoru olan general Tomsonun nümayəndəsinin söhbət etdiyi epizodda britaniyalı hərbçi "Əlahəzrət kraliçənin ordusunun Azərbaycandakı komandanı general Tomson məni sizin yanınıza göndərib" sözlərini deyir. Əslində, qadın monarxlar barəsində "əlahəzrət" deyil, "ülyahəzrət" xitabı işlənməlidir. Daha kobud səhv isə 1918–1920-ci illərdə (Qatır Məmməd qiyamının və general Tomsonun Bakı idarəçiliyinin baş verdiyi) dövrdə Böyük Britaniyada hakimiyyətdə V Georginin olması idi. Kraliçə Viktoriya 1901-ci ildə vəfat etmişdi və məntiqlə Britaniya qoşunları "Əlahəzrət Kralın ordusu" adlanmalı idi. Ola bilsin ki, bu səhv filmin çəkildiyi 1970-ci illərdə Böyük Britaniya taxtında kraliçənin (II Elizabet) olması ilə əlaqədardır.

"Qatır Məmməd" filminin sonunda eyniadlı personajın öldürülməsi ilə bağlı "14 gündən sonra Azərbaycanda sovet hakimiyyəti quruldu. Qatır Məmməd o günü görmədi" sözləri deyilir. Əslində isə, Qatır Məmməd 18 sentyabr 1919-cu ildə qətlə yetirilmişdi.

Əsərin müəllifi: Zeynal Xəlil (titrlərdə yoxdur)

Ssenari müəllifi: Mixail Maklyarski, Kirill Rapoport

Quruluşçu rejissor: Rasim Ocaqov

Quruluşçu operator: Teyyub Axundov, Şərif Şərifov

Quruluşçu rəssam: Nadir Zeynalov, Rafiz İsmayılov

Bəstəkar: Cahangir Cahangirov

Səs operatoru: Vladimir Savin

Rejissor: T. Məmmədov

Montaj edən: Nelli Mahmudova

Geyim rəssamı: Bədurə Əfqanlı

Qrim rəssamı: V. Bereznyakov, V. Arapov

Rejissor assistenti: Vaqif Əsədullayev

Operator assistenti: Amin Novruzov, Rafiq Əmirov

Rəssam assistenti: N. Viçina

Bədii rəhbər: Şamil Mahmudbəyov

Redaktor: Nataliya Şneyer, Ədhəm Qulubəyov, İntiqam Qasımzadə

Filmin direktoru: Tələt Rəhmanov

Çalır: Ümumittifaq Kinematoqrafiya Komitəsinin Simfonik Orkestri

Dirijor: Yuri Nikolayevski

Şahmar Ələkbərov — Qatır Məmməd

Rasim Balayev — Əziz

Həsən Məmmədov — Səməd

Ələddin Abbasov — Göyüş

Səfurə İbrahimova — Həbibə

Məmmədrza Şeyxzamanov — qubernator

Olev Eskola — Müller

Anatoli Falkoviç — Skott

Səməndər Rzayev — Əhəd

İsmayıl Dağıstanlı — Fətəli Xan Xoyski

Ramiz Məlikov — Müllerin yavəri

Yusif Vəliyev — halvaçı

Həsənağa Turabov — Səlimov

Mikayıl Mirzə (Mikayıl Mirzəyev kimi) — Qasım

Rafiq Kərimov

Y. Məmmədxanov

R. Rüstəmov

Əbdül Mahmudov — bolşevik

Elxan Qasımov

Sadıq Həsənzadə — kəndli

Hamlet Xanızadə — bolşevik

Rauf Qəniyev — Yunus

Muxtar Maniyev — mülki geyimli adam

Muxtar Avşarov — kəndli

Bahadur Əliyev — Məmmədin adamı

Elxan Ağahüseynoğlu — mülki geyimli adam

Tariyel Qasımov — porutçik

Kamil Qubuşov — Sadıq xan

C. Qafarov

Əzizağa Qasımov — unter

Konstantin Adamov — fotoqraf

Arif Mədətov — yeməkxana sahibi

Ənvər Həsənov — hüquqşünas

Eldəniz Rəsulov — yeməkxanadakı müştəri

A. Məhərrəmov

Mayak Kərimov — ofisiant

Mirzəbala Məlikov (titrlərdə yoxdur)

Fərəc Fərəcov — gimnaziya tələbəsi (titrlərdə yoxdur)

Sadıq İbrahimov — Səlim (titrlərdə yoxdur)

Səməndər Rzayev — Müller (Olev Eskola) (titrlərdə yoxdur)

Kamal Xudaverdiyev — Əhəd (Səməndər Rzayev) (titrlərdə yoxdur)

Hamlet Xanızadə — Yunus (Rauf Qəniyev) (titrlərdə yoxdur)

Əminə Yusifqızı — Həbibə (Səfurə İbrahimova) (titrlərdə yoxdur)

Kamil Qubuşov — Skot (Anatoli Falkoviç) (titrlərdə yoxdur)

Sadıq Hüseynov — kəndli (Sadıq Həsənzadə) (titrlərdə yoxdur)

Rafiq Əzimov — kəndli (titrlərdə yoxdur)

Yusif Vəliyev — Fətəli Xan Xoyski (İsmayıl Dağıstanlı) (titrlərdə yoxdur)

• "El qəhrəmanı ekranda". "Kommunist" qəzeti. 8 fevral 1975-ci il.
• Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др. — Москва: Советская энциклопедия, 1987. — стр. 16; 32; 304.
• Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 205–208.
• Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 816.

• Filmi izlə