Xanlıq (dövlət)

Məqalələr seriyasından
Monarxiya
Heraldic royal crown
Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Xanlıq (dəqiqləşdirmə).

Xanlıq və ya xaqanlıq — xan, xaqan, xatun və ya xanımın idarə etdiyi ictimai-siyasi birlik.[1][2] Bu ictimai-siyasi birliklər adətən Avrasiya çöllərində yerləşən köçəri türk, monqol və tatar cəmiyyətləri idi.[3][4][5]

Xanlıq orta əsrlərdə türkdilli xalqlarda ictimai-siyasi birlik idi. Onu xan idarə edirdi ki, adı da buradandır. Krım, Həştərxan, Kazan xanlıqları daha məşhur idi. 1740-cı illərdə Azərbaycanda 10-dan çox xanlıq meydana gəlmişdi. Onlardan Qarabağ, Quba, Şəki, Xoy xanlıqları Azərbaycanın siyasi həyatında mühüm rol oynamışdılar. Xanlıqlar XIX əsrin ikinci yarısınadək mövcud olmuşdular.[6]

Xaqanlıq erkən orta əsrlərdə türkdilli xalqlar da ictimai-siyasi birlik. Onu xaqan idarə edirdi, adı da buradandır. Monqol, Avar, Hun, Türk xaqanlıqları məşhur olmuşlar.[7] Xanlıq ilə müqayisədə xaqanlıq çoxsaylı kiçik xanlıqların ona tabe olduğu böyük köçəri dövlət idi.[8] "Xanların xanı" kimi tərcümə olunan xaqan titulu,status baxımından təxminən imperatorun tituluna uyğun gəlir.[2][4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Definition of KHANATE". www.merriam-webster.com (ingilis). 2023-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-21.
  2. ↑ 1 2 "khagan in Old Turkish - English-Old Turkish Dictionary | Glosbe". glosbe.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-04-21.
  3. ↑ "khanate". Oxford Reference (ingilis). 2023-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-21.
  4. ↑ 1 2 "What Is a Khan?". ThoughtCo (ingilis). 2023-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-21.
  5. ↑ "The Mongol Khans". education.nationalgeographic.org (ingilis). 2023-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-21.
  6. ↑ Ханлыг // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. X ҹилд: Фрост—Шүштәр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. С. 51.
  7. ↑ Хаганлыг // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. X ҹилд: Фрост—Шүштәр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. С. 21.
  8. ↑ Królikowska-Jedlińska, Natalia. Law and Division of Power in the Crimean Khanate (1532-1774).