Yaroslav Seyfert

Yaroslav Seyfert^[5] (çex. Jaroslav Seifert tlf.^ⓘ; 23 sentyabr 1901^[1][2][…] – 10 yanvar 1986^[1][2][…], Praqa^[3][4][…]) — çex yazıçı və jurnalist, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1984).

Yaroslav Seyfert
çex. Jaroslav Seifert
Doğum tarixi	23 sentyabr 1901(1901-09-23)[1][2][…]
Vəfat tarixi	10 yanvar 1986(1986-01-10)[1][2][…] (84 yaşında)
Vəfat yeri	Praqa, Çexoslovakiya[3][4][…]
Fəaliyyəti	tərcüməçi, şair, jurnalist, esseist, yazıçı, publisist, redaktor
Janr	lirika
Üzvlüyü	Bavariya İncəsənət Akademiyası[d]
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yaroslav Seyfert ədəbiyyat sahəsində ilk Nobel laureatı ətrafında qızğın mübahisələrin getdiyi 1901-ci ilin payızında, o zaman Avstriya-Macarıstan imperiyasının tərkibinə daxil olan Praqada, fabrik fəhləsi ailəsində doğulmuşdu. Atası sonradan kiçik dükan işlətməyə başlamışdı. Oğlu isə Praqanın müxtəlif səmtlərində yaşayan müştərilərə mal aparırdı. Bu ona mühüm mədəniyyət, memarlıq və musiqi mərkəzlərindən olan Praqanı az qala küçə-küçə, ev-ev tanımağa imkan vermişdi. Sonralar Praqa şeirlərinin əsas obrazlarından birinə çevrilmişdi.

Gələcək şair hətta gimnaziyanı da başa vurmamışdı. Lakin bu intellektual imkanların məhdudluğu ilə bağlı deyildi. Əksinə, Yaroslav ədəbiyyatı, musiqini və xarici dilləri səylə öyrənirdi. Nəticədə 20 yaşında artıq bir neçə dövrü nəşrin redaktoru, rus və fransız poeziyasının çex dilinə tərcüməçisi və mətbuata yol tapmağı bacaran müəllif kimi tanınırdı. Çexiya müstəqillik qazanandan sonra o, Kommunist partiyasına üzv olmuş və "Rude pravo" qəzetində işləməyə başlamışdı.

1920-ci ildə Seyfert avanqard istiqamətli "Doqquzlar qrupu" adlı ədəbi dərnək təşkil etmişdi. Dərnək üzvləri fransız şairi Giyom Apollinerin və dadaistlərin ədəbi təliminin təsiri altında idilər. Assosiativ təfəkkür və sürrealist obrazlar, sintaksis və bədii məntiqlə bağlı "poetizmlər" Seyfertin "Şəhər göz yaşlarında" (1921), "Məhəbbətin özü" (1923), "Bal ayı" (1925), "Bülbül pis oxuyur" (1926) kimi ilk kitablarında toplanan şeirlərin əksəriyyəti üçün səciyyəvi idi.

Kommunist çex şairinin Stalin tipli liderlərə bağlılığı çox çəkməmişdi. O, 1929-cu ildə yeni senzura siyasətinə etiraz olaraq kommunist nəşrlərdə fəaliyyətini dayandırmışdı. Sosial-demokrat istiqamətli qəzet və jurnallara üz tutan Seyfert bir il sonra özü "Yeni səhnə" adlı teatr jurnalı təsis etmişdi.

Çexiyanın ilk demokrat prezidenti T.Masarikin hakimiyyətdə olduğu illər (1920-1937) ölkədə sağlam mənəvi mühit yaranmış, sərbəst özünüifadə və söz azadlığı üçün imkan açılmışdı. Təbii ki, bu, digər həmkarları kimi Seyfertin yaradıcılığına da təsirsiz ötüşməmişdi.

Çexiyanın faşist işğalına məruz qaldığı illərdə çap etdirdiyi "Ağ paltarda" (1940), "Daş körpü" (1944) kimi kitablarda şair Hitler nasizmini açıq ittiham edən əsərlər yazmaqdan çəkinərək daha çox məhəbbət və gözəllik mövzularına, habelə çex tarixinin ayrı-ayrı qəhrəmanlıq səhifələrinə toxunurdu.

Neytral mövzular Çexoslovakiyanın SSRİ-nin təsir zonasına düşdüyü illərdə də Seyfertin yaradıcılığında əsas yer tutmuşdu. Şair daha çox vətənin gözəlliklərini və çex mədəniyyətinin zənginliyini tərənnüm etməklə tənqidçilərdən birinin dəqiq yazdığı kimi, "yeni mifologiya" yaratmağa çalışır və çex vətənpərvərlərini bu zəmində birləşdirmək arzusu ilə yaşayırdı. Çexoslovakiya yazıçılarının 1956-cı ildə keçirilən qurultayında Seyfert sənət adamlarının fikirlərinə görə təqib olunmasına qarşı çıxmış, "Yazıçı susursa, deməli yalan danışır" — deyə həmkarlarını söz azadlığı uğrunda mübarizəyə səsləmişdi. Lakin Şərqi Avropa, xüsusən də çex ziyalılarının əldə etdikləri nisbi azadlıqlar "Praqa baharı"nın xəzana çevrilməsi ilə başa çatdı. 1969-cu ildə Yaroslav Seyfert Çexoslovakiya Yazıçılar İttifaqının sədri seçilsə də, senzura məhdudiyyətlərinin aradan qaldırılmadığına görə bir il sonra bu vəzifədən istefa verdi. Dərhal onun yaradıcılığı ilə bağlı qadağalar başlandı, əsərləri kitab mağazalarının rəflərindən yox oldu. Şair özü isə yenidən siyasi proseslərlə yaradıcılığı arasında məsafə saxlamağa başladı.

Ayrı-ayrı əsərlərinin ingilis dilinə tərcüməsi 60-cı illərin sonunda Avropanın Seyfert poeziyası ilə yaxından tanış olmasına imkan yaratdı. Londonda çıxan "Zəng səsi" (1967), "Vəbaya abidə" (1967), "Pikadilli çətiri" (1979) kitabları Seyfertin Nobel mükafatına gedən yolunu asanlaşdırdı. 1977-ci ildə yenidən siyasi səhnəyə qayıtması, "77-ci il Xartiyası"nı imzalayaraq söz və insan azadlığı uğrunda totalitar rejimə qarşı mübarizəyə qoşulması da burada az rol oynamadı.

1984-cü ildə Yaroslav Seyfert "bədii təravəti, hisslərinin dərinliyi və zəngin təxəyyülü ilə seçilən, insan ruhunun müstəqilliyi və çoxcəhətliliyindən xəbər verən poeziyasına görə" Nobel alan ilk çex şairi oldu. Xəstəliyinə görə Stokholma gedə bilmədiyindən mükafat qızı Yana Seyfertovaya təqdim olunmuşdu. Yeri gəlmişkən, bohema həyatı keçirən bir sıra Nobel laureatlarından fərqli olaraq, Seyfert nümunəvi ailə başçısı olmuşdu. O, 1928-ci ildə evləndiyi xanımı Mariya ilə həyatının sonuna qədər — təxminən 60 il birgə mütəvazi ömür yaşamışdı.

Sosialist Çexoslovakiyasında rəsmi dairələr Seyfertin böyük ədəbi uğuru üzərindən sükutla keçməyə çalışsalar da, onun İsveç Akademiyasına təqdim etdiyi Nobel mühazirəsinin mətninin qarşısını ala bilməmişdilər. Həmin mühazirədə yeni laureat bütün təzyiqlərə baxmayaraq, çex xalqının milli xüsusiyyətlərini, milli mənəviyyat və mentalitetini qoruya bilməsində çex dilinin rolunu yüksək qiymətləndirir, onu xalqın "sonuncu sığınacaq yeri" adlandırırdı.

Çexiyanın yenidən müstəqilliyə qovuşmasından üç il əvvəl vəfat edən Seyfertin dəfninin rejim əleyhinə etiraz aksiyasına çevrilməməsi üçün bütün polis qüvvələri ayağa qaldırılmışdı. Müasir Amerika slavisti Uilyam Xarkinsin fikrincə, Seyfert "artıq çoxdan ən nüfuzlu çex şairi" sayılır, hətta ola bilsin ki, o, ""böyük çex şairi" adlanmağa da layiqdir".

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

• http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=10931637
• http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1984/seifert-bio.html