Kamilo Xose Sela

Kamilo Xose Sela (isp. Camilo José Cela; 11 may 1916^[1][2][…], İria Flavia^[d], Qalisiya^[4] – 17 yanvar 2002^[1][2][…], Madrid) — ispan yazıçı və publisist, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1989), İspaniya Kral Elmlər Akademiyasının üzvü (1957), Migel de Servantes mükafatı laureatı (1995).

Kamilo Xose Sela
isp. Camilo José Cela
Doğum tarixi	11 may 1916(1916-05-11)[1][2][…]
Doğum yeri	İria Flavia[d], Padron[d], La-Korunya vilayəti[d], Qalisiya, İspaniya[4]
Vəfat tarixi	17 yanvar 2002(2002-01-17)[1][2][…] (85 yaşında)
Vəfat yeri	Madrid, Madrid muxtar birliyi, İspaniya
Vəfat səbəbi	ürək-damar xəstəliyi[d]
Fəaliyyəti	yazıçı, şair, romançı, siyasətçi, jurnalist, esseist, universitet müəllimi[d], kino aktyoru
Fəaliyyət illəri	1942-ci ildən
Əsərlərinin dili	ispan dili
Janr	poeziya
Üzvlüyü	İspan dili Krallıq Akademiyası[d] (1957–2002)[3]
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yazıçı və dramaturq Kamil Xose Selo XX əsrdə ispan ədəbiyyatı və ədəbi dilin inkişafında böyük rolu olan sənətkarlardan biridir. O, İspaniyanın La Korunya əyalətindəki kiçik Padron şəhərində doğulmuşdu. Atası qalisiyalı ispan, anası isə ingilis idi. Ali təhsilini Madrid universitetinin hüquq fakültəsində alsa da, bu sahədə heç vaxt çalışmamışdı. Erkən yaşlarından ədəbiyyatla maraqlanan Kamilo Xose sənət müəllimləri sırasında, ilk növbədə ispan yazıçıları Migel de Unamuno və Pio Baroxunun adını çəkir. İspan ədəbiyyatının klassiki Servantes, habelə böyük rus yazıçıları Lev Tolstoy və Dostoyevski həyatının müxtəlif çağlarında onun şəxsiyyət və yaradıcılıqlarına dönə-dönə müraciət etdiyi sənətkarlar olmuşdular.

İspanlar üçün seçim anı sayılan 1937-ci ildə Kamilo Xose diktator Frankonun tərəfində respublikaçılara qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdi. Yaralandığı üçün ordudan tərxis olunmuş, bir sıra inzibati işlərdə çalışmışdı. Onların sırasına yazıçının senzorluq fəaliyyəti də daxil idi. Sonralar azad sözün qızğın tərəfdarı kimi tanınan Kamilo Xose bu fəaliyyətinə görə dəfələrlə sərt tənqidlərlə üzləşməli olmuşdu.

Adını qısa müddətdə ispan ədəbiyyatının görkəmli simaları sırasına çıxaran "Paskual Duarte ailəsi" romanını Kamilo Xose 1942-ci ildə çap etdirmişdi. Bu əsər indiyə qədər Servantesin məşhur "Don Kixot"undan sonra ispan bədii fikrinin ən populyar nümunələrindən biri sayılır. Roman İspaniyada və ispandilli ölkələrdə 80 dəfədən çox nəşr olunub, 50-dən çox xarici dilə tərcümə edilib.

Maraqlıdır ki, Kamilo Xose Franko tərəfdarı kimi tanınsa da, bu yazıçıya Franko rejiminin ispan insanını necə zavallı, həqir, ümidsiz, dünənindən və gələcəyindən qorxan bir vəziyyətə saldığını təsvir etməyə mane olmamışdı. Doğrudur, ehtiyatlı hərəkət edən müəllif "Paskual Duarte ailəsi" romanının ilk dəfə İspaniyada deyil, Argentinada çap olunmasını daha məqsədəuyğun saymışdı.

Bu roman sənət qanunlarının yazıçının siyasi rəğbət və istəyindən daha yüksəkdə dayanmasının aydın nümunəsidir. Müəllif bir çox uğurları üçün daha çox Frankoya borclu olsa da, əsl yazıçı kimi həqiqəti deməyi daha üstün tutmuşdu. O, sadə bir ispan vətəndaşının – Paskual Duartenin timsalında əslində bəzəməli olduğu 40-cı illərin ispan həqiqətlərini bütün çılpaqlığı, ən başlıcası isə yüksək bədii sənətkarlıq və inandırıcılıqla göstərə bilmişdi.

"Arı pətəyi" (1951) romanı da mövzu etibarilə "Paskual Duarte ailəsi" əsərinin davamı idi. Tənqidçilərin fikrincə, hər iki romanda sənətkarlıq baxımından bir tərəfdən Migel Servantes və Benito Peres Qaldos kimi ispan realistlərinin, o biri tərəfdən isə Ceyms Coys və Jan Pol Sartr kimi Avropa modernistlərinin təsiri duyulmaqdadır. Frankonun hökmü altındakı ispan katolik kilsəsi "Arı pətəyi"ni əxlaqsızlıq yayan əsər kimi pislədiyindən müəllif bu romanını da ispandilli ölkədə — Argentinada çap etdirmişdi. İspan tənqidçiləri həqiqətləri bütün mahiyyəti, bəzən isə çirkinlikləri və eybəcərlikləri ilə göstərdiyinə görə Kamilo Xosenin bədii yaradıcılıq metodunu "dəhşətli realizm" kimi səciyyələndirmişdilər.

60-cı illərin sonlarında Kamilo Xose bədii əsərlərində uğurlu, yaxud uğursuz alınmasından asılı olmayaraq eksperimentlərə maraq artmışdı. Məsələn, "Arizonalı İusus" (1988) romanında müəllif uzunluğu yüz səhifəyə çatan cümlə yazmaqla özünəməxsus ədəbi rekord müəyyənləşdirmişdi. Başqa sözlə desək, oxucuları məlumatlandırmaq və düşündürməkdən daha çox təəccübləndirməyə üstünlük verilmişdi. Əsərlərində və davranışındakı ekstravaqantlıq baxımından Kamilo Xoseni məşhur həmvətəni, rəssam Salvador Dali ilə müqayisə etmək mümkündür.

Diqqətəlayiq nəsr nümunələr ilə birlikdə Kamilo Xose həm də bədiiliklə elmiliyin sıx birləşdiyi yol qeydlərinin və siyasi publisistikanın mahir ustasıdır. Onun "Alkiriyaya səyahət" (1948), "Yəhudilər. Ərəblər. Xristianlar" (1954) kitabları ispan oxucularına vətənlərini daha yaxşı tanımaq və tarixlərinə daha dərindən bələd olmaq baxımından yeni imkanlar açmışdı. Yazıçının populyar əsərləri sırasına ispan dilindəki yasaq sözləri — tabuları əks etdirən çoxcildlik "Gizli lüğət"i (1979–1987), habelə yaxın dostu E. Heminqueyə həsr olunmuş "İspan tarixi. Korlar və korafəhmlər" (1989) kitabları da daxildir.

Kamilo Xose 1957-ci ildə İspaniya Kral Akademiyasının üzvü seçilmişdi. İspan kralı I Xuan Karlos ona İri Flavia (doğulduğu əyalətin adı) markizi titulunu vermişdi. Nəhayət, Kamilo Xose İspaniya Konstitutsiya məhkəməsinin üzvü olmuş və ölkənin yenidən mütləqiyyət üsul-idarəsinə qayıtmasının əsaslarını qoyan 1978-ci il konstitutsiyasının hazırlanmasında iştirak etmişdi.

1989-cu ildə Kamilo Xose "insan zəifliklərini səmimi, hissiyyatlı təsvir edən qüdrətli və ifadəli nəsr yaradıcılığına görə" Nobel mükafatı laureatı olmuşdu. 1995-ci ildə isə yazıçı öz ölkəsinin əsas ədəbi mükafatını — Servantes ödülünü almışdı.

Həyatının son illərində Kamilo Xose jurnalistikaya daha çox meyil etmiş, "El Pais" qəzetində həftənin ən vacib hadisələrinin təhlilinə həsr olunmuş xüsusi guşə aparmışdır. Bu dövrdə yazıçının başqa bir mühüm fəaliyyət sahəsi dünya miqyasında ispan dilinin və ədəbiyyatının təbliği ilə bağlı idi.

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.