Yumşaq hüquq

Yumşaq hüquq (ing. soft law) — hüquqi qüvvəsi “müzakirə” mərhələsində olan qaydalar və göstərişlər toplusudur. Yalnız “xarici ifadə formasına” malik olan münasibətlərin yeni forması, yəni anlayışlar şəklində “formal müəyyənlik” və s^[1].

Yumşaq hüquq hüquqi cəhətdən məcburi olmayan və ya ənənəvi hüququn məcburi qüvvəsindən “zəif” olan alətlərə aiddir. Çox vaxt sərt hüquq anlayışı ilə ziddiyyət təşkil edir. Məsələn, Avropa tədqiqatlarında yumşaq hüquq elə konseptuallaşdırılıb ki, o, adi, sərt hüquqdan daha təsirli və daha az repressiv olan tənzimləmə sistemlərini axtarıb mənimsədiyini iddia edir. Ənənəvi olaraq, "yumşaq hüquq" termini beynəlxalq hüquqla əlaqələndirilir, baxmayaraq ki, son vaxtlar o, daxili hüququn sahələrinə, eləcə də korporativ idarəetmə sahəsinə tətbiq olunmağa başlamışdır. Yumşaq hüquq kontekst yaratmaq və formalaşdırmaları kəskinləşdirmək vasitəsi kimi nəzərdən keçirilə bilər ki, bunun əsasında gələcəkdə adi, sərt hüquq formalaşa bilər^[2] .

Yumşaq hüquq hüquqi qüvvəsi “danışıqlar” altında olan qaydalar və təlimatlar toplusudur. 1970-ci illərdən başlayaraq beynəlxalq hüquqda meydana çıxdı. beynəlxalq müqavilələrə alternativlərdən biri kimi, müxtəlif səbəblərdən tərəflərin ümumi bir qərara gəlmək istəmədiyi və ya mümkün olmadığı hallarda, yaxud beynəlxalq müqavilə imzalamaqdan istifadə edilir. Bu qəbildən olan müqavilələr müqavilə bağlayan tərəflər arasında hüquqi öhdəliklər yaratmır (prinsipə uyğun olaraq müqavilələrə əməl edilməlidir), ancaq siyasi öhdəliklər müəyyən edir ki, onların icrası tərəflərin ixtiyarına verilir.

Beynəlxalq hüquqda istifadə olunan digər hüquqi sənəd beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən verilən tövsiyələrdir ki, onların vasitəsilə alıcı arzu olunan hesab edilən müəyyən nəticələrə nail olmaq üçün görülməli olan öz hərəkətlərini tənzimləmək üçün göstərişlər alır. Lakin bu tövsiyələrə əməl edilməməsinə görə heç bir sanksiya yoxdur. Buna misal olaraq Avropa İttifaqının verdiyi tövsiyələri göstərmək olar.

Yumşaq hüququn məcburi müddəalarının və tələblərinin olmaması səbəbindən onların uyğunluğunun təmin edilməsi, məsələn, bu qanunun subyektlərinin-mənbələrinin, onun istehsalçılarının səlahiyyəti və inandırıcılığı əsasında qurula bilər.

Beynəlxalq hüquq kontekstində “yumşaq hüquq” termininə aşağıdakılar daxildir:

• İnsan Hüquqlarının Ümumdünya Bəyannaməsi kimi əksər BMT Qətnamə və Bəyannamələri;
• Bəyanatlar, prinsiplər, kodekslər və davranış kodeksi, təcrübə məcəllələri və s. kimi elementlər (hüquqlar); tez-tez çərçivə sazişlərinin bir hissəsi kimi tapılır;
• Fəaliyyət planları/proqramları (məsələn, BMT tərəfindən qəbul edilmiş Gündəlik 21 Fəaliyyət Proqramı);
• Müqavilədən kənar digər öhdəliklər.

Bir sıra sənədlər, o cümlədən BMT-nin müxtəlif qətnamələri məcburi, sərt beynəlxalq hüququn məzmununu təsvir etmək üçün dəfələrlə istifadə olunur.

Yumşaq hüquq alətləri ümumiyyətlə məcburi olmayan müqavilələr kimi nəzərdən keçirilir, lakin gələcəkdə “sərt hüquq”a çevrilmək üçün böyük potensiala malikdir. Yumşaq qanunun bu "sərtliyi" iki şəkildə təqdim edilə bilər:

• Birincisi odur ki, bəyannamələr, tövsiyələr və s. danışıqlar prosesinə doğru ilk addımdır və onun çərçivəsində yumşaq hüquq sənədlərində artıq müəyyən edilmiş prinsiplərə istinad edilə bilər.
• Başqa bir ehtimal odur ki, qeyri-müqavilə müqavilələri dövlətlərin təcrübəsinə təsir etmək məqsədi daşıyır və bu işdə uğur qazandıqları dərəcədə adət hüququnun yaranmasına gətirib çıxara bilər.

Yumşaq hüquq — danışıqlarda iştirak edən tərəflər üçün əsas öhdəlikləri (tərəflər olan) yaratmaq üçün siyasi və/və ya iqtisadi səbəblərə görə müəyyən vaxtda münasib olmadıqda, hüquqi cəhətdən məcburi öhdəlikləri təmin etməyən danışıqlar üçün əlverişli və münasib vasitədir. razılaşmağa çalışırlar), lakin eyni zamanda hələ də vicdanla bir şeylə razılaşmaq istədikləri zaman (vicdanlı).

• "soft law internationale". İstifadə tarixi: 2019-10-06.