Zaqatala dövlət təbiət qoruğu

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Zaqatala dövlət təbiət qoruğu — qoruq Baş Qafqaz sıra dağlarının cənub ətəklərinin orta hissəsində Zaqatala və Balakən rayonlarının ərazisində 1929-cu ildə 25,2 hektar ərazidə yaradılmışdır.^[1] Azərbaycanın Böyük Qafqaz silsiləsinin cənub yamacının şərqində yerləşir.Zaqatala qoruğu 1930-cu ildə, Baləkən qoruğu ilə birlikdə ayrıca qoruq olaraq yaradılmışdır. Qoruğun ərazisinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 650–3646 m arasında dəyişir. Qoruğun əsasın flora tərkibi dağlıq meşələrindən və dağlıq çəmənliklərindən ibarətdir. Müasir floranın mindən çox növü burada müşahidə olunur.^[2] Qoruğun ərazisi dəfələrlə dəyişmiş və hazırda 28 844 hektardır. Qoruqda 900-dən artıq bitki növü yayılmışdır ki, bu da Azərbaycan florasının 1/6 hissəsini təşkil edir. Qoruq ərazisinin 60%-dən çoxu enliyarpaqlı meşələrdən ibarətdir. Qoruğun yaranmasının əsas məqsədi Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamaclarındakı nadir bitkilərinin təbiət komplekslərinin qorunmasıdır.

Zaqatala dövlət təbiət qoruğu
Zaqatala Dövlət Təbiət Qoruğu
BTMB kateqoriyası — Ia (Ciddi Təbiət Qoruğu)
Sahəsi	23 844 ha
Yaradılma tarixi	1929
İdarəetmə orqanı	AETSN
Dağ	Böyük Qafqaz
Çaylar	Mazımçay, Balakənçay və Katexçay
Florası	Palıd, vələs, fıstıq, qarağac, cökə, göyrüş, şabalıd, qoz, ayı fındığı, quşarmudu
Faunası	Vaşaq və kəpkər, toğlugötürən, Qafqaz şahini
Yerləşməsi
41°48′07″ şm. e. 46°37′40″ ş. u.HGYO
Ölkə	Azərbaycan
Rayon	Zaqatala rayonu
Yerləşməsi	Böyük Qafqaz
Yaxın şəhər	Zaqatala, Balakən
Zaqatala dövlət təbiət qoruğu
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qoruqda palıd, vələs, fıstıq, qarağac, cökə, göyrüş, şabalıd, qoz, ayı fındığı, quşarmudu ağacları bitir. Bu meşələrdə dəmirqara, qara murdarça, zoğal, əzgil, alça, sarı rododendron, gəndalaş və başqa kol bitkiləri geniş yayılmışdır. Burada yaşı 200–250 il olan, hündürlüyü 30 m-ə çatan fıstıq ağacları vardır.

Qoruqda yayılmış bitki növlərindən 12-si, məməlilərdən vaşaq və kəpkər, quşlardan iri qırğı, bərqud, Qafqaz uları, Qafqaz tetrası Azərbaycanın "Qırmızı kitab"ına, yırtıcı quşlardan toğlugötürən, Qafqaz şahini dünya "Qırmızı kitab"ına daxil edilmişlər. Qoruğun nəzdində təbiət muzeyi fəaliyyət göstərir. Burada Dağıstan dağ kəli, qararaça, maral, cüyür, qaban, ayı, porsuq, tülkü, meşə pişiyi, vaşaq, sincab, gəlincik və s. məskunlaşmışdır. Zaqatala dövlət təbiət qoruğunun ərazisinin genişləndirilərək biosfer dövlət təbiət qoruğunun yaradılması günün ən ümdə məsələlərindən biridir. Bu barədə Azərbaycan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən Nazirlər Kabineti qarşısında vəsatət qaldırılmışdır.

Qoruğun ərazisindən 3 böyük, bolsulu çay axır — Mazımçay, Balakənçay və Katexçay. Bu çaylar öz başlanğıclarını [[Böyük Qafqaz]] sıra dağlarının zirvələrindən götürür və Alazan-Həftəran vadisindən keçərək Qanıxçaya tökülürlər.

Zaqatala ərazisindən axan Katex çayının sahilləri qoruq ərazisində hər iki tərəfdən sərt qayalıqlar və sıldırımlarla əhatə olunmuşdur. Katexçayın qolları olan Roçigelçay və Kilsəçayın birləşdiyi yerdə bir müalicəvi əhəımiyyətli sulfatlı-mineral bulaq qaynayır. Bu bulağın yaxınlığında balaca bir yayla yaranmışdır. Həmin yaylada çox qədim bir kilsənin xarabalıqları vardır. Kilsəçayın axarı boyunca, bu xarabalıqlardan təxminən 800–1000 metr aralı çox böyük sahəyə malik Piçigel mağarası yerləşir. Qoruğun işçiləri bu mağaradan gecələmək məqsədilə istifadə edirlər. Mağaranın xarici görünüşü çox cəlbedici və yaraşıqlıdır, mağaranın üstündəki monolit qayalardan ibarət yapıq, çaya doğru uzanır, bu yapığın kənarlarında isə həmişəyaşıl sarmaşıqlardan ibarət "divar" sallanır. Mağaraya 200–250 adam rahatlıqla yerləşir. Bura həmişə quru olur. Mağaranın ətrafını isə fıstıq, vələs, çinar, cökə, qarağac və s. ağac növlərindən ibarət enliyarpaqlı qədim meşələr bürümüşdür.

Kilsəçayın Katexçaya qarışdığı yerdə, suları 20 metr hündürlükdən dar qayalıq dərəyə tökülən, çox əzəmətli, gözəl və kifayət qədər güclü şəlalə yaranmışdır. Bu şəlaləyə Qəbizdərə və yaxud Zaqatala şəlaləsi deyilir.

Ümumiyyətlə Zaqatala dövlət təbiət qoruğunun ərazisində 10 yaxın şəlalə var və 15–17 sayda müxtəlif sulfatlı-mineral bulaqlar qaynayır.

• QORUQLAR (Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident kitabxanası)

• Mühafizə olunan ərazilərin statusu, yerləşməsi və əhatə edilməsi

• Zaqatala qoruğu (film, 2001)
• Azərbaycan dövlət təbiət qoruqları