ŞARP

Vilyam Şarp (ing. William Forsyth Sharpe) (d. 16 iyun 1934) — amerikalı iqtisadçı. Harri Markovits və Merton Millerlə birlikdə 1990-cı ildə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Maliyyə varlığının qiymətləndirmə modelini (ing. Capital Asset Pricing Model) meydana gətirənlərdən biridir. Riskə görə tənzimlənmiş investisiyaların qabiliyyətinin analizi üçün Şarp nisbətini meydana gətirmiş və seçim dəyərləndirilməsində istifadə olunan iki terminli seçim metodunun təkmilləşdirilməsində xidməti olmuşdur. Vilyam Şarp 16 iyun 1934-cü ildə Boston şəhərində anadan olub. 1951-ci ildə Berkli Kaliforniya Universitetinin tibb fakültəsinə qəbul olunsa da, təhsilinin ilk ilində fikrini dəyişdirərək Los Anceles Kaliforniya Universitetinə keçdi. Mühasibata qarşı marağı olmayan Vilyam Şarp iqtisadiyyat üzrə təhsil almağı qərarlaşdırdı.

Vilyam Şarp (ing. William Forsyth Sharpe) (d. 16 iyun 1934) — amerikalı iqtisadçı. Harri Markovits və Merton Millerlə birlikdə 1990-cı ildə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Maliyyə varlığının qiymətləndirmə modelini (ing. Capital Asset Pricing Model) meydana gətirənlərdən biridir. Riskə görə tənzimlənmiş investisiyaların qabiliyyətinin analizi üçün Şarp nisbətini meydana gətirmiş və seçim dəyərləndirilməsində istifadə olunan iki terminli seçim metodunun təkmilləşdirilməsində xidməti olmuşdur. Vilyam Şarp 16 iyun 1934-cü ildə Boston şəhərində anadan olub. 1951-ci ildə Berkli Kaliforniya Universitetinin tibb fakültəsinə qəbul olunsa da, təhsilinin ilk ilində fikrini dəyişdirərək Los Anceles Kaliforniya Universitetinə keçdi. Mühasibata qarşı marağı olmayan Vilyam Şarp iqtisadiyyat üzrə təhsil almağı qərarlaşdırdı.

Şarp əmsalı — orta risk mükafatının portfelin orta kənarlaşmasına nisbəti kimi hesablanan investisiya portfelinin (aktivinin) səmərəliliyinin göstəricisi. S = E [ R − R f ] σ = E [ R − R f ] V a r [ R − R f ] {\displaystyle S={\frac {E[R-R_{f}]}{\sigma }}={\frac {E[R-R_{f}]}{\sqrt {Var[R-R_{f}]}}}} , burada R {\displaystyle R} — portfel (aktiv) gəliri R f {\displaystyle R_{f}} — alternativ investisiya gəliri (adətən risksiz faiz dərəcəsi kimi qəbul edilir) E [ R − R f ] {\displaystyle E[R-R_{f}]} — risk mükafatı (riyazi gözlənti aktivlər üzrə gəlirin alternativ investisiya gəlirindən artıqlığı) σ {\displaystyle \sigma } — standart sapma portfel (aktiv) gəliri Əgər R f {\displaystyle R_{f}} sözügedən dövr ərzində sabitdirsə, o zaman V a r [ R − R f ] = V a r [ R ] {\displaystyle {\sqrt {Var[R-R_{f}]}}={\sqrt {Var[R]}}} . Şarp nisbəti aktivin gəlirinin investorun götürdüyü riski nə qədər kompensasiya etdiyini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Eyni gözlənilən gəlirli iki aktivi müqayisə edərkən, Sharpe nisbəti daha yüksək olan aktivə investisiya etmək daha az riskli olacaq. Şarp əmsalı gəlirlərinin illik faizlə ifadə edilən orta aylıq gəlirlərə (yaxud başqa vaxt ərzində gəlirlərə) əsaslanaraq ölçülməsi il ərzində performansı qiymətləndirməkdənsə, növbəti ayda mümkün performansı qiymətləndirmək üçün daha uyğundur. Sharpe nisbətində istifadə olunan gəlir ölçüsü uzun müddət ərzində potensial gəlirləri qiymətləndirərkən çox yanıltıcı ola bilər. Şarp nisbəti (yalnız məhdud "dəyişkənliyi aşağı" hesab edən Sortino nisbətindən fərqli olaraq) aktiv dəyərlərində yuxarı və aşağı dalğalanmalar arasında fərq qoymur. O, riski yox, portfelin məcmu dəyişkənliyini ölçür. Şarp nisbəti yuvarlanan və ardıcıl itkilər arasında fərq qoymur William F. Sharpe. The Sharpe ratio Джек Швагер.

Vilyam Şarp (ing. William Sharpe; d. məlum deyil – ö. məlum deyil) — ingilis futbolçusu, onun müntəzəm mövqeyi hücumçu idi. "Mançester Yunayted" komandasında çıxış edib. 1890–1891-ci illərdə "Nyuton-Hit" (indiki "Mançester Yunayted") komandasında 2 oyunda meydana çıxmışdır.

Vilyam Şarp (ing. William Sharpe; d. məlum deyil – ö. məlum deyil) — ingilis futbolçusu, onun müntəzəm mövqeyi hücumçu idi. "Mançester Yunayted" komandasında çıxış edib. 1890–1891-ci illərdə "Nyuton-Hit" (indiki "Mançester Yunayted") komandasında 2 oyunda meydana çıxmışdır.

Emmanüel Şarpantye (fr. Emmanuelle Charpentier; 11 dekabr 1968[…], Jüvizi-sür-Orj) — Fransız alim, Cennifer Dudna ilə Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (2020).

Şarples epoksidləşməsi — Şarples epoksidləşməsi (çox vaxt Şarples asimmetrik epoksidləşməsi üçün SAE kimi qısaldılır [1]) sintetik üzvi kimyada reaksiyanın adıdır. Katalitik asimmetrik reaksiyalar qrupuna aiddir. Prokiral birləşmələrdən başlayaraq məhsulun yalnız bir enantiomeri seçici şəkildə əmələ gələ bilər; bu enantio- və diasteroselektiv reaksiyadır. Reaksiya allil spirtlərindən 2,3-epoksi spirtləri verir. Bu məhsullar həm epoksi, həm də spirt qruplarını ehtiva edir və bir çox digər maddələrin sintezi üçün başlanğıc material kimi xidmət edə bilər. (Qeyd: Barry Sharpless 2001-ci ildə William S. Knowles və Ryoji Noyori ilə paylaşdığı asimmetrik oksidləşmə reaksiyalarına dair tədqiqatlarına görə Kimya üzrə Nobel Mükafatını aldı.) Şarples epoksidləşməsi: Məhsulun mütləq konfiqurasiyası epoksidləşmənin hücum tərəfini təyin edən dietil tartratın (DET) konfiqurasiyasından asılıdır (Si/Re — prokirallığa bax). Adetən, Şarples epoksidləşməsi [2] dixlorometanda −78 °C-də aparılır. Substrat birli və ya ikili allil spirtidir. Oksidləşdirici maddə hidroperoksiddir, ən çox tret-butil hidroperoksiddir. Stereoselektivliyi induksiya edən kompleks katalitik miqdarda tetraizopropil ortotitanat (titan (IV) izopropoksid, 5–10 mol %) və enantiomerik təmiz dietil tartratın (dietil tartrat [DET], 6–12 mol %) əlavə edilməsi ilə əmələ gəlir.

Şarpuddin Baçueviç Əhmədov (çeç. Бачу кӀант Ахмадов Шарпудин;5 dekabr 1941, Vedeno rayonu, Çeçen-İnquş MSSR – 24 iyun 2016, Qroznı) — Sovet və rus tarixçisi, tarix elmləri doktoru, professor, Çeçenistan Respublikasının əməkdar elm xadimi (2003). Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Vedeno rayonunun Tevzana kəndində Baçu və Petimat Əhmədovlar ailəsində anadan olub. Onun üçün deportasiya illəri Qazaxıstan SSR-in Pavlodar vilayətində keçdi. İlk təhsilini orada almışdır. Reabilitasiyadan sonra məktəbi vətənində bitirmişdir. 1964-cü ildə Çeçen-İnquş Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix-filologiya fakültəsindən məzun olmuşdur. 1964-1968-ci illərdə Kirov-Yurt səkkizillik məktəbinin direktor müavini olub. 1974-cü ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda “XVIII əsrin sonlarında Çeçenistanda xalq hərəkatı” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. 1968-1990-cı illərdə Əhmədov Çeçen-İnquş Elmi-Tədqiqat Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda işləyib.

Şarpvil qətliamı — 1960-cı ildə Cənubi Afrikadakı rejim tərəfindən törədilən soyqırımı.

Barri Şarpless (28 aprel 1941, Filadelfiya, Pensilvaniya[…]) — amerikalı kimyaçı, kimya üzrə iki dəfə Nobel mükafatı laureatı: 2001-ci il üçün (½ mükafat) Ryoci Noyori və Uilyam Noulz ilə birlikdə "Əczaçılıq sənayesində istifadə edilən tədqiqatlar üçün — redoks reaksiyaları üçün xiral katalizatorların yaradılması"; 2022-ci il üçün (mükafatın 1/3) Caroline Bertozzi və Morten Möldahl ilə birlikdə "Klik kimyası və bioortoqonal kimyanın inkişafı üzrə işlərə görə". B. Şarpless tarixdə Frederik Sangerdən (1958 və 1980 il) sonra kimya üzrə iki Nobel mükafatına layiq görülən ikinci alim oldu. Birinci mükafat xüsusilə alkenlərin enantioselektiv epoksidləşməsinin kəşfinə görə verilmişdir. Bu reaksiya onun şərəfinə Şarpless enantioselektiv epoksidləşmə reaksiyası kimi adlandırılmışdır. == Bioqrafiyası == Barri Şarpless 28 aprel 1941-ci ildə Filadelfiyada anadan olub, o, həkim-cərrah Edvin Dallett Şarpless (1911–2004 il) və Evelyn Şarplessin (əslən Anderson, 1916–1978il) oğlu idi. Filadelfiyada Quaker məktəbində oxumuş, burada alman dilini mənimsəmişdir[6]. 1968-ci ildə Stanford Universitetində fəlsəfə doktoru dərəcəsi almışdır. ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının üzvü (1985il).

Şarpvil qətliamı — 1960-cı ildə Cənubi Afrikadakı rejim tərəfindən törədilən soyqırımı.