туьрк, сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра. 1) инсандин, гьайвандин, къушран хуруз акси пад. КӀаникиз кьаткида далу, Жедач квехь гъейрат, фекьияр. С. С. Фекьияр. Далудихъай гьужумайла душманди, КичӀе жемир, на адаз рей гуз тахьуй. А. С. Далуйрихъ лацу сиргъаяр авадарнавай дарги кьуьлер... аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гьасятда ачух жезвай. ЛГ, 2000, 23.ӀӀӀ. 2) куьч. даях. Куьмекдай далу авачир Кесиб ашукь Къурбан я зун. X. Къ. Агъалар хандиз. 15 йисаваз школа куьтягьнавай гадади зайифвалнач, ам дидедиз халис далу хьун патал алахъна. ЛГ, 1992, 14.Ӏ.
* далу агалдун \[акалун \] гл. 1) ни, нихъ, квехъ са ник ятӀани умуд кутун. На лагь, Мирзебутай, вучиз Ярмета чи ячейкадихъ агалднава далу? А. Ф. КьатӀ-кьатӀ авур зунжурар. Ада парткомдихъни комсомол организациядихъ далу акалнавай... Б. Гь. Къарид руш. РикӀ вичин агьудив дулу, Стха, мирес, дуст ва халу, гьар са намерддихъ далу Акалмир, а лам хъсан туш. С. С. Миханнат 2) ни нихъ никай ятӀани даях кьун. Гьажимурсал ва Гьажирамазан кечмиш хьайидалай кьулухъ гужа-гуж къекъвезвай Гьажиэфендиди далу абурун рухвайрихъ агалдна. А. И. Самур,
* далу гун 1 гл., ни низ умуд кутун, ихтибар авун. Душмандиз гьич гумир далу Къ. М. Масан. Синонимар: далу агалдун \[акалун\], далу ягъун.
* далу гун 2 гл., ни низ саймиш тавун.
* далу кӀаник акат тавун гл., нин гъалиб хьун. Уьмуьрда кӀаник акат тавур далу Красный Армиядиз фикир ганач на. X. Т. Эхирдиз тамаш.
* далу кӀаник авун \[кутун \] гл.; ни-куь нин сад масадал магълуб хьун, сад масадан кӀаник акатун. ЦӀай акатрай кесибвиликӀ Авуна ви далу кӀаник. X. Т. Ябу. Душманрин далу патар ГьамягьакӀ кӀаник авурди. С. С. ЧӀал.
* далу пад сущ. дяве физвай чкадилай кьулухъ пад. Далу пата вири къуватар фронтдин къуллугъда акъвазарнавай. 3. Э. Луьткведа.
* далудал пар авун гл., нин къакъат тийир, алат тийир са дакӀанвал авун. На зи гьамни хифет гьамиша, эбед Зи далудал кӀеви пар ийимир, яр. Е. Э. Яр.
* далудал пар хьун гл., нин къакъат тийир, алат тийир са дакӀанвал хьун.
* далу(яр) \[кӀулар\] чухвайди хьиз хьун гл., низ регьят хьун (кар, гаф, фикир кьилиз акъатуникди). - ГьикӀ хьана, Жейран, туькӀвенани? лагъана, тади кваз хабар кьуна хурухда аялни аваз гурарин кьилел акъвазнавай Хардала. - ТуькӀвена, - лагьана, Жейрана ухът аладарна. И ван галукьай Хардалаз далу чухвайди хьиз, рикӀикай гар кӀвахьайди хьиз регьят хьана. Къ. Къ. ЧӀурун паб. - Я духтур, -хъуьрена кьунши, - вакай чуьнуьхдай кар авач. Папани «ахъая гила жуван кьегьалвиликай» лагьайла, адаз лап кӀулар чухвай кьван регьят хьанвай. А. Эсетов. Кьел тӀуьрда ядни хъвада. Синоним: рикӀикай гар кӀвахьайди хьиз хьун.
* далу ягъун 1 \[элкъуьрун \] гл., низ, ни нихъ 1) кӀамаз амукь тавун, такӀан хьун. Турциядай атанвай мусурман «стхайри» агьалияр хуьрекӀвале алажэавай, дустагъра кутӀурзавай... Халкьди абурухъ тамамвилелди далу элкъуьрна. 3. Э. Муькъвел гелер. ТакӀандахъ элкъуьриз далу, Кепекдихъ маса гуз халу, Ахьтинбурал жибин дулу Жедайд туш девлет, судуяр. С. С. Судуяр. 2) куьмек тагун. 3) саймиш тавун. Антоним: чин элкъуьрун.
* далу ягъун 2 гл., ни низ-квез умуд кутун, четин вахтунда куьмек жедайди яз кьун. Ада вири и гафар райондин инспектор Сардароваз далу яна ийизвай. Н. А. Кьве рикӀин хиялар. Белки, къазанмишнавай агалкьунриз далу янава жеди? Белки, абурукай перде кьунва жеди? А. А. Лезгияр. Саид-Агъади исятда хандин жаллатӀриз далу янава. X. Т., Къ. М. Ашукь Саид. Синонимар: далу агалдун.
* далудал акъвазун нугь., гл., вуж нин куьмекчи хьун (кӀеве гьатайла). Ада гьакӀ вичихъ районда, гьатта Махачкъалада, Минпросда кӀеви дустар авайдакайни, вичин далудал абур акъвазнавайдакайни рахунар ийидай. Н. А. Гуьлдесте.
* далудихъ галаз хьун гл., нин вуж куьмекчи хьун (кӀевяй, четин гьалдай акъуддай ). Де гила ксус, Зина. Жува гьич са куьникайни фикир ийимир. Чун ви далудихъ галазва. Б. Гь. Халкьдин къажгъан муркӀадални ргада. Дустар, дустар, куьн кӀанда заз, кӀанда заз. Куьн далудихъ галайла, зун са дагъ я. И. Гь. Дустар.