рах., сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара; 1) гаф. Мад ваз лугьур чӀал авач, яр. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. 2) рах. шиир. Зи ярдиз за лагьана чӀал. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. Эмина ваз лагьай са чӀал, Вун зи рикӀе хьая хьи тӀал. Е. Э. Къарагуьз. Хпеж Къурбана чайдикай са чӀал туькӀуьрна. М. М. Гь. Халкьдин шаир. Вич амачтӀани, чахъ Жамидинан хци чӀалар ама, лезги халкь, Шагьни Шалбуз виридаз машгьур авур багьа тӀвар ама. Адан тӀвар ва чӀалар несилри, аямрай аямриз физ, датӀана эзберда. «Самур» жури., 2003, No 6. 3) инсанар чеб-чпив рахун идара ийизвай алат. Зи хва, чилел ала зурба няметар: Сад техил я, муькуьдни - чӀал инсанрин. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ЧӀал авай халкь суьргуьндани куьлягь жеч, Куьз лагьайтӀа чӀал куьлег я Ватандин. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Са фахъни чӀал маса гумир. Х. Х. Масан баде. ЧӀал чӀатӀунихъ маса гумир ! Ф. Б. Миф. ЧӀал, малум я хьи, гьамиша сад хьиз амукьзавач, ам девлетлу жезва, ам дегиш жезва, Н. А. Литературадин хрестоматия. ЧӀал девлетлу ийизвай рекьерикай сад - им маса чӀаларай къачунвай гафар, грамматикадин формаяр ишлемишун я.. М. Алипулатов. Лезги чӀалан машгъулардай грамматикадай материалар. ЧӀал аваз, халкь авач лугьуз жедач. Халкь аваз, ватан авач лугьуз жедач. Лезгистан ава ! 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагьил. ЧӀални чи бубайри пакдиз хвена чав агакьарнавай багьа аманат я. ЛГ, 2004, 12. ӀӀ. * лезги чӀал, литературадин чӀал, литературный чӀал.
* чӀал авач кил. гаф авач.
* чӀал кутун рах. гл., ни ник кьейидан талукьриз «Куьн сагърай!» лугьун. Синоним: башсагълугъвал гун.
* чӀал кьун гл. нин рахаз таххьун. Нив хьайитӀани ийида къал, Туьд дакӀуна, кьурай ви чӀал. Е. Э. КафтӀар къарийриз. Бес вучиз халияр акурла вилиз, чӀал кьунай Аллагъ тир Пачагьдин михьиз. А. Ал. Пуд хали.
* чӀал сад авун гл., ни-ни ни тайин са меслятдал атун, меслят авун, Лугьузвай хьи, бес фейи касди, отделенидин агроном Садикьа, овощторгдин кьилевайбурухъ галаз чӀал садна, тапан актар кхьена, вичиз кьеж хкудна. А. М. Мурк ракъини цӀурурда.
* чӀала гьатун гл., вуж нин лагьайвал авун.
* чӀалав кьун \[ гъун ) гл., ни вуж; вуч са ни низ герек чкадал тайин ихтилат авун патал вилик амаз меслят хьун, жуван фикирдал гъун, жуван терефдар авун. Коммунистри ва комсомолри беспартийный актив чӀалав кьуна пакамаз кӀвалахал экъечӀунин меслят авуна. З. Э. Ишигълаван дере. ЧӀалав текъвер женжел аял яни вун? Бес я, булах, авур шелар на. гъенел. Л. Гьамидова. Булах.
* чӀалаз килигун гл., вуж нин са ни ятӀани лагьайвал авун. \[Къурбан\]. - Чанни акъатични адан, гила ам шехьналди чун адан чӀалаз килигич хьи, ам гьарамзада я, ам хвешивиляй шехьзавайди я. Гь. Гь. Адетдин къармахра. \[Мирим\]. - Жечни Эфенди, на ам са тегьер чӀалал гъайитӀа, ам ви чӀалаз килигда жеди. Гь. Гь. Колхоз.
* чӀалай экъечӀун гл., вуж нин \[Эфенди\] Я Аллагьдин бенде, на куьн къайгъу чӀугвазва? Ам зи мирес я гьа! Ам за хвена чӀехи авурди я гьа! Шагъламаз зи чӀалай экъечӀдай туш. Гь. Гь. Колхоз.
* чӀалал алукьун нугъ., гл. лагьай фикирдал амал авун. Вун за лагьай чӀалал алукъ, Заз вун къвалал алаз кӀан я. Е. Э. КӀан я.
* чӀалал атун гл., вуж 1) рахаз чир хьун. И вахтунда балкӀан чӀалал атана, ида лагьана... Ф. Гьуьлуьн руш. Ша рахан чун, дагълар чӀалал кьведайвал, Женнетдавай багълар чӀалал къведайвал. З. Къ. ТӀал. 2) меслятдал атун, теклифдал рази хьун. Няниз кӀватӀ хъхьай гадаяр чӀалал атана - Алипулат вучатӀани сафра хьанва. Аданди къиздирма я. З. Э. КУТВ-диз фена. - Бегов бажагьат чӀалал къведа. А. А. Пад хьайи рагъ. Диде-бубадиз за гьикьван лагьайтӀани, абур зи чӀалал къвезвач. К, 1988, 23. XӀ.
* чӀалал гъун гл., ни вуж меслятдал гъун, теклифдал рази авун. На лугьумир кьван. Мегъамед-Рзади и гада чӀалал гъана кьван. Гь. Гь. Колхоз. Зун ашукь хьанва са гуьзел рушал. Жезвач чӀалал гъиз. А. Ал. Тезенаг. Дугъриданни, чаз, чи рухваяр гьикӀ чӀалал гъидатӀа, чизвач. К, 1988, 23. ХӀ. Вуна чи тереф хуьн тавурла, бес чна жемят гьикӀ чӀалал гьида? Гь. Къ. Четин бахт. Хьана лагь адаз, чӀалал гьваш, мез-гъвел ая. За ам жуван хат руш хьиз кьабулда. Адаз чи адетар чирда, чи чӀал чирда. Чи чӀал гьикьван гуьзелди ятӀа вазни чидач. А. Къ. Нехирбанни лекь. Алем чӀалал гъиз мецелди ширин, Гьуьрметар хьана мад ва мад дерин. Къ. Абдуллаев. Секин кьил.
* чӀалал хьун гл., вуж рахаз чир хьун. Куркур хьиз чӀалал алай Гевгьер бала, лайлай: Вун душмандал уфтан хьуй, Лайлай, бала, лайлай ! Ф.
* чӀалан пай(яр) граммам., сущ. гафар чпин манадиз ва грамматикадин кьетӀенвияериз килигна чара авунвай кӀватӀал(ар). ЧӀалан паярикай кьвед -союз ва кӀус ( частица ) куьмекчи гафар я. Куьмекчи гафарикай предложенидин членар жедач. М. М. Гь. Лезги чӀалан грамматика, 19 62.
* чӀалан сес сущ. чӀалан гафар ва я гафарин формаяр арадиз гъизвай ва я сад-садавай чара ийизвай сес.
* чӀалахъ хьун гл., вуж нин лагьай гафарихъ агъун. - Заз куьн зи чӀалахъ инанмиш тежез кичӀезва, - жегьилди вичин гъилер чуькьвезвай. - ЧӀалахъ хьана кӀанзаватӀа, авайвал лагь! -эмирна пачагьди. Ф. Гьуьлуьн руш. Эвел кьиляй дуьз акуна ви луькӀуьн, Гъахьняй зун ви чӀалахъ хьанай, за гьикӀин? Е. Э. Зав рахамир. Ацукьмир душмандин къвалахъ, Жемир гьич вун адан чӀалахъ. Йифди-югъди куьнни алахъ Кар вилик тухуз, кесибар, С. С. Кесибдиз. \[Гегъвер\] - Мад за вакай зарафатар ийич хьи, зи чӀалахъ жедачтӀа, алад... Гь. Гь. Адетдин къармахра. Мягькем къваза са гафунал, чӀалахъ жемир масадахъ вун, Эгер вуна чин чӀурайтӀа, кӀанид вавай хъел жеда гьа... З. Р. Жеда гьа... На шаз лагьай гафар вири, къе хьиз зи рикӀел алама, ЧӀалахь туштӀа вач килига чи лишан муькъвел алама. З. Р. Алама. Надир вичин вилерин чӀалахъ хьанач. Хуьруьз мукьва пелел пудкъанни вад туп алай... З. Р. Гьажи Давуд. «Байбута тухванватӀа, мукьвал вахтара хкидайди туш кьабандин хци», хъел атанай адаз, ятӀани чӀалахъ хьана... А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: инанмиш хьун, агъун, иман гъун.