Lüğətlərdə axtarış.

Arteriyalar lat. arteriae (aer – hava, tereo – saxlayıram) — venalardan fərqli olaraq qanı ürəkdən aparan damarlar. Arteriyalar elastik olduqları üçün kəsildikləri zaman ağızları açıq qalır və artıq dərəcədə qanaxma əmələ gəlir. Meyitdə çox vaxt bunlar boş olur, çünki, insan öləndə ürəyin axırıncı sistolasından sonra arteriyalar elastik olduqları üçün yığılır və özlərində olan qanı kapillyarlara vururlar. Buna əsaslanaraq keçmişdə arteriyaları boş gördükləri üçün hava borusu deyə adlandırmışlar. Arteriyalar üç qişadan təşkil olunmuşdur: daxili qişa və ya intima qişası – lat. tunica intima; orta qişa (əzələ qişası) – lat. tunica media; xarici qişa – lat. tunica externa (tunica adventitia -BNA). == İntima qişası == İntima qişası nazik birləşdirici elasiki toxumadan (lat.

Dizaltı arteriya (lat. Arteria poplitea) — bud arteriyasının ardı olub, dizaltı çuxurda yerləşmişdir. Yaxınlaşdırıcı kanalın aşağı dəliyi səviyyəsində başlayaraq dizaltı əzələnin və diz oynağının kapsulunun arxa səthi ilə aşağıya doğru gedir və dizaltı əzələnin aşağı kənarına çatır. Dizaltı arteriya dizaltı çuxurda vena və sinirlərə nisbətən ən dərində yerləşmişdir. Dizaltı vena — lat. V. poplitea dizaltı arteriyanın bayır və arxa tərəfində, qamış siniri — lat. N. tibialis isə bir az səthdə və bayır tərəfdə yerləşmişdir. Belə ki, səthdən getsək, əvvəlcə bayır tərəfdə və səthdə qamış sinirinə, bir az içəri tərəfdə və dərində dizaltı venaya və ondan da bir az dərində və içəri tərəfdə dizaltı arteriyaya rast gəlinir. == Şaxələri == === Uc şaxələri === Dizaltı arteriya dizaltı əzələnin aşağı kənarında iki uc şaxəyə bölünür: Ön qamış arteriyas — lat. a.

== Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

Aşağı epiqastrik arteriya — insan anatomiyasında xarici qalça arteriyasından yaranan arteriya. O, aşağı epiqastrik damar ilə müşayiət olunur. Aşağı tərəfdən bu 2 aşağı epiqastrik damar birlikdə yanal göbək qatı daxilində hərəkət edir (bu, Hesselbah üçbucağının yan sərhədini, birbaşa qasıq yırtıqlarının çıxdığı sahəni təmsil edir.) Daha sonra aşağı epiqastrik arteriya düz bağırsaq qabığının qövsvari xəttini keçərək düz qişaya daxil olur, sonra düz qişanın içərisində yuxarı epiqastrik arteriya ilə anastomoz edir. == Strukturu == === Mənşəyi === Aşağı epiqastrik arteriya qasıq bağından bir az yuxarı olan xarici qalça arteriyadan yaranır. === Əlaqələri === Aşağı epiqastrik arteriya subperitoneal toxumada irəli əyilir, sonra qarın qasıq halqasının medial kənarı boyunca əyri şəkildə yüksəlir. Yuxarı istiqamətini davam etdirərək, transversalis fasyasını deşərək yarımdairəvi xəttin qarşısından keçərək, düz qarın əzələsi ilə onun qişası arasında yüksəlir. Nəhayət, o, çoxsaylı budaqlara bölünür, göbəkdən yuxarı daxili süd vəzi arteriyasının yuxarı epiqastrik budağı və aşağı qabırğaarası arteriyalarla anastomozlaşır.Aşağı epiqastrik arteriya mənşəyindən əyri şəkildə yuxarıya doğru keçdikcə qarın qasıq halqasının aşağı və medial kənarları boyunca və toxum ciyəsinin başlanğıcının arxasında yerləşir. Aşağı epiqastrik arteriya kişilərdə spermatik kordondan və qadınlarda uşaqlığın yuvarlaq bağından çıxan vas deferens arteriyanın yan və arxa hissələrini əhatə edir. == Anastomozları == Üst epiqastrik arteriya ilə anastomoz edir. == Klinik əhəmiyyəti == === Yırtığı === Aşağı epiqastrik arteriya qasıq yırtığına bitişik ola bilər, buna görə də faydalıdır.

Arteriyalar lat. arteriae (aer – hava, tereo – saxlayıram) — venalardan fərqli olaraq qanı ürəkdən aparan damarlar. Arteriyalar elastik olduqları üçün kəsildikləri zaman ağızları açıq qalır və artıq dərəcədə qanaxma əmələ gəlir. Meyitdə çox vaxt bunlar boş olur, çünki, insan öləndə ürəyin axırıncı sistolasından sonra arteriyalar elastik olduqları üçün yığılır və özlərində olan qanı kapillyarlara vururlar. Buna əsaslanaraq keçmişdə arteriyaları boş gördükləri üçün hava borusu deyə adlandırmışlar. Arteriyalar üç qişadan təşkil olunmuşdur: daxili qişa və ya intima qişası – lat. tunica intima; orta qişa (əzələ qişası) – lat. tunica media; xarici qişa – lat. tunica externa (tunica adventitia -BNA). == İntima qişası == İntima qişası nazik birləşdirici elasiki toxumadan (lat.

Ağciyər kötüyü (lat. Truncus pulmonalis , Arteria pulmonalis — BNA) ürəyin sağ mədəciyinin arterial konusundan başlayaraq, qalxan aorta kökünün qabaq səthilə sola və yuxarı doğru gedir, 4-cü və 5-ci döş fəqərəsi bərabərində aorta qövsünün altında iki uc şaxəyə: sağ və sol ağciyər arteriyalarına — arteriae pulmonales dextra et sinistra (rami dexter et sinister — BNA) ayrılır. Bunun diametri təxminən 3 sm və uzunluğu 4–5 sm-ə bərabərdir, başlanan ucunda aypara qapaqcıqlara müvafiq ciblər — sinus trunci pulmonalis vardır. Ağciyər arteriyası (latınca arteria pulmonalis) — kiçik qan dövranının böyük (uzunluğu 5 sm, diametri 3 sm-ə qədər) qoşa qan damarları. Sağ mədəcikdən ayrılan ağciyər kötüyünün (truncus pulmonalis) davamı. O, ürəyə daxil olan və ondan çıxan bütün damarlardan qabaqda və solda yerləşir və ağciyərlərə venoz qan daşıyır. == İstinadlar == == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı — 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy — Endoscopic views of beating hearts — Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

Bazu arteriyası – lat. a. brachialis böyük döş əzələsinin aşağı kənarı səviyəsində qoltuq arteriyasının ardını təşkil edir; bazunun ikibaşlı əzələsinin içəri şırımı ilə aşağı doğru gedərək mil sümüyünün səviyəsində dirsək büküşündən bir barmaq aşağı iki uc şaxəyə bölünür: mil arteriyası – lat. a. radialis və dirsək arteriyası – lat. a. ilnaris. Bazu arteriyasının dirsək çuxurunda olan hissəsinə dirsək çuxuru arteriyası – lat. a. cubitalis deyilir.

== İstinadlar == == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

== İstinadlar == == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

== İstinadlar == == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

Daxili yuxu arteriyası (lat. artéria carótis intérna) — ümumi yuxu arteriyasından ayrılan 2 damardan biridir. Onun funksiyası arterial qanı beynə çatdırmaq və onu qidalandırmaqdır. == Şaxələri == göz arteriyası — lat. arteria ophtalmica, dal birləşdirici arteriya — lat. arteria communicans posterior, damarlı kələfin ön arteriyası — lat. arteria chorioidea anterior, böyük beyinin ön arteriyası — lat. arteria cerebri anterior, böyük beyinin orta arteriyası — lat. arteria cerebri media.

== İstinadlar ==

Mil arteriyası (lat. arteria radialis) — saidi və əli qanla əchiz edən arterial sistemin, yuxarı ətraf arteriyalarına aid, uc hisədə ovucun dərin qövsünü təşkil edən damar. Bilək nahiyəsində mil sümüyünün bilavasitə üzərində və səhi yerləşdiyi üçün dəri üzərində nəbzi əlləmək mümkündür. Milarteriyası tibbi praktikada mühüm əhəmiyyət malikdir. Belə ki, xəsənin invaziv qanlı Korotkov üsulu ilə qan təzyiqinin ölçülməsi, dializ xəstələrində məhz bu arteriya vasitəsilə Çimino şuntu qoyulur. == Şaxələri == said: Qayıdan mil arteriyası — lat. arteria recurrerus radialis biləyin ovuc şaxəsi — lat. ramus carpeus palmaris (r. carpeus volaris — BNA) ovucun səthi şaxəsi — lat. ramus palmaris superficialis (r.

Periferik arteriyaların daralması yaxud okklyuziyası (ing. peripheral artery disease - PAD, peripheral vascular disease - PVD) — özünü periferik arteriya damarlarının daralması və tutulması nəticəsində qan təchizatının pozulması ilə xarakterizə olunan xronik damar xəstəliyidir.

Qoltuq arteriyası – lat. arteria axillaris körpücükaltı arteriyanın ardını təşkil edərək birinci qabırğanın bayır kənarından böyük döş əzələsinin aşağı kənarınadək gedir və bazuya keçərək bazu arteriyasını – lat. a. brachialis adlanır. == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

Tac arteriyalar və ya sağ və sol tac arteriyalar (lat. arteriae coronariae dextra et sinistra) — aorta soğanağından şaxələnən və ürəyi qanla təchiz edən (qidalandıran) damarlardır. === Sağ tac arteriya === Sağ tac arteriya (lat. arteria coronaria dextra) aortanın sağ cibindən başlayaraq sağ qulaqcıq seyvanı vəağciyər kötüyü arası ilə və ürəyin tac sırımı ilə onun sağ kənarına çatır və burada arxa səthinə keşərək (lat. ramus interventricularis posterior (rami descendens posterior BNA)) – mədəciklərarası şaxə adı ilə arxa boylama şırım ilə ürəyin zirvəsinə çatır. Bu damar arterial konusa, sağ qulaqcığa və mədəciklərə məxsus şaxələr verir. === Sol tac arteriya === Sol tac arteriya (lat. arteria coronaria sinistra) aortanın sol cibindən başlayıb ağciyər kötüyünün arxa və sol tərəfilə qabağa doğru gedir və sol qulaqcıq seyvanı ilə ağciyər kötüyünün arasında xaricə çıxır və burada iki şaxəyə ayrılır. a) Ramus circumflexus – dolanan şaxə tac şırımla bayır tərəfə gedib ürəyin sol kənarından arxa səthinə keçır və orada cağ tac arteriyanın dal mədəcikarası şaxəsinə çatır. b) Ramus interventricularis anterior (ramus descendens anterior BNA) – ön mədəcikarası şaxə ürəyin ön boylama şırımı ilə aşağı doğru gedir və zirvəsində sağ tac arteriyanın dal mədəcikarası şaxəsilə anastomozlaşır.

Uşaqlıq arteriyalarının embolizasiyası (UAE) – kiçik həcmli, cərrahi kəsik tələb etməyən əməliyyatdır. Bu əməliyyat zamanı yerli keyitmə ilə, bud nahiyyəsində kiçik dəlikdən bud atreriyasına girilir və nazik xüsusi katetorların köməyi ilə miomanı qidalandıran damarlara plastik hissəciklər yeridilir, nəticədə düyünlərdə qan dövranı tamami ilə dayanır. Qan dövranı dayandıqdan sonra miomanı təşkil edən əzələ hüceyrələri ölür. Sonra sorulma prosesi nəticəsində düyünlərin nəzərə çarpan kiçilməsi və/və ya tam yox olması baş verir, mioma simptomları tam keçib gedir. 98,5% hallarda UAE sonra uşaqlıq mioması ilə bağlı əlavə müalicəyə ehtiyac olmur. == Tarixi == Uşaqlıq arteriyalarının embolizasiyası (UAE) hələ 1979-cu ildən doğumdan sonra və uşaqlıqda aparılan əməliyyatlardan sonra meydana çıxan uşaqlıq qanaxmalarının dayandırılması üçün geniş tətbiq olunur. Bu metodika artıq uzun müddətdir ki, əməliyyat ginekologiyasında tətbiq olunmağa başlamış laparoskopik cərrahiyyənin yaranmasından əvvəl tətbiq olunurdu. Bununla belə embolizasiya üsulunu uşaqlıq miomasının müalicəsində tətbiqinə yalnız 90-cı illərin əvvəllərində başlamışdırlar. İlk zamanlar UAE-nı mioektomiya əməliyyatlarında qanaxma riskinin azaldılması üçün əmaliyyat öncəsi hazırlıq metodu olaraq istifadə etməyə başlamışdırlar. Lakin sonra tezliklə müəyyən olunmuşdu ki, embolizasiya edildikdən sonra mioektomiya əməliyyatının aparılmasına ehtiyac qalmırdı.

== İstinadlar == == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

Xarici yuxu arteriyası (lat. arteia carotis externa) ümumi yuxu arteriyasının bir şaxəsi olub, ondan qalxanabənzər qığırdağın üst kənarı bərabərliyindən başlanğıc götürərək, döş-körpücük-məməyəbənzər əzələnin ön kənarı ilə yuxarıya döğru gedərək yuxu üçbucağına çatır, buradan çənəarxası çuxura keçərək qulaqaltı vəzinin kütləsini keçir və çənə boynu arxasında 3 şaxəyə ayrılır: səthi gicgah arteriyası — lat. a. temporalis superficialis və əng arteriyası — lat. a. maxillaris. Başlanğıcda daxili yuxu arteriyası daxili yuxu arteriyasından işəri tərəfdə yerləşsə də sonradan yuxarı doğru getdikcə bayır tərəfinə keşərək ondan bizəbənzər çıxıntı, biz-udlaq — lat. m. stylopharyngeus və biz-dil əzələləri — lat. styloglossus vasitəsilə ayrılır.

== İstinadlar ==

== İstinadlar == == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

Ümumi qalça arteriyası – lat. arteria iliaca communis dördüncü bel fəqərəsinin aşağı kənarı bərabərliyində qarın aortasından başlayaraq aşağı və bayır tərəfə doğru gedir və oma qalça oynağı bərabərliyində iki şaxəyə bölünür: Daxili qalça arteriyası – lat. a. iliaca interna kiçik çanağa məxsus Xarici qalça arteriyası – lat. a. iliaca externa böyük çanağa və aşağı ətrafa məxsusBunların hər ikisi pariyetal peritonun arxasında yerləşir və bayır tərəfdə bel əzələlərinin içəri kənarına söykənir. Aorta orta xətdən solda olduğu üçün sağ ümumi qalça arteriyası sol tərəfdəkindən bir az (təxminən 6–7 mm) uzundur. Bunların hər ikisi eyniadlı venaların önündədir. == İstinadlar == == Mənbələr == Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.

Ümumi yuxu arteriyası (lat. arteria carotis communis; carotis lat. caroo sözündən götürülmüşdür mənası "yuxuya salır" deməkdir.) başı qanla təchiz edən "şah" damar. Avstriya anatomu Yozef Hirtl ümumi yuxu arteriyasını "baş arteriyası" adlandırmışdır. Ümumi yuxu arteriyası sağ tərəfdən bazu-baş kötüyündən və sol tərəfdə aorta qövsündən başlayaraq nəfəs borusu ilə qida borusunun yan tərəfləri ilə yuxarı doğru gedir və qalxanabənzər qığırdağın yuxarı kənarı bərabərində iki uc şaxəyə bölünür. Ümumi yuxu arteriyasının zan şaxələri yoxdur. == Şaxələri == lat. arteria carotis externa — xarici yuxu arteriyası lat. arteria carotis interna — daxili yuxu arteriyası == Ümumi məlumat == Ümumi yuxu arteriyaları (sağ və sol) müxtəlif mənbələrdən başladıqları üçün sol tərəfdəki sağ tərəfdəkindən təxminən 2–3 sm uzundur. Bunlar başlanan uclarında bir-birinə yaxındırlar, yuxarı getdikcə əksinə bir-birilərindən uzaqlaşıb nəfəs borusu və qırtlaq vasitəsilə ayrılırlar və bu nahiyədə boyun üzvləri çox qabağa çıxdıqları üçün dərində yerləşirlər.Sol ümumi yuxu arteriyasının başlanan ucu sağ tərəfdəkindən orta xəttə yaxındır və aorta qövsündən başlandığı üçün döş sümüyündən uzaqdır.

Bronxial arteriyalar — insan anatomiyasında ağciyərləri oksigenli qan və qida ilə təmin edir. Bronxial arteriyalar tənəffüs sisteminin həyatı bir hissəsidir. 2 bronxial arteriyanın biri sol ağciyərə, biri isə sağ ağciyərə gedir. == Strukturu == Tipik olaraq 2 sol və 1 sağ bronxial arteriya var.Sol bronxial arteriyalar (yuxarı və aşağı) adətən birbaşa torakal aortadan əmələ gəlir.Tək sağ bronxial arteriya adətən aşağıdakılardan birindən yaranır: Sağ 3-cü arxa qabırğaarası arteriya ilə ümumi gövdədə torakal aorta Sol tərəfdə yuxarı bronxial arteriya İstənilən sayda sağ qabırğaarası arteriyalar, əsasən üçüncü sağ posterior. == Funksiyası == Bronxial arteriyalar bronxları və ağciyərlərin birləşdirici toxumasını qanla təmin edir. Onlar tənəffüs bronxiolları səviyyəsində olan bronxlarla birlikdə olur və budaqlanır. Onlar ağciyər arteriyalarının budaqları ilə anastomoz edir və birlikdə ağciyərin visseral plevrasını qanla təmin edirlər. Nəticədə, sol ürəyə qayıdan qan, ağciyər kapilyar yataqları səviyyəsində olan qandan bir qədər az oksigenləşir. Hər bronxial arteriyanın qida borusunu təmin edən bir qolu var. === Ağciyər arteriyaları ilə müqayisədə === Bronxial arteriyaları ağciyər arteriyaları ilə qarışdırmaq asandır, çünki hər ikisi ağciyərləri qanla təmin edir.

Dalaq arteriyası — insan anatomiyasında sol mədə və ümumi qaraciyər arteriyaları ilə birlikdə çolyak gövdəsinin üç əsas qolundan biri. Dalağa, mədəyə və mədəaltı vəziyə qan ötürür. Dalağa gedən əyri yolu ilə tanınır. == Tərkibi == Dalaq arteriyası dalağa çatmazdan əvvəl mədə və mədəaltı vəzi tərəfə budaqlar. Qeyd etmək lazımdır ki, dalaq arteriyasının budaqları mədənin daha böyük əyriliyinin aşağı hissəsinə qədər bütün yollara çatmır. Əvəzində bu sahə qastroduodenal arteriyanın bir qolu olan sağ qastroepiploik arteriya ilə təmin edilir. Bu zaman iki qastroepiploik arteriya bir-biri ilə anastomozlaşır. == Əlaqələri == Dalaq arteriyası dalaq-böyrək bağının təbəqələri arasından keçir. Yolda dalaq arteriyası qaraciyərin portal venasına axan dalaq venası ilə müşayiət olunur. == Klinik əhəmiyyəti == Dalaq arteriyasının anevrizması (arteriya divarının şişkinlik şəklində qabarması) nadirdir, lakin yenə də qarın aortasının və iliak arteriyaların anevrizmalarından sonra üçüncü ən çox görülən abdominal anevrizmadır.

İnterkostal arteriyalar (qabırğaarası arteriyalarda) deyilir — qabırğalararası boşluq adlanan qabırğalar arasındakı sahəni (“costae”) təmin edən arteriyalar qrupu. Ən yüksək İnterkostal arteriya (yuxarı qabırğaarası arteriya və ya üstün qabırğaarası arteriya) insan bədənində adətən 1-ci və 2-ci arxa qabırğaarası arteriyaları əmələ gətirən, müvafiq interkostal boşluğa qan verən arteriyadır. Adətən körpücükaltı arteriyanın bir qolu olan kostoservikal gövdədən yaranır. Bəzi anatomistlər yuxarı qabırğaarası arteriyanın olmadığını, yalnız yuxarı qabırğaarası damar olduğunu iddia edirlər. == Anatomiyası == İnterkostal arteriya daha kiçik qan damarlarının 3 qrupuna bölünür. 2 qrup öndə, digər qrup isə arxada olur. İnterkostal boşluq 2 qabırğa arasında əmələ gələn bir çuxurdur. Onların hər biri üçün müvafiq arteriyaları olan cəmi 11 boşluq var. İlk 2 qabırğaarası boşluq posterior interkostal arteriya tərəfindən təmin edilir. Bu arteriyalara superior qabırğaarası arteriyalar da deyilir və kostoservikal torakal gövdədən əmələ gəlir.

Armeria - cinsin adı qədim fransız sözündən götürülmüş, mənası saqqallı qərənfil deməkdir. Armeriya xarici görünüşcə qərənfilə çox oxşardır. Bu çoxillik ot bitkisi Avropa, Şimali Afrika və Qərbi Asiyanın dağlıq və sahilyanı vilayətlərində bitir, təxminən 50-yə yaxın növü vardır. Gülçülükdə 10 növündən geniş istifadə olunur. Onlardan Dənizyanı armeriya (A. maritima) - sıx rozetlər əmələ gətirən, tünd-yaşıl, yastı yarpaqları olan çoxillik bitkidir. Yaşıllaşdırmada, parkların, bağların, ofis interyerlərinin bəzədilməsində və eyni zamanda otaq bitkisi kimi də geniş istifadə olunur. Yarpaqları çılpaq və ya azca tüklü olur. Çəhrayı, bənövşəyi və ya al-qırmızı çiçəkləri qısa, sallaq saplaqlarda yerləşir. Dənizyanı armeriya 1627-ci ildən Rusiyada geniş yayılmışdır. Armeriyanı toxumlarla çoxaltmaq olar.

Asteriya (yun. Ἀστερία – ulduzlu) yunan mifologiyasında titan ulduz ilahəsi, titan Koy və Febanın qızı, Persin arvadı və Heketanın anası. Bir dəfə tanrı Zevs Asteriyaya vurularaq onun könlünü qartal cildində almağa calışmışdır, canını qurtarmaq üçün Asteriya cəld bildirçin cildinə girərək özünü dənizə atır. Onun adına Asteriya (sonralar şəhər Delos adlandırılmışdır) şəhəri adlandırılmışdır. Higinə görə guya ondan imtina etdiyi üçün Zevs onu bildirçinə çevirərək dənizə atmışdır. Nəticədə bildirçin adası – Ortigiya meydana gəlmişdir. Digər bir rəvazətə görə Zevs ona yiyələnmiş və Asteriya ondan Heketanı dönyaya gətirmiş, sonra Zevs onu Persə ərə vermişdir. Bir rəvayətdə isə onun Poseydon tərəfindən təqib edildiyi göstərilir. Başqa bir rəvazətə görə Asteriyanı göydən düşmüş bir ulduza bənzədirlər. == İstinadlar == == Mənbə == Греческая Мифология, Катерина Серви, EKDOTİKE ATHENON, Афины 2007 ISBN 960-213-378-3, ISBN 978-960-213-378-1 Софиа Сули, Греческая Мифология, Издателство Михалис Тубис А.О., 1995 ISBN 960-540-118-5 Panaghiotis Christou, Katharini Papastamatis, Griechische Mythologie, 2008 ISBN 978-88-476-2283-8 Paul Mazon, introduction à la Théogonie d’Hésiode, Les Belles Lettres, coll.

Mil arteriyası (lat. arteria radialis) — saidi və əli qanla əchiz edən arterial sistemin, yuxarı ətraf arteriyalarına aid, uc hisədə ovucun dərin qövsünü təşkil edən damar. Bilək nahiyəsində mil sümüyünün bilavasitə üzərində və səhi yerləşdiyi üçün dəri üzərində nəbzi əlləmək mümkündür. Milarteriyası tibbi praktikada mühüm əhəmiyyət malikdir. Belə ki, xəsənin invaziv qanlı Korotkov üsulu ilə qan təzyiqinin ölçülməsi, dializ xəstələrində məhz bu arteriya vasitəsilə Çimino şuntu qoyulur. == Şaxələri == said: Qayıdan mil arteriyası — lat. arteria recurrerus radialis biləyin ovuc şaxəsi — lat. ramus carpeus palmaris (r. carpeus volaris — BNA) ovucun səthi şaxəsi — lat. ramus palmaris superficialis (r.

Almeriya (isp. Almería) — İspaniyanın Andalusiya bölgəsində yerləşən şəhər. İspaniyanın cənub-şərqində, Aralıq dənizi sahilində yerləşir. Almeriya vilayətinin mərkəzidir. X və XI əsrlərdə Kordoba xilafətinin tərkibinə daxil olan şəhər ticarət, tekstil sənayesi, xüsusilə də ipək istehsalı sayəsində zənginləşmişdir. Şəhər bir çox dəfə hücuma məruz qalmış və 1489-cu ildə xristianların hakimiyyəti altına düşmüşdür. 1522-ci ildə şəhər baş verən zəlzələ nəticəsində dağılmış, lakin XIX əsrə qədər heç vaxt əvvəlki vəziyyətinə qayıda bilməmişdir. 1939-cu ildə İspan vətəndaş müharibəsi ərzində şəhər almanlar tərəfindən bombardman olunmuşdur. İqtisadiyyatı yenidən qurulduqdan sonra əsas diqqət tərəvəz istehsalına yönəlmişdir. == Demoqrafiya == Almeriya öz müsəlman əhalisinin sayına görə, digər bütün İspaniya şəhərləri ilə müqayisədə fərqlənir.

Armeniya (Kolumbiya) — Kolumbiyada yerləşən şəhər.

Arnebiya (lat. Arnebia) — bitkilər aləminin göyzabançiçəklilər dəstəsinin göyzabankimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. == Növləri == Uzanmış arnebiya (Arnebia decumbens (Vent.) Coss.

Artemida (yun. Ἄρτεμις) — yunan mifologiyasında ay, ov və vəhşi təbiət ilahəsi, Zevsin Letodan olan qızı, Apollonun bacısı, heyvanların, bitkilərin və uşaqların himayəçisi.. Artemida hələ gənc qız olarkən atası Zevsdən ərə getməməyi və qız olaraq qalmağı xahiş etmişdir. Həmin vaxtdan o meşələri dolaşar, gah ov edər, gah da kimsəsiz heyvanların balalarının qayğısını çəkərmiş. O, hətta atası Zevsin öldürdüyü Pandareyin yetim qalmış qızına da qayğı göstərmişdir. Artemidanı daim nimfalar, muzalar müşayiət edərmişlər Troya müharibəsində Hera yunanlar-xəyyumluq edən məğlubedilməz Artemidanın ox və kamanını əlindən alaraq uzağa tullamaqla onu ağlayaraq qaçmağa vadar etmişdir. Artemida kultu xüsusən meşə və dağlıq ərazilərdə yaşayan əhali arasında geniş yayılmışdır. Efesdə onun şərəfinə tikilmiş uzunluğu 109, eni isə 55 metr olan çox məşhur məbəd dünyanın yeddi möcüzəsindən biri sayılır. Artemida eləcə də kişısiz yaşayan amazonlara qəyyumluq etmişdir. Əsasən bir əlində bəbir digər əlində maral tutmuş qanadlı qadın obrazında təsvir edilir.

Asterina (lat. Asterina) — asterinidae fəsiləsinə aid heyvan cinsi.

Asturiya – İspaniyaya bağlı avtonom bir bölgədir. Ölkənin şimalında yerləşir. Sahəsi 10,604 kvadrat kilometr, əhalisi 1,077,000 nəfərdir.

Bakteriyalar (lat. Bacteria) — təkhüceyrəli mikroorqanizmalardır. Prokaryotik mikroorqanizmlərin əksəriyyətini təşkil edən qrupdur. Böyüklükləri 0,1–10 mm arasındadır. Bakteriyaların dünya üzərində 3,5 milyard ildir yaşadıqları bilinməkdədir. Dünyada ən çox yayılmış orqanizmlərdir və yer kürəsində həyatın davam etməsi üçün böyük önəm təşkil etməkdədirlər. == Bakteriyaların öyrənilmə tarixi == Bakteriyalar hələ yaxşı öyrənilməyəndə bitkilərə aid edilirdi. "Bağırsaq florası" anlayışı da buradan yaranıb. == Yarımaləmlər == Arxebakteriyalar Əsl bakteriyalar OksifotobakteriyalarArxebakteriyalar: əsasən, metansintezedici bakteriyalardır. Növlərinin sayı 40-dan çoxdur.Arxebakteriyalarda fotosintez xlorofil yox, bakteriorodopsin əsasında baş verir.

Materiya (fəlsəfə) — insan şüurundan kənarda və ondan asılı olmayaraq mövcud olan və həmin şüurla inikas etdirilən obyektiv reallıq

Tartariya (lat. Tartaria, fr. Tartarie, ing. Tartary, alm. Tartarei‎) və ya Böyük Tartariya (lat. Tartaria Magna) — coğrafi ifadə şəkildə XIII əsrdən XIX əsrədək işlənilən qərbdə Xəzər dənizi ilə Ural dağları, şərqə Sakit okean arasında yerləşən tarixi bölgə. == Tarix == Tartariya ifadəsinin ən erkən bəlli istifadəsi Navarradan səyahətçi, Tudelalı Benyaminə aiddir. O, Türkistan və tanqutların tərəfində, Moğulistanın şimalında yerləşən Tibetin Tartariya vilayətindən yazırdı.XVIII əsrdən əvvəl Avropada Mancuriya, Sibir və Mərkəzi Asiya haqqında bilgi hüdudlu idi. Bütün bu ərazi sadəcə Tartariya kimi tanınırdı və onun sakinləri tartarlar adlanırdılar. Erkən müasir dövrdə coğrafiyanın dərketməsi artıranda, Avropalılar Tartariyanın hissələrini onları kontrol edən güclərin adlarını bu sözə əlavə edərək ayrı bölgələrə bölməyə başlayıblar.

Arteriol — mikrosirkulyasiyada arteriyadan uzanan, budaqlanan və kapilyarlara aparan kiçik diametrli qan damarı.Arteriolların əzələ divarları var (adətən yalnız bir və ya iki qat hamar əzələ hüceyrəsi) və onlar damar müqavimətinin əsas yeridir. Qan təzyiqində və qan axını sürətində ən böyük dəyişiklik arteriolların kapilyarlara keçidi zamanı baş verir. Bu funksiya son dərəcə vacibdir, çünki o, nazik, bir qatlı kapilyarların təzyiqlə partlamasının qarşısını alır. Arteriollar bu təzyiqin azalmasına nail olurlar, çünki onlar ən yüksək müqavimətin (ümumi periferik müqavimətə ən böyük töhfə) yeridir və nəticədə təzyiqin əhəmiyyətli dərəcədə azalması ilə nəticələnir. == Strukturu == === Mikroanatomiya === Sağlam bir damar sistemində endotel qanla təmasda olan bütün səthləri, o cümlədən arteriyaları, arteriolları, damarları, venulaları, kapilyarları və ürəyin kameralarını əhatə edir. Bu sağlam vəziyyət, polifenolların, müxtəlif azot oksidləri sintaza fermentlərinin və L-argininin kompleks balansı ilə tənzimlənən biokimyəvi reaksiya tələb edən endotel tərəfindən azot oksidinin bol istehsalı ilə asanlaşdırılır. Bundan əlavə, endotel hüceyrələri və damar hamar əzələləri arasında boşluq qovşaqları vasitəsilə birbaşa elektrik və kimyəvi əlaqə mövcuddur. == Klinik əhəmiyyəti == Arteriolun diametri yaşla və çirkli havaya məruz qaldıqda azalır. === Xəstəlik === Qan axınını məhdudlaşdıran hər hansı bir patoloji proses, məsələn, stenoz, ümumi periferik müqaviməti artırır və arterial hipertenziyaya səbəb olur. === Ateroskleroz === Ateroskleroz arteriolların divarlarını sərtləşdirmək üçün xüsusi olaraq istifadə olunan bir termindir.

Hatteriya (lat. Sphenodon) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin dimdikbaşlar dəstəsinin hatteriyalar fəsiləsinə aid heyvan cinsi. Xarici görünüşcə iri kərtənkələyə oxşamasına baxmayaraq, hatteriyanın orqanlarının quruluşu özünəməxsus qədimilik və primitivliklə səciyyələnir. Baş və gövdənin üzəri qərni pulcuqların ən primitiv forması olan xırda pulcuqlarla örtülüdür. Fəqərələri balıqlarda ol¬duğu kimi amfisoldur, fəqərələrin cismi arasında xorda qalır. Steqosefalların qarın zirehinin qalığı sayılan dərialtı qarın qabırğaları var. Amfibilərdə olduğu kimi xış sümükləri üzərində də dişlər olur. Yaxşı inkişaf etmiş təpə gözü var. Təbil boşluqları və təbil pərdələri yoxdur. Kəllə qutusu diapsid quruluşdadır.

Aleriya (fr. Aléria, kors. Aleria) — Fransanın Korsika regionunda yerləşən kommuna. Kommuna departamenti — Yuxarı Korsika. Qizonaçça kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Korte. Kommunanın INSEE kodu — 2B009.

Artemia (lat. Artemia) cinsi Zirehsiz xərçənglər (Anostraca) dəstəsinə və müstəqil Artemiidae fəsiləsinə daxildir. Planktonlar olub əsasən dayaz dəniz və duzlu göl sularında yaşayırlar. Fitoplanktonlarla qidalanırlar. Ən geniş yayılmış növü Artemia salina adlanır. == Çoxalması və həyat mərhələləri == Təbiətdə iki fərd vastəsi ilə çoxalsalarda bəzən ancaq dişilərdən ibarət koloniyalara belə rast gəlinir. Erkəklərdə dişini saxlamaq məqsədi ilə güçlü ətraflar mövcuddurArtemiyalara daxil olan növlərin iki variantı vardır. Onlar ya diri doğur ya da yumurta qoyaraq çoxalır. Bu strategiya əsasən onların yaşayış mühiti və genetik xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır.. Yumurta qoyarkən mayalanmış yumurta dişinin böyüründə olan kisəciyə düşür oradan isə suya atılır..

Artemida məbədi, Artemision — e.ə. V əsrdə Kiçik Asiyadakı yunan şəhəri Efesdə memar Xersifronun layihəsi ilə inşa edilmiş Efesli Artemidanın məbədi. Artemision qədimdə "dünyanın yeddi möcüzəsi"ndən biri hesab edilirdi. Bizanslı Filon "Babilin Asma Bağlarını, Olimpdə Zevsin heykəlini, Rodos Nəhəngini, yüksək Misir piramidaların qüdrətini və Mausoleusun məzarını gördüm. Amma buludlara doğru ucalan Efesdəki məbədi gördükdə, digərlərinin hamısının kölgədə qaldığını hiss etdim" deyə yazmışdır. Tanrı Artemis adına ilk türbə e.ə. 800-cü illərdə Efesdəki nəhrin yaxınlığındakı bataqlıq sahildə qurulmuşdur. Bəzən Diana da deyilən Efes tanrısı Artemida, yunan Artemidası ilə eyni deyildir. Yunan Artemidası ov tanrısıydı. Efes Artemidası isə belindən çiyinlərinə qədər bərəkət və doğruluq tanrısıydı.

Centileski (Gentileschi; 8 iyul 1596[…], Roma, Papa dövləti – 1654[…], Neapol, Napoli Krallığı) — 16-17-ci əsrin ortaları italyan rəssamları ailəsi. İtaliya karavaccizminin ən görkəmli nümayəndələri. == Nümayəndələri == === Oratsio === Oratsio (9.7.1563, Piza – 7.2.1639, London) – yaradıcılığının erkən dövrləri italyan manyerizmi ilə bağlı olmuşdur, lakin 1605-ci ildən dəzgah rəngkarlığı əsərlərində Karavacconun (1590-cı illərin sonlarında Romaya gələn Centileski burada onunla tanış olmuşdur) təsiri hiss olunur. O, monumental rəngkarlıq sahəsində də çalışmışdır: Müq. Pyotr kilsəsinin günbəzinin mozaikalarının yaradılmasında (1609–10; A. Tassi ilə birlikdə) iştirak etmiş, Kasino Muz (1611–12), Palatso Kvirinaledə Saladel-Konsistorio (1612, hamısı Romadadır) və s. üçün rəsmlər çəkmiş; Genuyada Savoyya hersoqunun sarayında (1623–26) işləmişdir. Parisdə Mariya Mediçinin sifarişi ilə Lüksemburq sarayı üçün bir neçə alleqorik kompozisiya (1624–25) yaratmışdır. 1626-cı ildən Londonda I Karlın saray rəssamı olmuş, burada qızı Artemiziyanın iştirakı ilə Qrinviçdəki Kuins-hausun Böyük zalının plafonunu işləmişdir (1638–39, hazırda Malboro-haus, London). === Artemiziya === Artemiziya (8.7.1593, Roma –1652 və ya 1653, Neapol) – Oratsionun şagirdi olmuş, həmçinin A. Tassidən dərs almışdır. 1612-ci ildə Florensiyaya köçmüşdür.

Asterina gibbosa (lat. Asterina gibbosa) — asterina cinsinə aid heyvan növü.

Asterina phylactica (lat. Asterina phylactica) — asterina cinsinə aid heyvan növü.

Asturiya dili — İspaniyada Asturiya, Kastiliya və Leon muxtar bölgələrində və Portuqaliyanın Miranda do Douro bələdiyyəsində danışılan, Asturiya-Leon alt qrupuna aid olan bir Latın dilidir. Bundan başqa bu dilin iki əhəmiyyətli ləhcəsi vardır. Bunlar Estremadura muxtar bölgəsində danışılan Estremadura və Kantabriya muxtar bölgəsində danışılan Kantabriya digər adı ilə Montanyes ləhcələridir. Bu dillərdən yalnız Mirand dili rəsmi olaraq tanınmışdır.