Lüğətlərdə axtarış.

Suverenlik, suverenitet (fr. souveraineté — ali hakimiyyət) – ölkənin daxilində və ondan kənarda müstəqilliyin ifadəsi kimi dövlətin siyasi və hüquqi xüsusiyyəti olub onun öz daxili və xarici funksiyalarını azad və sərbəst şəkildə dövlətin konstitusiyası və qanunları, beynəlxalq hüququn hamılıqla tanınmış prinsipləri və normaları əsasında həyata keçirmək, habelə xalqın sərbəst və müstəqil şəkildə öz idarəetmə formasını müəyyən etmək hüququndan ibarətdir.

Milli Suverenlik və Uşaq Bayramı — Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 23 aprel 1920 tarixindəki açılışının il dönümündə Türkiyə və Şimali Kipr Türk Respublikasında qeyd olunan rəsmi milli bayram. Türkiyə Respublikasının ilk milli bayramıdır.

Milli Suverenlik və Uşaq Bayramı — Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 23 aprel 1920 tarixindəki açılışının il dönümündə Türkiyə və Şimali Kipr Türk Respublikasında qeyd olunan rəsmi milli bayram. Türkiyə Respublikasının ilk milli bayramıdır.

Azərbaycanın ərazi və suverenlik məsələlərinin xronologiyası — 1918-ci ildən etibarən Azərbaycanın hərbi və diplomatiya yolları vasitəsilə iddia etdiyi əraziləri nəzarətinə götürməsi, həmçinin bu ərazilərdə suverenliyini bərpa etməsi ilə bağlı hadisələrin xronologiyası. == Azərbaycan Milli Şurası == == Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti == == Sovet Azərbaycanı == == Müasir Azərbaycan Respublikası == == İstinadlar == == Mənbə == Goff, Krista A. (2021). Nested Nationalism: Making and Unmaking Nations in the Soviet Caucasus. Cornell University Press. ISBN 978–1501753299. Göyüşov A ., 1917–1920-ci illərdə Şimali Qafqaz dağlılarının azadlıq uğrunda mübarizəsi, B., 2000; Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920). Parlament. Stenoqrafik hesabatlar, c.l, B., 1998. Jiroxov, Mixail. Семена распада.

İraqın suverenliyi — beynəlxalq münasibətlərdə məsələ. Ölkənin suverenliyi 2003-cü ildə İraqa müdaxilə zamanı Səddam Hüseyni devirən çoxmillətli qüvvələr tərəfindən pozulmuşdur. 8 iyun 2004-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1546 saylı qətnaməsi yekdilliklə qəbul edilmiş, bu qətnamədə "30 iyun 2004-cü ilə qədər işğala son qoymağa və İraqın tam suveren və müstəqil Müvəqqəti Hökumətinin tam məsuliyyət və səlahiyyəti öz üzərinə götürməsi"nə çağırış edilmişdir. Suverenliyin verilməsi faktiki olaraq vaxtından bir-iki gün əvvəl baş vermişdir. Bu, İraqın rəhbərlik etdiyi hakim qüvvələrə suverenliyin qanuni şəkildə qaytarılması və işğalın formal olaraq sona çatması ilə nəticələnsə də, praktiki məsuliyyətlər hələ də İraqdakı çoxmillətli qüvvələrə həvalə edilir. İraqda müharibənin tərəfdarları İraqın 2003-cü ilin iyununda öz suverenliyini bərpa etməsi və bununla da işğala son qoyulması fikri ilə razılaşırlar. Bu tərəfdarlar qiyamçıları İraq hakimiyyətinə qarşı üsyançılar kimi görürlər. Müharibənin bəzi əleyhdarları çoxmillətli qüvvələrin İraqda fəaliyyətinə davam etməsini işğal hesab edirlər. Müvafiq olaraq, onlar qiyamçıları əsas məqsədi xarici qüvvələri qovmaq olan "müqavimət" döyüşçüləri kimi müsbət müstəvidə xarakterizə edirlər. Tənqidçilər Fransadakı Vişi rejimini və 1980-ci illərdə SSRİ tərəfindən işğal olunmuş Əfqanıstanda Kremlin dəstəklədiyi rejimlə müqayisə edirlər.

Verilənlər suverenliyi və ya data suverenliyi —məlumatların toplandığı ölkənin qanunlarına və idarəetmə strukturlarına tabe olması fikri. Verilənlərin suverenliyi anlayışı məlumat təhlükəsizliyi, bulud hesablamaları, şəbəkə suverenliyi və texnoloji suverenliklə sıx bağlıdır. Qeyri-müəyyən şəkildə müəyyən edilən və siyasətin formalaşmasında çətir termini kimi istifadə oluna bilən texnoloji suverenlikdən fərqli olaraq, verilənlər suverenliyi verilənlərin özünü əhatə edən suallara aid edilir. Verilənlərin bir ölkə daxilində qanunlara və idarəetmə strukturlarına tabe olması fikri kimi verilənlərin suverenliyi adətən iki şəkildə müzakirə olunur: Yerli qruplara və postkolonial dövlətlərindən yerli muxtariyyətə münasibətdə və ya transmilli məlumat axınına münasibətdə. Bulud hesablamasının yüksəlişi ilə bir çox ölkələr məlumatların suverenliyinin ölçülərini əks etdirən məlumatların idarə edilməsi və saxlanması ilə bağlı müxtəlif qanunlar qəbul etmişdilər. 100-dən çox ölkədə verilənlərin suverenliyi ilə bağlı qanunlar mövcuddur. Öz-özünə suveren şəxsiyyət ilə fərdi şəxsiyyət sahibləri öz etimadnamələrini tam yarada və idarə edə bilərlər, baxmayaraq ki, bir ölkə hələ də bu paradiqmada rəqəmsal şəxsiyyət verə bilər. Kanada, Yeni Zelandiya, Avstraliya və Amerika Birləşmiş Ştatlarının yerli xalqları üçün yerlilərin verilənlərinin suverenliyi ilə bağlı müzakirələr hazırda davam edir. Verilənlərin suverenliyi yerli xalqlar və fəallar tərəfindən özünüidarə strukturlarının əsas hissəsi və bütövlükdə yerlilərin suverenliyinin mühüm sütunu kimi qəbul edilir. Verilənlərin dekolonizasiyasını müdafiə edən fəallar yerli insanlara "onların arasında kimin sayılacağını müəyyənləşdirmək" üçün güc vermək və "yerli insanların maraqlarını, dəyərlərini və prioritetlərini" daha yaxşı əks etdirə biləcək bir yol kimi görür.

Şəbəkə suverenliyi, həmçinin rəqəmsal suverenlik və ya kibersuverenlik — internet idarəçiliyində dövlət kimi idarəedici qurumun şəbəkə üzərində sərhədlər yaratmaq və daha sonra bir çox hallarda belə sərhədlərdən kənarda hüquq-mühafizə olaraq nəzarət formasını tətbiq etmək səyi. Şəbəkə suverenliyi dövlət təhlükəsizliyinə, internet idarəçiliyinə, internetin milli və beynəlxalq şəbəkələrinin istifadəçilərinə təsir göstərir. Şəbəkələr dövlətlərin suveren nəzarətini genişləndirmək üçün çətin yerlərdir. Kommunikasiya sahəsi üzrə professor Ellison Kavanaq özünün "İnternet əsrində sosiologiya" kitabında dövlət suverenliyinin şəbəkələr tərəfindən kəskin şəkildə azaldığını iddia etmişdir. Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının orqanıdır və bütün üzv dövlətlərdə əqli mülkiyyəti qorumaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. ÜƏMT məzmuna Patent Əməkdaşlıq Müqaviləsi (PƏM) vasitəsilə müxtəlif şəbəkələri keçməyə icazə verir. PƏM dövlət sərhədləri boyunca məzmun təminatçılarının təhlükəsizliyini təmin etməklə beynəlxalq patentlərə imkan verir. Bu patentlər üzərində öz şəbəkə suverenliyini tətbiq etmək dövlətlərdən asılıdır. Müəllif hüququ və şifrələmə üçün qlobal standartlar hökumətlərin əməkdaşlıq edə biləcəyi üsullardan biri kimi nəzərdən keçirilir. Qlobal standartlarla şəbəkə suverenliyini tətbiq etmək daha asandır, çünki o, əqli mülkiyyətə hörmət yaradır və məzmun yaradıcılarının və provayderlərin hüquqlarını qoruyur.

Xalq suverenliyi — bir dövlətin xalqının ali hakimiyyətin yeganə qanuni və hüquqi daşıyıcısı və ya dövlət suverenliyinin mənbəyi hesab edildiyi doktrina. == Tarixi == Xalq suverenliyi ideyaları modernist fəlsəfənin yayılması ilə Qərb düşüncəsində inkişaf etdirildi. XVI əsrin sonlarında Avropada köhnə imperiyaların dağılması və yeni dövlətlərin yaranması bu tarixi proseslərin izahına və qanuniləşdirilməsinə ehtiyac yaratdı. 1576-cı ildə fransız filosofu Jan Boden dövlət suverenliyi konsepsiyasını işləyib hazırladı ki, onun mahiyyəti dövlətin müəyyən ərazi və onun daimi əhalisi üzərində tam hakimiyyətə malik olması və xarici qüvvələrdən asılı olmaması idi. Əvvəlcə Boden suverenliyin daşıyıcısını xalq üzərində qeyri-məhdud hakimiyyətə malik monarx elan etdi. Lakin XVIII əsrdə suvereni xalqın adını toplu şəkildə almış fərdi şəxslərdən formalaşan kollektivdən başqa bir şey adlandıran fransız mütəfəkkiri Russo xalq suverenliyi doktrinasını inkişaf etdirdi. Russodan əvvəl bu doktrina Tomas Hobbs və Con Lokkun əsərlərində işlənmişdir. == Təsnifatı == Xalq suverenliyi monarxın suverenliyinin antaqonistidir, burada monarx xalqın üzvü kimi deyil, fərdi şəxs - suveren (mütləq, avtokratik) dövlət hakimiyyətinin daşıyıcısı kimi qəbul edilir. Xalq suverenliyi və dövlət suverenliyi anlayışları da fərqlidir, lakin bir-birinə zidd deyildir, çünki birinci halda dövlətdə ali hakimiyyət məsələsi, ikinci halda isə hakimiyyətin aliliyini dövlətin özü məsələsi ortaya çıxır. Hal-hazırda, xalq suverenliyi doktrinası dünya birliyi tərəfindən tanınır, bu, xüsusən də İncəsənətdə öz əksini tapır.

Tatarıstan Respublikası Suverenliyi haqqında Referendum — Rusiya Federasiyasının subyekti olan Tatarıstan Respublikasının suverenliyi ilə əlaqədər keçirilən referendum. Referendum 21 mart 1992-ci ildə keçirilmişdir. Referendum nəticəsində respublikanın dövlət suverenliyi qəbul edilmişdir. 6 avqust 1990-ci ildə RSFSR Ali Sovetinin sədri Boris Yeltsin Ufada çıxış edərək bunları demişdir: «Biz Ali Sovet olaraq Başqırdıstan hökumətinə deyirik:sizlər uda biləcəyiniz hakimiyyəti götürün». Mətbuatda isə bu ifadə «Suverenlikdən uda biləcəyiniz qədər götürün» kimi yayılmışdır. 30 avqust 1990-cı ildə Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Ali Soveti Tatar SSR dövlət suverenliyi haqqında deklorasiya qəbul etmişdir. Deklarasiyada Rusiyanın tərkibinə daxil olan digər muxtariyyətlərdən fərqli olaraq Tatarıstanın nə RSFSR, nə də SSRİ tərkibində deyil tam müstəqil olması göstərilirdi. Burada Tatar SSR konstitusiyası və qanunları Tatarıstanın bütün ərazilərində ali hüquqa malik olması göstərilir. 26 dekabr 1991-ci ildə Belovej anlaşması ilə SSRİ süquta uğrayaraq MDB ilə əvəz edilir. Tatarıstanın MDB-yə təsisçi olaraq daxil olması üçün deklorasiya qəbul edilir .

Dövlət Suverenliyi Günü — Antiterror əməliyyatından sonra Azərbaycan Respublikasında Dövlət Suverenliyinin bərpasının şərəfinə qeyd edilən gün. Prezident İlham Əliyevin 2024-cü il sentyabrın 19-da imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında Dövlət Suverenliyi Gününün təsis edilməsi haqqında" sərəncamına əsasən qeyd edilir. == Tarixi məzmun == Birinci Qarabağ müharibəsində Ermənistan Respublikası Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinin tələblərini pozaraq Azərbaycan Respublikasına qarşı işğalçılıq siyasəti həyata keçirmiş və hərbi gücdən istifadə edərək Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinin 20 faizini işğal edib. Ermənistanda və işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə aparılıb, insanlıq əleyhinə cinayətlər və hərbi cinayətlər nəticəsində şəhər və kəndlər viran edilib, bir neçə qətliam və Xocalı soyqırımı törədilib. 2020-ci ilin sentyabr–noyabr aylarında 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri yeddi bölgəni – Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam və Laçın rayonlarını, həmçinin Şuşa şəhərini tamamilə, Xocavənd və Kəlbəcər rayonlarının geniş hissəsini, Xocalı və Tərtər rayonlarının isə bir hissəsini işğaldan azad eləmişdir. Hərbi əməliyyatlar 2020-ci noyabrın 10-da ildə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri arasında imzalanan üçtərəfli bəyanatla başa çatıb. Bununla da Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin yerinə yetirilməsinə nail olub. Üçtərəfli bəyanatda Ermənistan öz qoşunlarını Azərbaycan ərazisindən tam şəkildə çıxarmaq öhdəliyini öz üzərinə götürüb. Lakin Ermənistan xüsusilə 2020-ci ildən sonra istehsal edilmiş silah-sursatı, o cümlədən minaları qanunsuz yollarla Qarabağın Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan ərazilərinə daşıyıb, 480 kilometrədək təmas xətti boyunca yeni minalanmış ərazilər, 500-dən artıq döyüş mövqeyi və möhkəmləndirilmiş uzunmüddətli atəş nöqtəsi, müxtəlif tipli artilleriya qurğuları üçün 350-dən artıq atəş mövqeyi, kəşfiyyat-müşahidə vasitələri quraşdırıb. Bundan başqa Ermənistan ərazidə hücum əməliyyatlarını yerinə yetirə bilən hərbi qüvvələr cəmləşdirib.

Dövlət Suverenliyi Günü — Antiterror əməliyyatından sonra Azərbaycan Respublikasında Dövlət Suverenliyinin bərpasının şərəfinə qeyd edilən gün. Prezident İlham Əliyevin 2024-cü il sentyabrın 19-da imzaladığı "Azərbaycan Respublikasında Dövlət Suverenliyi Gününün təsis edilməsi haqqında" sərəncamına əsasən qeyd edilir. == Tarixi məzmun == Birinci Qarabağ müharibəsində Ermənistan Respublikası Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinin tələblərini pozaraq Azərbaycan Respublikasına qarşı işğalçılıq siyasəti həyata keçirmiş və hərbi gücdən istifadə edərək Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinin 20 faizini işğal edib. Ermənistanda və işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə aparılıb, insanlıq əleyhinə cinayətlər və hərbi cinayətlər nəticəsində şəhər və kəndlər viran edilib, bir neçə qətliam və Xocalı soyqırımı törədilib. 2020-ci ilin sentyabr–noyabr aylarında 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri yeddi bölgəni – Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam və Laçın rayonlarını, həmçinin Şuşa şəhərini tamamilə, Xocavənd və Kəlbəcər rayonlarının geniş hissəsini, Xocalı və Tərtər rayonlarının isə bir hissəsini işğaldan azad eləmişdir. Hərbi əməliyyatlar 2020-ci noyabrın 10-da ildə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri arasında imzalanan üçtərəfli bəyanatla başa çatıb. Bununla da Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinin yerinə yetirilməsinə nail olub. Üçtərəfli bəyanatda Ermənistan öz qoşunlarını Azərbaycan ərazisindən tam şəkildə çıxarmaq öhdəliyini öz üzərinə götürüb. Lakin Ermənistan xüsusilə 2020-ci ildən sonra istehsal edilmiş silah-sursatı, o cümlədən minaları qanunsuz yollarla Qarabağın Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan ərazilərinə daşıyıb, 480 kilometrədək təmas xətti boyunca yeni minalanmış ərazilər, 500-dən artıq döyüş mövqeyi və möhkəmləndirilmiş uzunmüddətli atəş nöqtəsi, müxtəlif tipli artilleriya qurğuları üçün 350-dən artıq atəş mövqeyi, kəşfiyyat-müşahidə vasitələri quraşdırıb. Bundan başqa Ermənistan ərazidə hücum əməliyyatlarını yerinə yetirə bilən hərbi qüvvələr cəmləşdirib.

Dərman şüvərəni (lat. Sisymbrium officinale) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin şüvərən cinsinə aid bitki növü. == Sinonimləri == * Chamaeplium officinale (L.) Wallr. Crucifera sisymbrium E.H.L.Krause Erysimum officinale L. Erysimum officinale var. leiocarpum (DC.) Farw. Erysimum runcinatum Gilib. [Invalid] Erysimum vulgare Rupr. Hesperis officinalis (L.) Kuntze Kibera officinalis (L.) Calest. Sisymbrium officinale var. genuinum Briq.

Lezeli şüvərəni (lat. Sisymbrium loeselii) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin şüvərən cinsinə aid bitki növü. == Botaniki xarakteristikası == Gövdəsi budaqlanan, sıx yarpaq və tükcüklərlə əhatə olunmuş ikillik ot bitkisidir. Yarpaqları qayıqvari-lələkvari daraq şəklindədir. Ləçəkləri sarımtıldır. Qını 2-3 sm uzunluğunda düz, azca əyilən haldadır. Toxumları ellipsvari açıq sarımtıl rəngdədir. Lezel şüvərəninə demək olar ki, == Azərbaycanda yayılması == Azərbaycanın bütün ərazilərində rast gəlmək olar. Buna düzənlikdən tutmuş dağlıq zonalarına qədər sahələrdə təsadüf etmək olar. Ən çox zibilliklərdə təsadüf edilir.