Поиск по словарям.

Geniş mənada mədəniyyət , yəni onun hər iki təzahür formaları – maddi və mənəvi mədəniyyət məkan və zaman çərçivəsində insanları birləşdirərək dünyanın təkmilləşdirilməsinə doğru yönəldilir. Bu mənada mədəniyyətin ən vacid vəzifəsini insanları vahid bəşəriyyət timsalında birləşdirərək konkret ictimai funksiyaların reallaşdırılmasını təmin etmək təşkil edirdi. Tarixi inkişaf prosesində mədəniyyətin bir sıra funksiyaları formalaşmışdır: ətraf aləmə uyğunlaşma funksiyası; dərketmə funksiyası, informativ funksiya, kommunikativ funksiya, requlyativ funksiya, insan qruplarının inteqrasiyası funksiyası, sosiallaşma funksiyası. Bu funksiyaların hər birinin qısa şərhə ehtiyacı olduğundan onların hər biri üzərində dayanaq. == Mədəniyyətin funksiyaları == === Mühitə uyğunlaşma funksiyası === Mühitə uyğunlaşma funksiyası – ən qədim funksiyalardan hesab edilərək iki mühüm şəraiti – təbii (təbiət) və sosial şəraitə uyğunlaşmanı nəzərdə tutur. Əgər ən qədim əcdadlarımız üçün heyvan dərisi, od mədəniyyətin qədim, ilkin nümunələri hesab edilirdisə, müasirlərimiz üçün bunu kosmik libaslar, məsələn, skafandr və ya dərin su üçün nəzərdə tutulan batiskado əvəz edir. Bütün bunlar son məqamda insanın təbiətə, mühitə uyğunlaşması funksiyasını yerinə yetirir. Lakin qeyd edildiyi kimi, insan təkcə təbiətin deyil, həm də cəmiyyətin üzvüdür. Burada isə, mədəniyyət çərçivəsində uyğunlaşma vasitələri hazırlanır: dövlət qərar və strukturlarından başlamış müdafiə və hücuma hazırlıq alətlərinin mövcudluğuna qədər – hər şey insanın mənafe və uyğunlaşmasına aid edilir. cəmiyyətdə uyğunlaşmanın mütləqləşdirilməsi «sosial darvinizm» doktrinasının əsasını qoymuşdur.

ABŞ mədəniyyəti (ing. Culture of the United States) və ya Amerika mədəniyyəti (ing. Culture of America) — Amerika Birləşmiş Ştatlarında mədəniyyət. ABŞ bir çox mədəniyyətə, müxtəlif etnik qruplara, ənənələrə və dəyərlərin geniş müxtəlifliyinə ev sahibliyi edir. Yerli amerikalılar, havaylılar və alyaskalılardan başqa, demək olar ki, bütün amerikalılar və ya onların əcdadları son beş əsrdə məskunlaşıb və ya immiqrasiya edib. Hakim Amerika mədəniyyəti əsasən Afrikalı kölələrin gətirdiyi ənənələr kimi digər mənbələrin təsirləri ilə Avropalı immiqrantların ənənələrindən törəmiş Qərb mədəniyyətidir. Asiyadan və xüsusilə Latın Amerikasından olan ən son immiqrasiya həm homogen əritmə qazanı, həm də immiqrantlar və onların nəsillərinin fərqli mədəni xüsusiyyətlərini qoruyub saxladığı heterogen salat kasası kimi təsvir edilən mədəni qarışığa əlavə edilmişdi. Əsas Amerika mədəniyyəti protestant Britaniya kolonistləri tərəfindən yaradılıb və əldə edilən xüsusiyyətlərin nəsillərə ötürülməsi və asimilasya ilə immiqrantlara köçürülməsi ilə sərhədyanı yaşayış məntəqəsi prosesi ilə formalaşmışdır. Amerikalılar ənənəvi olaraq güclü iş etikası, rəqabət qabiliyyəti və fərdiyyətçiliyə, habelə azadlığın, bərabərliyin, xüsusi mülkiyyətin, demokratiyanın, qanunun aliliyinin və məhdud hökumətin üstünlüyünü vurğulayan bir "Amerika kredosu"na birləşən inanc ilə xarakterizə olunurlar. Amerikalılar qlobal standartlara görə son dərəcə xeyirxahdırlar.

Abaşevo mədəniyyəti — Rusiya Federasiyasının Orta Volqaboyu, əsasən, indiki Mari El, Çuvaşıstan və Başqırdıstan respublikaları ərazilərində e. ə. 3-cü minilliyin sonu – 2-ci minilliyin birinci yarısında yayılmış Son Tunc dövrü mədəniyyəti. Abaşevo mədəniyyətinə aid kurqanlar ilk dəfə 1925-ci ildə Çuvaşıstan Respublikasının Abaşevo kəndi yaxınlığında V.F.Smolin tərəfindən tədqiq edilmişdir. Kurqanlarda ölülər arxası üstə, dizləri bükülmüş vəziyyətdə dəfn olunmuşlar. Qəbirlərdən həndəsi naxışlı gil qablar, mis və bürünc bəzək əşyaları tapılmışdır. Daşdan, misdən və ev heyvanlarının sümüklərindən hazırlanmış əmək alətlərinin aşkar edilməsi Abaşevo mədəniyyətinin yayıldığı ərazidə tayfaların ovçuluq, balıqçılıq, maldarlıq, əkinçilik və metal emalı ilə məşğul olmasından xəbər verir. Qaliç dəfinəsində bürüncdən düzəldilmiş ilahi fi qurları aşkar edilmişdir. Burada həmçinin kərtənkələ fiqurları, baltalar, xəncərlər, bıçaqlar və qolbaqlar tapılmışdır. Bu əşyalardan dini ayinlər zamanı istifadə edildiyi ehtimal olunur.

Abxaziya (Abxazca: Аҧсны Apsny, Gürcücə: აფხაზეთი Apkhazeti ya da Abkhazeti, Rusca: Абха́зия Abxaziya) Qara dənizin şərq sahilində, Cənubi Qafqazın şimal-qərbində yerləşən de-fakto müstəqil və qismən tanınan bir ölkədir. Şimal tərəfdən Rusiya, şərqdən Gürcüstan ilə əhatə olunmuş ölkə Rusiya, Nikaraqua, Venesuela və faktiki olaraq müstəqil olan Cənubi Osetiya və Dnestryanı tərəfindən tanınmışdır. Abxaziya Respublikası Hökumətinin idarə mərkəzi Suxumidir. == Din == Pravoslav xristianlar və sünni müsəlmanlar Abxaziyanın dindar əhalisinin (bütün etnik qruplar daxil olmaqla) əksəriyyətini təşkil edir. Abxaziyada yaşayan ermənilərin əksəriyyəti Erməni Apostol Kilsəsinə mənsubdur. Ancaq əksər xristianlar və ya müsəlmanlar dini vəzifələrini yerinə yetirə bilmirlər. Yəhudilər, Yehovanın Şahidləri və yeni dinlərə inananlar çox azdır. Bu haqda rəsmi formada verilmiş heç bir fərman qüvvədə olmasa da, Yehovanın Şahidləri təşkilatı 1995-ci ildən qadağan edilib. Gürcüstan konstitusiyalarına görə, Abxaziya Muxtar Respublikası və de-fakto olaraq müstəqil olan Abxaziya Respublikasında bütün dinlərə mənsub olan insanlar (eləcə də ateistlər) qanun qarşısında bərabər hüquqlara malikdirlər. Abxaziya müharibəsindən bəri Gürcü Ortodoks Kilsəsi regionda fəaliyyət göstərə bilmir.

Afanasyev Mədəniyyəti — Orta Asiyadakı Tunc dövrünə aid türk mədəniyyət mühitlərindən biridir. Bu mədəniyyət e.ə. 3300-cü ildən e.ə. 1700-cü ilə qədər davam etmişdir. Sayan-Altayın dağlıq hissəsində mis karxanalarının izləri aşkar edilib. Metal emalı ilə bağlı ilk mədəniyyət Afanasyev mədəniyyəti adlanır. Tarixçilər bu mədəniyyətin Volqa-Ural və e.ə. III-II minilliyin başlanğıcında Qara dəniz və Xəzər çölləri tayfalarının mədəniyyətləri ilə anoloji olduğunu söyləyirlər. Antropoloji əlamətlərinə görə, afanasyevçilər Avrasiyanın avropoid tayfalarının Şərq ucqarı hesab olunur. Arxeoloji tədqiqatlar çaxmaq daşından hazırlanmış ox ucları, mis bıçaq və sırğalar, metal qab - qacaq və müxtəlif alətlər, at və qoyun sümüklərinə dair müxtəlif tapıntı və dəlillər bu mədəniyyətin mövcudluğundan bizə çatan əsərlərdir .

Afrika mədəniyyəti — XIX əsrin sonunadək Afrika xalqlarının incəsənəti lazımınca öyrənilməmişdir. Benin İngiltərə tərəfindən 1897-ci ildə zəbt edildik dən sonra xeyli miqdarda tunc və fil sümüyündən ibarət kolleksiya əldə edilmişdi. XX əsrin əvvəllərində Fro Benius Afrika incəsənətini elmi cəhətdən öyrənməyə başladı. Dövrümüzədək çatmış petro-qliflər və qayaüstü rəngkarlıq Cənubi Afrikada Əjdaha drında Ukhalambada Lesotoda, Namibiyada Brandberq və Tvifelfonteyn, Botsvanada Teodilo, Zimbabvedə Matopos, Malavidə Dedza-Çonqoni, Zambiyada Kasama; Tanzaniyada Kondoa-İranqi, Mozambikdə Manika əyaləti; Əlcəzairdə Böyük Səhra Atlası, Tell-Atlas, Tassilin-Adcer, Malidə Adrar-İforas ən qədim incəsənət nümunələridir. Cənubi Afrikanın ən qədim qayaüstü təsvirləri 27,5 min il əvvələ, sonuncuları isə 20 əsrin əvvəllərinə aiddir. Təsvirlər, əsasən, Cənubi Afrikanın cənub-şərqində, cənubunda və cənub-qərbində, petro-təsvirlər yaranmış, kompozisiya mürəkkəbləşmiş, nəqlilik inkişaf etmişdir. İnsan və heyvan fiqurları düzxətli və əyrixətli üslubda işlənmişdir. Bəzi fiqurlar şərti işarə səciyyəsi daşıyır. Təsvirlər Liviya və ərəb yazıları ilə müşayiət olunmuşdur. Ən qədim heyvan təsvir ləri birrənglidir, sonradan iki və çoxrəngli, sxematikləşən Səyyar ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olan xalqlarda, Şərqi və Cənubi Afrikanın maldarlıq və əkinçiliklə məşğul olan xalqları ara sında kiçik əşyalar (dəvəquşu yumurtaları və s.), fiqurlu keramika, dəri maskalar və qalxanlar üzərində naxışvurma sənəti geniş yayılmışdır.

Albaniya mədəniyyəti — Albaniyada və albanlar tərəfindən formalaşmış mədəniyyət. == Dil == == Musiqi == == Ədəbiyyat == == Teatr == Albaniyada teatr sənəti XIX əsrin axırlarından inkişafa başlamışdır. Milli dramaturgiyanın yaranmasında maarifpərvər yazıçılardan Sami Fraşeri, Mihal Qrameno, Fan Noli, Andon Çayupi və başqalarının rolu olmuşdur. Albaniya 1912-ci ildə milli istiqlaliyyət qazandıqdan sonra ölkədə həvəskar teatr hərəkatı genişlənmişdir. Nasist işğalı dövründə Albaniyada partizan teatrları yaradılmışdır. Bunlar əsasında 1944-cü ildə Tiranada, sonra isə başqa şəhərlərdə ilk professional teatrlar təşkil edilmişdir. Xalq hakimiyyəti qurulduqdan sonra Albaniya teatrlarında milli, rus və sovet dramaturqlarının, Vilyam Şekspir, Fridrix Şiller, Jan Batist Molyer və başqalarının əsərləri tamaşaya qoyulmağa başlanmışdır. 1960-cı illərdən teatrların repertuarına alban dramaturqlarının əsərləri ilə yanaşı, Çin yazıçılarının da pyesləri daxil edilmişdir. Bir çox alban aktyor və rejissor SSRİ-də təhsil almışdır. 1959-cu ildə Tiranada ali aktyor məktəbi yaradılmışdır.

Amrat mədəniyyəti və ya I Naqada mədəniyyəti - Qədim Misirdə sülalədən öncəsi dövrə aid olan arxeoloji mədəniyyət. Təxminən eramızdan əvvəl 4000 və 3500 il əvvəl mövcud olmuş və enolit mərhələsinə aid edilir. == Ümumi məlumat == Bu mədəniyyət adını ilk aşkar olunduğu yerdən, yəni tarixi Yuxarı Misir ərazisində yerləşən əl-Amradan götürmüşdür. Naqada (Nakada) arxeoloji qazıntı arealında həm Amrat, həm də ondan sonrakı dövrdə mövcud olan Qerzey mədəniyyətinə aid olan artefaktlar tapılmışdır. Buna görə onlar həmçinin I Naqada və II Naqada adlandırılırlar. Amrat insanları əkinçilik, maldarlıq və ovçuluqla məşğul olmuş, qonşularla ticarət aparmışlar. Amratlılar qədim misirlilərin əcdadları hesab olunurlar.. == Arxeoloji abidələr == Aparılan tədqiqatlar nəticəsində amrat kəndlərinidə gildən ev qalıqları tapılmışdır. Qerzek mədəniyyətində bu cür tikinti qaydası daha da inkişaf edəcəkdi. Ən çox əldə edilən tapıntı saxsı qablar idi ki,onların üzərində naxışlara rast gəlinir.

Ananyino mədəniyyəti — eramızdan əvvəl 8-3-cü əsrlərdə Kama, qismən Volqa, Vyatka və Belaya çayları hövzələrində yayılmış İlk Dəmir dövrünə aid mədəniyyət. == Arxeoloji qazıntılar == Ananyino mədəniyyəti ərazilərinin öyrənilməsində 1858-ci ildə aparılan arxeoloji qazıntılar böyük əhəmiyyət daşıyır. Həmin arxeoloji qazıntılar zamanı dən daşları, sümükdən hazırlanmış əmək alətləri, bəzək əşyaları, müxtəlif saxsı qablar, Misir allahı Amonun heykəlciyi və s. tapılmışdır. == Ananyino tayfalarının həyatı == Ananyino mədəniyyəti tayfaları skif, sarmat, Sibir və Qafqaz tayfaları ilə ticarət əlaqələri saxlayırdılar. Əkinçilik, maldarlıq, ovçuluq, balıq tutmaqla, ticarət, toxuculuq və s. ilə məşğul olurmuşlar.

And mədəniyyəti — Cənubi Amerikada qədim mədəniyyət. == Tarixi == And mədəniyyətinə tarixi ədəbiyyatda İnka sivilizasiyası da deyilir. «İnka» -terminin mənşəyi «günəş» sözündən götürülmüşdü. Onların mədəniyyətinin tarixi 1200-1572-ci illəri əhatə edir. İnkaların ölkəsi materikin cənub-qərbindən başlayaraq cənuba doğru bir-neçə min kilometrə qədər uzanırdı. Özünün çiçəklənmə çağında həmin ərazidə 15-16 milyon adam yaşayırdı. Bu xalqın mənşəyi haqqındakı əfsanədə deyilir ki, Günəş Allahı İnti kədərlə yer üzərində insanların həyatını müşahidə edirdi: insanlar vəhşi heyvanlardan da əcaib formada yaşayırdı. Günəş Allahının onlara yazığı gəldiyindən öz övladlarını – oğlu Manko Kapaka və qızı Mama Oklonu yerə göndərir. Təmiz qızıldan onlara əsa verən İlahi Ata əsasının çətinlik çəkmədən yerə girdiyi ərazidə məskunlaşmağı əmr edir. Bu hadisə Kusko düzənliyində baş verdiyi üçün Günəş Allahının əmrinə görə burada salınan şəhərə Kasko adı verildi… Burada məskunlaşmış insanlara din və qanunlar verildi, təsərrüfatla məşğul olmaq öyrədildi.

Yeraltı mədəniyyət və ya anderqraund mədəniyyət (ing. underground — yeraltı) — müasir incəsənətdə (musiqi, ədəbiyyat, kino, təsviri incəsənət və s.) kütləvi mədəniyyətə, əsas və rəsmi sənətə zidd olan yaradıcı meyllər toplusu. Yeraltıya qeyri-rəsmi, müstəqil və ya senzuralı növlər və sənət əsərləri daxildir. Yeraltı ilə əsas cərəyan arasındakı sərhəd həmişə bulanıqdır, çünki bir yeraltı olaraq başlayan bir çox sənət növü və əsərləri zaman keçdikcə populyarlaşdı və geniş yayıldı. Yeraltı, hakim ideologiyanı pozmaq, üslub və dil məhdudiyyətlərini bilməmək, ümumiyyətlə qəbul edilmiş dəyərləri, normaları, sosial və bədii ənənələri rədd etmək, tez-tez ictimaiyyəti şoka salmaq, üsyanla xarakterizə olunur. Yeraltı cəmiyyətdə qəbul edilən siyasi, əxlaqi və etik istiqamətləri və davranış stereotiplərini rədd edir və tez-tez pozur, gündəlik həyatda yeni davranış modelləri tətbiq edir. Amerika və Avropa yeraltılarının tipik mövzuları "cinsi inqilab", narkotik, din əleyhinə, marjinal qrupların problemləridir. == Tarixi == Bu termin XX əsrin ikinci yarısında yaranıb və istifadə olunmağa başlayıb. Ekstremal və avangard metal və grunge kimi rok musiqisinin bəzi növləri yeraltı olaraq təsnif edildi. Hip-hopun bu anlayışı gi-funk və gangsta rap-ə aid edilə bilər.

Andronov mədəniyyəti — Rusiyada arxeoloji mədəniyyət

Bu günkü Avstariya ərazisində mədəniyyəti e.ə. 1050-ci ildən Qolştat və Laten mədəniyyətlərindən başlayaraq izləmək olar. Lakin, bizə tanış olan bu günkü Avstriya mədəniyyəti Avstriya torpaqları Müqəddəs Roma imperiyası tərkibində olan zaman, Avstriyanın inkişafında mühüm mərhələ olan, 1156-ci ildə qəbul olunmuş Avstriyanı knyazlıq statusuna qaldıran "Kiçik imtiyazla" (Privilegium Minus) formalaşmağa başlamışdır. Avstriya mədəniyyəti keçmiş və hal-hazırkı qonşuları: İtaliya, Polşa, Almaniya, Macarıstan və Çexiyanın da kifayət qədər təsirinə məruz qalmışdır. == Adı == Qədim alman dilindəki Ostarrichi sözündən törəmə olan ölkənin alman dilindəki Österreich adı "Şərq krallığı" kimi tərcümə edilir. Ehtimal ki, termin başlanğıcını region üçün xalq tərcümələrində orta əsrlərdə işlədilən latın Marchia orientalis adından götürür. Marchia orientalis - "şərq sərhəddi" kimi tərcümə edilir. Beləki, ölkə Müqəddəs Roma İmperiyasının şərq sərhəddində yerləşirdi. Bu əksini həmçinin Anşlüsdən sonra Üçünçü reyxə tətbiq edilən Ostmark adında da tapmışdı. Latın adı başlanğıc qədim alman dilindən "ost-" hissəciyinin klassik latın dilindən fərqli olaraq cənub deyil şərq kimi işlədilməsinə gətirir (Klassik latın dilində "ost-" hissəciyi Avstraliya- Cənub torpağı üçün kök rolunu oynayır).

Azil mədəniyyəti — İspaniyanın şimalında və Fransanın cənubundakı epipaleolit ​​dövrünün arxeoloji mədəniyyəti (və ya texnoloji ənənəsi). Yəqin ki, Aziliya mədəniyyəti, təxminən 8 min il əvvəl Allerda iqlim fərqliliyi e.ə. dövrünə aiddir və madlen mədəniyyətini izlədi. Arxeoloqların fikrincə, Asil mədəniyyəti madlenin son mərhələsi idi, iqlim istiləşməsi isə bölgədə insanların yaşam tərzində dəyişikliklərə səbəb oldu. Buzların əriməsi qida ehtiyatlarını azaldıb və Madeleine mədəniyyətinin istehsalçılarının yoxsullaşmasına səbəb ola bilər. Nəticədə, Aziliya alətləri və sənəti Buz dövrünün sələflərinə nisbətən daha xam və daha az yayılmışdır və ya tamamilə tamamilə fərqlidir. Bu mədəniyyətin diaqnostik artefaktları, xüsusən, Azil ucları (yuvarlaq arxaları olan mikrolitlər), kobud düz sümük qarpun və mücərrəd bəzək naxışları olan çınqıllardır. Sonuncu, ən çox Ariz çayının bölgəsində (en:Arize) Fransa Pireneyində yerləşən Mas-d'Azil mədəniyyət abidəsindədir. Bu çınqıllardan 145-i İsveçrənin Birsmatten-Eremitaj abidəsindən tanınır. Madlen mədəniyyətinin son mərhələsi ilə müqayisədə mikrolitlərin sayı artmışdır.

Azərbaycan mədəniyyəti (az.-əbcəd آذربایجان مدنیتی‎) — azərbaycanlıların, Azərbaycan etnik qruplarının və tarixən mövcud olmuş dövlətlərin mədəniyyəti. ХI-ХIII əsrlərdə Səlcuqlar və Hülakülər dövründə türk oğuz tayfalarının Şərqi Zaqafqaziya və İran Azərbaycanına gəlişi ilə Azərbaycan xalqı formalaşmağa başlamış və bu proses XV əsrin sonlarına qədər davam etmişdir. Azərbaycan ədəbi dili XIII əsrdə formalaşmağa başlamış, XIV–XV əsrlərdə isə yazılı Azərbaycan ədəbiyyatı ortaya çıxmışdır. XVI əsrdə Azərbaycan türkləri tərəfindən qurulan Səfəvilər imperiyasında Azərbaycan dili dövlət dili olaraq istifadə edilirdi.Əsrlər boyunca Azərbaycan dili bütün Persiya, Qafqaz və cənub-şərqi Dağıstanda linqva franka kimi ticarətdə və etnik qruplar arası qarşılıqlı münasibətlərdə istifadə edilib. İranda uzun müddət azərbaycandilli sülalələrin hakimiyyətdə olması fars dilinə idarəçilik, titul adları və hərbi terminologiyada bir çox azərbaycanizmlərin daxil olmasına gətirib çıxarmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatının geniş inkişaf etdiyi Səfəvi dövründə Azərbaycan dastanları Osmanlı, Çağatay və fars ədəbiyyatlarına nüfuz etmiş, XVIII əsrdə erməni və gürcü aşıqları Azərbaycan aşıq sənəti nümunələrini öz əlifbaları ilə qeydə almışdır. Orta əsrlərdə formalaşmış Azərbaycan xalçaları Asiya və Avropada məşhurlaşmış, Azərbaycan xalçaçılarının ideya və bacarıqları bütün Qafqazda hiss edilmişdir.XIX əsrdə Azərbaycanın Rusiyanın tərkibinə daxil olmasıyla burada yaşayan insanlar Rusiya mədəniyyəti ilə və onun vasitəsilə də dünya mədəniyyəti ilə tanış olurlar. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanda milli oyanış — mədəni Renessans dövrü (maarifçiliyin genişlənməsi, təhsil, mətbuat və incəsənətin inkişafı) baş vermişdir. Bu dövrün azərbaycanlı islahatçı ziyalıları dövrü nəşrlər, teatr truppaları və qonşu dövlətlərdəki konstitusiya hərəkatlarında iştirak vasitəsilə türk Cənubi Qafqazından başqa İran, Osmanlı və Mərkəzi Asiyada da təsirə malik oldular. Azərbaycan əlifba islahatı isə Türk yazı inqilabına başçılıq etmiş, bütün Türk dünyasına birbaşa təsir etmişdir.

Aşel mədəniyyəti — Azərbaycan ərazisində arxeoloji mədəniyyətdir. Azərbaycanda Aşel mədəniyyəti Quruçay mədəniyyəti əsasında inkişaf etmiş və onun ikinci mərhələsini təşkil etmişdir. Aşel mədəniyyətinə aid tapıntılar Azərbaycan ərazisində Qazax rayonunun Qayalı, Acıdərə, Şiş Quzey düşərgələrindən və digər abidələrdən aşkar edilmişdir. Lakin Aşel mədəniyyətinə aid ən zəngin maddi-mədəniyyət nümunələri Azıx mağarasından aşkar olunmuşdur. Azıx mağarasında Aşel mədəniyyətinin başlıca olaraq erkən və orta mərhələsi geniş təmsil olunmuşdur. Erkən Aşel 700-500 min il bundan əvvələ aid edilir. Azıx mağarasında Erkən Aşel Quruçay mədəniyyəti əsasında inkişaf etmiş və onun davamı olmuşdur. Aşel dövrünün erkən mərhələsi Azıx mağarasının altıncı təbəqəsində aşkar olunmuşdur. Bu təbəqədən xeyli daş məmulatı (2000-dən artıq), ocaq qalıqları, müxtəlif heyvan sümükləri, bitki ovuntusu aşkar olunmuşdur. Heyvan qalıqlarının çox aşkar olunması Aşel dövründə təsərrüfatda ovçuluğun əsas yer tutduğunu göstərir.

Bakı şəhərinin əsası V əsrdə qoyulmuşdur. Azərbaycanın paytaxtı olan bu şəhər müxtəlif dövrlərdə Şirvanşahlar dövləti, Bakı xanlığının və Rusiyanın Bakı quberniyasının mərkəzi olmuşdur. Bakıda dövrümüzə çatmış ən qədim tikili Qız qalasının təməl hissəsi hesab edilir. Şirvanşahlar dövründə Bakıda çoxlu inşaat işləri həyata keçirilmiş və şəhər inkişaf etdirilmişdir. XII əsrdə qala divarları inşa edilmiş və şəhərin müdəfiə sistemi gücləndirilmişdir. XV əsrdə Şirvanşahların öz iqamətgahlarını Şamaxıdan Bakıya köçürməsindən sonra şəhərin “Qala” adlandırılan qədim hissəsinin həyatında “kristallaşma” dövrü başlamışdır. XIX əsrdə Abşeron yarımadasında neft sənayesinin inkişafı ilə ictimai və mədəni həyatda da canlanma baş verir. XX əsrin əvvəllərində Bakı Rusiya imperiyasının əsas sənaye şəhərlərindən birinə çevrilir. Şəhərin iqtisadi baxımdan sürətli inkişafı aralarında Emanuel Nobel, Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Musa Nağıyev, Murtuza Muxtarov, Şəmsi Əsədullayev, Aleksandr Mantaşev və s. milyonçuların şəhərə böyük sərmayələr yatırmasına şərait yaradır, çoxsaylı yeni binalar və komplekslər inşa edilir.

Baxmutino mədəniyyəti — Rusiya Federasiyasının Başqırdıstan Respublikasında Xalqların böyük köçü (5–7/8-ci əsrlər) dövrünə aid arxeoloji mədəniyyət. Başqırdıstan Respublikasının Baxmutino kəndinin adı ilə adlandırılmışdır. Ufa çayının aşağı axınından Belaya çayının Kamaya töküldüyü rayonadək yayılmışdır. İlk dəfə 1911-ci ildə burada dəfn yeri aşkarlanmışdır. 1928-ci ildə A.V. Şmidt tərəfindən Baxmutino qəbiristanlığında, Çandar və digər yaşayış yerlərində aşkar olunmuş materiallar əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Mazunin mədəniyyətinin (onu bəzən Baxmutino mədəniyyətinin erkən mərhələsi hesab edirlər, 3–4-cü əsrlər) başqırd variantının və gəlmə əhalinin ənənələri əsasında təşəkkül tapan Baxmutino mədəniyyətinə sonradan Turbaslin mədəniyyəti, Kuşnarenko mədəniyyəti və Şimali Qafqazla əlaqələr də təsir göstərmişdir. Yarımqazmaları, çoxsaylı təsərrüfat quyuları, o cümlədən taxıl anbarları olan şəhər və kənd yerləri aşkar edilmişdir. Hər nekporolda meyitlərin eyni səmt də dəfn olunduğu torpaq qəbirlər üstünlük təşkil edir. Dəfn mərasimlərində istifadə edilən müxtəlif heyvan fiqurları, dairəvi oturacaqlı və nöqtəvi basmalı keramika, qaşovlar və s. tapılmışdır.

Başqırd mədəniyyəti — Başqırd xalqının, Başqırdıstanda yaşayan digər xalqların və Başqırdıstan Respublikasının xalqlarının mədəniyyətidir. == Tarixi == === Başqırd mədəniyyəti ХVII-XVIII əsrlərdə === ХVII-XVIII əsrlərdə başqırdlarda məktəblər, mədrəsələr və ibtidai xalq məktəbləri fəaliyyət göstərirdi. Dərslər ərəb dilində keçilir və əsasən də ərəb dilini və Quranı öyrədirdilər. XVIII əsrin birinci yarısında Başqırdıstanda yüzlərlə məktəb və mədrəsələr fəaliyyət göstərirdilər.

Belarus mədəniyyəti, bir sıra müxtəlif amillərin təsiri altında minillik inkişaf məhsuludur. Bunlara fiziki mühit; Belarus xalqlarının etnoqrafik mənşəyi; erkən köçənlərin və onların ev sahiblərinin bütpərəstliyi; Şərq ortodoks xristianlığı; ölkənin təbii sərhədlərinin zəif olması; bölgədəki dinlərin müxtəlifliyi (Katolik, Pravoslav, İudaizm və İslam) daxildir. == Musiqi == Belarus tərəfindən ilk böyük musiqi əsəri, Antoni Radziwiłl tərəfindən yazılmış Faust operası idi. 17-ci əsrdə Polşa bəstəkarı Stanislav Monyuşko Minskdə yaşayarkən bir çox opera musiqi parçaları bəstələmişdir. Burada yaşadığı zamanı Belorus şairi Vintent Dunin-Martsinkyeviçlə işləmiş və Sialianka (Kəndli qadın) operasını yaratmışdır. 19-cu əsrin sonunda Belarusun böyük şəhərləri öz opera və balet şirkətlərini yaratdılar. M. Kroşnerin Nightingale baleti Sovet dövründə tərtib edilmişdir. Böyük Vətən müharibəsindən sonra yazılan musiqilər Belarus xalqının çətinliklərinə və ya vətəni müdafiə etmək üçün silah çəkənlərə yönəldi. Bu, "Polşa Virjin Meşəsi " (ing. 'In Polesia Virgin Forest') operasının yaradıcısı Anatoli Bogatyrev Belarus bəstəkarlarının "müəllimi" kimi xidmət etdiyi dövr idi.

Belçika mədəniyyəti — Belçika ərazisində dünyanın mədəniyyət xəzinəsinə daxil olmuş mədəni irs. Belçikanın ərazisində qədim kelt və qədim Romaya aid olan incəsənət abidələri mövcud olmuşdur. Ayrı-ayrı feodallıqlara parçalanmış Belçikanın şəhərləri Orta əsrlərdə sürətlə inkişaf etmiş və Avropanın mədəni mərkəzlərindən biri olmuşdur. Belçikanın Turn, Brügge, Gent, Brüssel, Antverpen və Mehelen şəhərlərində XI-XII əsrlərdə roman üslubunda, XIII-XIV əsrlərdə qot üslubunda çox əzəmətli kilsələr tikilmişdir. XIV-XV əsrlərdə Niderland mədəniyyətinin təsiri altında vahid flamand rəssamlıq məktəbi yaranmışdır və bu məktəbin yaradıcısı Yan Van Deyk idi. İntibah dövrü flamand rəssamlığının ən görkəmli nümayəndələri isə P.Bregel (Böyük) və P.Bregel (Kiçik) olmuşdur. XVII əsrdə Flandriyada T.Rombouts, A.Yansens, F.Sneyders, Y.Feyt, Y.İordans, K.Yeqer, L.van Uden, K.de Vos, D.Tenirs və K.Heysmans kimi məşhur rəssamlar olmuşdur. Bütün bunlarla yanaşı Qərbi Avropa rəssamlığının ən görkəmli nümayəndələrindən olan P.P.Rubens və A.van Deyk məhz bu dövr flamand rəssamlıq məktəbinin içərisindən çıxmışdır. XVIII əsrdə flamand ədəbiyyatı elə də inkişaf etməsə də, memarlıq, rəssamlıq və digər incəsənət sahələri xeyli irəli getmişdir. Belçikada yaşayan flamandlar da bir sıra başqa Avropa xalqları kimi azad yaşamaq, müstəqil olmaq arzusu ilə yaşayırdılar.

Boyan(ing. Boian) — Rumıniya və Bolqarıstan ərazilərində yayılmış Neolit mədəniyyəti (e.ə. 4-cü minillik). Boyan gölündəki (Rumıniya) məskənin adı ilə adlandırılmışdır. Boyan üçün üzəri qara boz rəngli və oyma xətlərlə bəzədilmiş gil qablar xarakterikdir. Qablar üzərindəki oyma xətlər çox zaman ağ maddə ilə doldurulurdu. Boyanda daş baltalar da tapılmışdır. Əhali əkinçilik , maldarlıq, ovçuluq və balıq tutmaqla məşğul idi. Qumelnisa mədəniyyətinin (Enolit dövrü) formalaşmasında Boyan mədəniyyətinin mühüm rolu olmuşdur.

Butan mədəniyyəti — Butanın müasir mədəniyyəti qədim zamanlarda formalaşmışdır.Coğrafi mövqeyindən dolayı Butan xarici mədəniyyətlərin təsirindən qorunmuşdur. Cənubda Hindistan və şimalda Çinlə sərhədi olan bu ölkə uzun müddət ərzində mədəni irs və müstəqilliyini qorumaq üçün həm mədəni, həm də iqtisadi inteqrasiya siyasətini izləmişdir. Yalnız 20-ci əsrin son illərində əcnəbilərin ölkəyə məhdud şəkildə səfər etməsi təmin edilmişdir. Beləliklə, Butan , mədəniyyətinin bir çox aspektlərini qoruya bilmişdir. == Din == Dinin təsiri bütan cəmiyyətinin demək olar ki, bütün sahələrində hiss olunur. Ən azı 1% -i Butan digər dinlərin ardıcıllarıdır. Ölkənin sakinlərinin əksəriyyəti (75%) müxtəlif təzahürlərdə Buddizm tətbiq edir. Əhalinin 1% -i digər dinlərin ardıcıllarıdır. == Milli geyim == Butan vətəndaşları, gündüz saatlarında ictimaiyyətdə olduqları zaman “Driglam Namzha” kimi tanınan milli geyim geyinirlər. Bəzi rayonlardakı (dzonqaqalar) tələblər digərlərindən daha sərtdir.

Butmir mədəniyyəti — Bosna çayının (Bosniya) yuxarı və orta axarında Son Neolit – Erkən Eneolit dövrünə (e.ə. 5200–4600) aid abidələrin lokal qrupu. == Təsviri == Adı 1893–1906-cı illərdə tədqiq olunmuş Butmir məskənindən (Sarayevo şəhəri yaxınlığında) götürülmüşdür. Ocaqları bayır tərəfdə yerləşən yarımqazma və yerüstü möhrə evlərdən ibarət kiçik kənd yerləri, həmçinin çaxmaqdaşı alətləri emalatxanalarının qalıqları aşkar olunmuşdur. Butmir mədəniyyətinə aid qaracilalı kasalar, bardaqlar, səhənglər, altlıqlı piyalələr, armudvarı amforalar, sivri oturacaqlı və konusvarı qablar, oyma, yaxud cızma və nöqtəşəkilli naxışlarla (kannelür, spiral, üçbucaq, romb və ziqzaqlar) bəzədilmiş dördayaqlı “mehrablar”, həmçinin naxışsız kobud keramika tapılmışdır. Antropomorf və zoomorf heykəltəraşlıq mövcud olmuşdur. Çaxmaqdaşıdan düzəldilmiş bıçaqşəkilli lövhələr, ərsinlər və oxlara rast gəlinmişdir. Təsərrüfatın əsasını toxa əkinçiliyi (buğda, arpa, mərci), qaramal, donuz yetişdirilməsi təşkil edirdi. Butmir mədəniyyətinə Vinça mədəniyyətinin güclü təsiri olmuşdur. Herseqovina, Dalmasiya, Adriatik dənizi adalarında Butmir mədəniyyətinə yaxın Xvar-Lisiçnitsi qrupu abidələri yayılmışdır.

Butovo mədəniyyəti — Rusiyada Volqa-Oka hövzəsində Mezolit dövrünə (8,5-9,5 min il əvvəl) aid arxeoloji mədəniyyət.Butovo mədəniyyəti 1976-cı ildə L.V.Koltsev tərəfindən müəyyənləşdirilmiş, Tver vilayətindəki Butovo I düşərgəsinin adı ilə adlandırılmışdır. Düşərgələrdə bəzən yerüstü tikililərin və yarımqazmaların izlərinə rast gəlinmişdir. Butovo mədəniyyəti üçün daş ox ucluqları, mikrolitlər, ərsinlər, tiyələr, bıçaqlar və s. səciyyəvidir. Butovo mədəniyyətinin mənşəyi son paleolit dövrünün Resseta mədəniyyətinin ənənələri ilə əlaqələndirilir. Neolit dövründə bu ərazidə yayılmış Yuxarı Volqa mədəniyyətinin mənşəcə Butovo mədəniyyəti ilə bağlı olmasına dair fərziyyə mübahisəlidir.