Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti

  • ALINMAQ1

    Tarixən balanı öz anasını əmməyə öyrətməyə “aldırmaq” (alışdırmaq) demişik. İndi də iş alınmadı (baş tutmadı) deyirik

    Tam oxu »
  • ALIŞQAN

    Sözün kökü al hissəsidir, alov kəlməsi ilə qohumdur. Ad-feil omonimi olub. -ış növ şəkilçisidir, -qan isə feildən ad düzəldib

    Tam oxu »
  • ALİ

    Ərəb mənşəli hesab edirlər, məncə ala qapı birləşməsindəki ala sözü ilə qohum­dur və türk mənşəlidir

    Tam oxu »
  • ALİDADA

    ər. – xətkeş, tərəf

    Tam oxu »
  • ALİM

    Ərəbcədir, elm sözü ilə kökdaşdır. 

    Tam oxu »
  • ALKOQOL

    Ərəb mənşəlidir (əl-kuhl), mənası “toz halında olan sürmə” deməkdir. 

    Tam oxu »
  • ALQIŞ

    Dilimizdə al feili olub və “блогославлять” mənasında işlədilib. Alqış da həmin kök əsasında yaranıb. Buna uyğun olaraq qarğış kəlməsi də qayğı sözündə

    Tam oxu »
  • ALQORİTM

    Özbək riyaziyyatçısı Əl-Xorəzmi Məhəmmədin (IX əsr) adı ilə bağlıdır. Əl-Xorəzmi sözü Avropada alqoritm kimi tələffüz olunub

    Tam oxu »
  • ALLAH

    Ərəbcədir, ilahi sözü ilə qohumdur. 

    Tam oxu »
  • ALLAŞMAQ

    Al sözünün bir mənası “qırmızı” deməkdir. Allaşmaq “qızarmaq” anla­mı­nı əks etdirir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • ALLÜVİ

    lat. alluvio – yığın, çöküntü

    Tam oxu »
  • ALMA

    Alınma sözdür. Monqol dilində alma kəlməsi “şirəli” (сочный), sanskrit dilində isə “turş”mənalarında işlədilir

    Tam oxu »
  • ALMACIQ

    Boğazda yerləşir və alma sözü ilə bağlıdır. Guya Adəm ata cənnətdə al­ma yeyib və qaydanı pozduğu üçün onun bir hissəsi boğazında qalıb

    Tam oxu »
  • ALMAQ

    Can almaq ifadəsindəki almaq sözünün qədim mənası “öldürmək” (губить) deməkdir. M. Kaşğaridə “ər alındı” (kişi öldü) cümləsi var

    Tam oxu »
  • ALMAZ

    Kişi adı kimi əsli “Yılmaz”dır. Mənbələrdə (Maqazanik və s.) yılmaq feili var və “qorxmaq” mənasında qeydə alınıb

    Tam oxu »
  • ALMƏMMƏD

    Al sözünün “nəsil, sülalə” kimi mənalardı da var. Alməmməd “Məm­mədin nəslindən olan” deməkdir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • ALOSMAN

    Aşıq poeziyasında bir-birinə oxşar olan al osman və al asiman sözləri işlədilir. Birincisi Türkiyə (Osman eli), ikincisi asiman (səma) sözü ilə bağlıd

    Tam oxu »
  • ALOV

    1. Dilimizdə yalğım (ilğım), altun (yaltun), ulduz (yalduz), alov (yalov) sözləri var və hamısı “od, işıq, istilik, parıltı”anlamını verən al (ul) eti

    Tam oxu »
  • ALP ƏR TONQA

    Tonqa qaraxanilərin ulu əcdadı olub, Turana şahlıq edib. Alp Ər isə onun epitetidir, “igid kişi” deməkdir (alp -“igid”, ər -“kişi”, Tonğa-adam adı)

    Tam oxu »
  • ALPƏR

    Alp “igid”, ər “kişi” deməkdir. “Cəngavər” mənasında işlədilib. Alpağut kəlmə­si də olub (mənası: “tanınmış, məşhur”deməkdir)

    Tam oxu »
  • ALSIN

    1. Payızda bitən otu alsın (alısın) adlandırırıq. Sözün kökü olan al “hiylə”, “yalan” anlamlarını verir (aldatmaq sözü də buradandır)

    Tam oxu »
  • ALŞAN

    Ali və şan sözlərindən əmələ gəlib, ərəbcə “yüksək şərəf” deməkdir. 

    Tam oxu »
  • ALTAY

    Sözün iki yozumu var: 1. Al “qızıl” deməkdir, tay isə dağ sözünün qədim for­masıdır (qızıllı dağ).  2

    Tam oxu »
  • ALTER EQO

    lat. alter – ikisindən biri + ego – mən

    Tam oxu »
  • ALTI

    Dilimizdə ilk dəfə son ədəd 3, onun ardınca 7, sonra 40, sonra isə 100, nə­ha­yət, 1000 olub. Bunlar öz konkret kəmiyyətindən əlavə, həm də qeyri-müəy

    Tam oxu »
  • ALTIAÇIQ

    Yanları açıq olan çardağa “altıaçıq” deyirlər. Alaçıq (alı açıq) qəlibi üzrə düzəlib. Sinonimi talvar sözüdür

    Tam oxu »
  • ALTİMETR

    lat. altus – hündür + yun. metron – ölçürəm

    Tam oxu »
  • ALTMIŞ

    Altı sözündən əmələ gəlib. B. Munkaçi yazır ki, mış hissəsi mas formasında “Avesta”da işlədilib, mənası “böyük”, “çox” kimi açıqlanıb

    Tam oxu »
  • ALTUN

    Əsli yaltun kimi olub, yal hissəsi yalov, yıdız sözləri ilə qohumdur, tun hissəsi “dəmir” (tənəkə) deməkdir

    Tam oxu »
  • ALUDƏ

    Farsca aludən (bulaşmaq) məsdəri ilə qohumdur, “bulaşmış” deməkdir. Bizdə məna dəyişib. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • ALUNİT

    fr. alunite, alun – zəy

    Tam oxu »
  • ALÜMOSİLİKATLAR

    lat. aluminium + lat. silex – çaxmaq daşı

    Tam oxu »
  • ALYANAQ

    Al sözünün bir mənası “qırmızı” deməkdir. Söz “qırmızıyanaq” deməkdir. 

    Tam oxu »
  • AMAC

    Türk mənşəlidir, fars dilində çox işlənilir, “nişan”, “məqsəd” deməkdir. 

    Tam oxu »
  • AMAN

    “Əmin-amanlıq” deyirik. Əman (aman) “təhlükəsiz” deməkdir. Ərəb mən­şə­lidir, əmanət sözü ilə qohumdur

    Tam oxu »
  • AMAN-ZAMAN

    “Aman istəməyin vaxtıdır (zamanıdır), köməyə ehtiyac var” demək­dir. Ərəb mənşəlidir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • AMAZONKA

    Albaniyanın (Qafqaz) şimalında igid qadınlar nəsli belə adlanıb. Sağ döşlərini dağlayırmışlar ki, yaxşı ox ata bilsinlər

    Tam oxu »
  • AMBIL

    Alınma sözdür, kotana qoşulmuş birinci boyun öküzə deyirlər. Mənşəyi qa­ran­lıqdır, hampa sözü ilə bağlı ola bilər

    Tam oxu »
  • AMETİST

    yun. ametystos – keflənməyən, ayıq; keçmişdə keflənməyə qarşı dərman hesab edilirmiş

    Tam oxu »
  • AMİL

    “Əməl edən”, “yerinə yetirən”, “təsir göstərən” deməkdir (ərəbcədir). 

    Tam oxu »
  • AMİN

    Mövcud ədəbiyyatda yunan mənşəli hesab olunur (mən də yazılarımın birində bu fikrin təsiri altına düşmüşəm)

    Tam oxu »
  • AMİZ

    Farsca “öyrədən” deməkdir, ibrət+amiz deyirik. 

    Tam oxu »
  • AMNİSTİYA

    Yunanca “bağışlama” deməkdir. Əfv (ərəbcədir) sözündən fərqi: birinci ümumi olur, ikinci məhdud (və adlar konkret göstərilir)

    Tam oxu »
  • AMPLİTUDA

    lat. amplitudo < amplus – əhəmiyyətli, geniş, böyük

    Tam oxu »
  • AN

    Ərəbcə “vaxt” deməkdir. 

    Tam oxu »
  • ANA

    Tuva dilində bu sözün yerinə iyə (qida verən) işlədilir. Görünür, ana sözü iyə sözünün dəyişmiş formasıdır

    Tam oxu »
  • ANADOLU

    Yunan sözüdür. “Şərq”, “Günəş” deməkdir. 

    Tam oxu »
  • ANAEROBİOZ

    yun. an – inkar şəkilçisi + yun. aer – hava + yun. bios – həyat

    Tam oxu »
  • ANARI

    O əvəzliyi bir vaxt an şəklində işlədilib (klassik ədəbiyyatımızda ol forması da olub). Arı hissəsi isə yer sözünün şəkilçiləşməsindən başqa bir şey d

    Tam oxu »
  • ANATOMİYA

    Latın sözüdür, hərfi mənasi “kəsirəm”deməkdir. 

    Tam oxu »