1. sif. Ağlı və şüuru yerində olmayan, ruhi xəstə; divanə. Dəli arvad.
// İs. mənasında. Dəlilərə məxsus xəstəxana.
– Dedim: – Bir nəzər qıl, aşiq, halına; Dedi: – Əcəb dəli, divanədir bu!
□ Dəli etmək (eləmək, qılmaq) – 1) ağlını başından almaq, ağıl və şüurunu itirməsinə səbəb olmaq, divanə etmək.
Hüsnün dəli qıldı mehrü mahı.
Qurbani der: bəsdir məni puç etdin; Aldın əqlim əldən, dəli, gic etdin. Qurbani; 2) məc. hirsləndirmək, cinləndirmək, coşdurmaq, özündən çıxartmaq.
Dəli olmaq – 1) ağıl və şüurunu itirmək.
Oğlunun yerini demədiyinə görə döyülmüş bu ananı dəli olduğu üçün həbsxanadan buraxmışdılar. ;
2) məc. özündən çıxmaq, qızmaq, hirslənmək, bərk əsəbiləşmək, coşmaq, azğınlaşmaq. Teymur kağıza baxan kimi dəli olur. “M.N.lətif.”.
2. is. Gic, axmaq, sarsaq, ağılsız, öz danışığını və hərəkətini bilməyən adam.
[Səfər:] Mənə dəli deyirlər, amma məndən dəliləri çoxdur.
[Xudayar bəy:] …O arvad o qədər dəlidir ki, o qədər huşsuzdur ki, qorxuram ki, lap dana.
3. sif. məc. Azğın, coşqun, hiddətli, şiddətli, önüalınmaz. Dəli külək əsir.
– Dəryada da qorxunc, dəli bir fırtına vardı.
Dəli dalğaların döş gərə-gərə; Kükrəyib sıçrayır uca göylərə.
4. is. məc. “Dəlisi” şəklində – bir şeyin düşkünü, mübtəlası, bir şeyə həddindən artıq məhəbbət və həvəs göstərən adam, bir şeyin aludəsi; vurğun. Kitab dəlisi. Teatr dəlisi. Futbol dəlisi.
– Kimdir mənim kimi ellər dəlisi? Hər kimsənin öz boynunda karı var…
5. sif. məc. Folklorda: dəlicəsinə qoçaq, igid, qəhrəman. Dəli Kərəm. Dəli Alı.
– Dəli Həsən bir Koroğluya baxdı, bir dönüb … adamlarına baxdı, hündürdən bir şaqqa çəkib güldü. “”.
// İs. mənasında (adətən cəm şəklində). Koroğlunun dəliləri.
– Dəlilər çaxnaşıb bir-birinə dəydilər. “”.
6. sif. məc. Ürkək, oynaq.
Düşdü yenə dəli könül gözlərinin xəyalinə.
Ey ağalar, bir nigarın oduna; Dəli könül yanayana düşübdür.
◊ Dəli şeytan deyir… – bir işi görməkdə tərəddüd bildirir.
