I
сущ. магнит:
1. тело, притягивающее или отталкивающее некоторые тела, благодаря действию своего магнитного поля. физ. , тех. Qövsşəkilli maqnit дугообразный магнит, diskşəkilli maqnit дисковый магнит, sabit maqnit постоянный магнит, istiqamətləndirici maqnit направляющий магнит, güclü maqnit мощный магнит, nalşəkilli (nalvari) подковообразный магнит, polad maqnit стальной магнит, halqavari maqnit кольцеобразный магнит, çoxqütblü maqnit многополюсный магнит, çubuqşəkilli maqnit стержневой магнит
2. перен. о ком-л., чём-л. обладающем притягательной силой, привлекающем к себе
II
прил. магнитный:
1. относящийся к магниту. Maqnit mədənləri магнитные залежи, maqnit kəşfiyyatı магнитная разведка, maqnit sistemi магнитная система
2. обладающий свойствами магнита; намагниченный. Maqnit əqrəb магнитная стрелка, maqnit seli магнитный поток, maqnit başlıq магнитная головка, maqnit diski магнитный диск, maqnit sahəsi магнитное поле, maqnit induksiyası магнитная индукция, maqnit yazısı магнитная запись, maqnit gücləndiricisi магнитный усилитель, maqnit muqaviməti магнитное сопротивление
3. связанный с явлениями земного магнетизма. Maqnit qütbü магнитный полюс, maqnit ekvatoru магнитный экватор, maqnit meridianı магнитный меридиан, maqnit fırtınaları магнитные бури
Maqnit
Maqnit (yun. λίθος μαγνησ maqnesiya daşı) və ya Dəmirqapan — Maqnesiya kiçik Asiyada Türkiyənin şəhərində maqnetit tapılmış yer adıdır. Maqnit bir cisim olub başqalarını maqnetik olaraq cəzb və ya itələmək qabiliyətinə malikdir. Maqnetik cəzbetmə təbii fenomendir. Bu haqqda maqnetizmdə məlumat verilir:
Daimi maqnit ferromaqnitdən hazırlanmış məmul olub qalıcı maqnit xassəsini uzun müddət saxlaya bilir. Daimi maqnitlərin səciyyəvi sahəsi — 1 Т-ə qədərdir (10 kQs).
Elektromaqnit elektrik cərəyanı keçdikdə maqnit sahəsi yaradan qurğudur. Adətən bu böyük maqnit keçiriciliyinə malik olan, daxilində dəmir içlik yerləşdirlmiş solenoid dolağından ibarətdir. Səciyyəvi maqnit sahəsi 1,5–2 T arasında olur.
Maqnit anomaliyası
Maqnit anomaliyası (rus. магнитная аномалия, ing. magnetic anomaly) — yerin maqnit sahəsi kəmiyyətinin onun normal kəmiyyətindən kənara çıxması.
Maqnit diski
Maqnit diski (İng.magnetic disk, ru. магнитный диск)-qoruyucu korpusa (sərt disk) və ya zərfə (yumşaq disk) yerləşdirilmiş çoxlu sayda kiçik seqmentlərin (maqnit domenlərin) maqnit sahəsinin gərginliyini dəyişməyə imkan verən maqnit materialla ötürülmüş disk. Sahənin dəyişməsi – maqnit materialın (informasiya daşıyıcısının) hissəciklərinin maqnit polyarlığının dəyişməsidir ki, bundan da informasiyanın ikilik formada kodlaşdırılması üçün istifadə olunur (bir polyarlıq 1-i, əksi isə 0-ı təmsil edir). Polyarlığın dəyişməsi, disksürənin oxuma-yazma başcığının diskin səthi üzərindən yüksək sürətlə keçməsi ilə yerinə yetirilir. Maqnit diski öz xassələri səbəbindən elektromaqnit sahəsi mənbələrinin təsirindən qorunmalıdır ki, ona yazılmış informasiya korlanmasın və ya dağılmasın.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Maqnit induksiyası
Maqnit induksiyası – maqnit sahəsinin qüvvə xarakteristikasıdır. Vahidi törəmə vahid olan Tesladır.
== Maqnitostatika ==
Bio-Savar qanunu:
B
→
(
r
→
)
=
μ
0
∫
L
1
I
(
r
→
1
)
d
L
1
→
×
(
r
→
−
r
→
1
)
|
r
→
−
r
→
1
|
3
,
{\displaystyle {\vec {B}}({\vec {r}})=\mu _{0}\int \limits _{L_{1}}{\frac {I({\vec {r}}_{1}){\vec {dL_{1}}}\times ({\vec {r}}-{\vec {r}}_{1})}{|{\vec {r}}-{\vec {r}}_{1}|^{3}}},}
B
→
(
r
→
)
=
μ
0
∫
j
→
(
r
→
1
)
d
V
1
×
(
r
→
−
r
→
1
)
|
r
→
−
r
→
1
|
3
,
{\displaystyle {\vec {B}}({\vec {r}})=\mu _{0}\int {\frac {{\vec {j}}({\vec {r}}_{1})dV_{1}\times ({\vec {r}}-{\vec {r}}_{1})}{|{\vec {r}}-{\vec {r}}_{1}|^{3}}},}
== Maqnit sirkulyasiyası haqqında Amper qanunu ==
∮
∂
S
B
→
⋅
d
l
→
=
μ
0
I
S
≡
μ
0
∫
S
j
→
⋅
d
S
→
,
{\displaystyle \oint \limits _{\partial S}{\vec {B}}\cdot {\vec {dl}}=\mu _{0}I_{S}\equiv \mu _{0}\int \limits _{S}{\vec {j}}\cdot {\vec {dS}},}
r
o
t
B
→
≡
∇
→
×
B
→
=
μ
0
j
→
.
{\displaystyle \mathrm {rot} \,{\vec {B}}\equiv {\vec {\nabla }}\times {\vec {B}}=\mu _{0}{\vec {j}}.}
== Xarici keçidlər ==
Crowell, B., "Electromagnetism".
Nave, R., "Magnetic Field".
Maqnit lenti
Maqnit lenti - tape ~ магнитная лента ~ manyetik bant – üzərinə verilənlərin yazıldığı maqnit materialla örtülmüş nazik maylar zolaq. Lentdən istifadə etmək üçün verilənlərin saxlanması qurğusu iki dolama (sarğı) çarxına və oxuma-yazma başcığına malik olmalıdır. Lent kəsilməz informasiya daşıyıcısı olduğundan, başcıq isə dərhal lazım olan yerə “adlaya” bilmədiyindən, lentdən oxuma, yaxud lentə yazma diskdə olduğu kimi ixtiyari deyil, ardıcıl aparılmalıdır.
Maqnit lent kartrici - tape cartridge ~ кассета магнитной ленты ~ bant kartuşu ~ müəyyən dərəcədə audiokassetə bənzəyən və içərisində maqnit lenti olan modul. Qabaqlar maqnit lent kartriclərindən sərt disklərdə saxlanılan informasiyanın üzünü çıxarmaq üçün istifadə edilirdi.
1952-ci ildə “IBM System 701” kompüterlərində informasiyanın saxlanması, yazılması və əldə olunması üçün maqnit lentlərindən istifadə olunmuşdur. Bu lentlər daha sonra geniş yayılmış və kompakt-kasetlər formasında istifadə olunmağa başlamışdır.
Maqnit lent qurğusu – tape drive ~ накопитель на магнитной ленте ~ teyp sürücü ~ maqnit lentində oxuma-yazma əməliyyatına yerinə yetirmək üçün lenti hərəkət etdirən qurğu.
Tar file – UNIX əməliyyat sistemində: tar (“tape archive” – “lent arxivi”) proqramı vasitəsilə bir faylda birləşdirilmiş fayllar toplusu. (Hazırda tar fayllar lentdə deyil, demək olar ki, həmişə diskdə saxlanılır.) tar faylı açmaq, yəni ona toplanmış faylları çıxartmaq üçün aşağıdakı komandadan istifadə olunur:
% tar –xvf filename.tar
ZIP fayllardan fərqli olaraq, tar sıxılmış fayl deyil; belə ki, tar fayllar çox zaman başqa utulit (compress) vasitəsilə sıxılmış olur.
Maqnit sahəsi
Maqnit sahəsi — materiyanın elə növüdür ki, onun aşkara çıxması bu sahəyə gətirilmiş və müəyyən qaydada istiqamətlənmiş elektrik cərəyanına təsir edən mexaniki qüvvə ilə xarakterizə olunur. Elektrik və cazibə sahələri kimi maqnit sahəsinin də özünəməxsus xarakterik xüsusiyyəti vardır. Bu xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, o, sahəyə nisbətən müəyyən qaydada istiqamətlənmiş elektrik cərəyanına mexaniki qüvvə ilə təsir edir. Bu xassəyə ancaq maqnit sahəsi malikdir, elektrik və cazibə sahələri bu xassəyə malik deyildir. Maqnit sahəsinə gətirilmiş cərəyanlı naqil hərəkət edirsə, deməli bu hərəkətin əmələ gəlməsinə maqnit sahəsi enerjiyə malikdir. Enerji isə materiyasız mövcud deyil. Deməli o, həm də kütləyə malik olmalıdır. Buradan aydın olur ki, maqnit sahəsi də maddidir. Başqa sahələr kimi maqnit sahəsinin də kütləsini təyin etmək hələ də mümkün olmamışdır. Maqnit sahəsini xarakterizə edən kəmiyyət, maqnit sahəsinin intensivliyidir.
Maqnit seli
Maqnit seli – maqnit induksiya vektorunun modulu, səthin sahəsi və maqnit induksiya vektoru ilə səthin normalı arasındakı bucağın kosinusu hasilinə bərabərdir.
Φ=BS.cosα. Əgər naqil çərçivə sabit ω bucaq sürəti ilə maqnit sahəsində fırlansa ondan keçən maqnit seli
t-zamanından asılı olaraq Φ=BScosωt kimi dəyişər. Naqil çərçivənin uclarında yaranan elektrik hərəkət qüvvəsi E. H. Q. ε=ωBSsinωt qanunu ilə dəyişər. Əgər sarğıların sayı N olarsa yaranan induksiya E. H. Q. N dəfə böyük olar. Ölkəmizdə istifadə edilən dəyişən cərəyan qurğuları əsasən 50Hs dəyişən cərəyan üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dəyişən cərəyan şəbəkəsindəki gərginlik transformatorların köməyi ilə asanlıqla lazım olan gərginliyə çevrilə bilər.
Φ
B
=
∬
S
B
⋅
d
S
{\displaystyle \Phi _{B}=\iint \limits _{S}\mathbf {B} \cdot {\rm {d}}\mathbf {S} }
Elektromaqnit induksiya qanunu: Qapalı keçirici konturda yaranan induksiya elektrik hərəkət qüvvəsi əks işarə ilə götürülmüş maqnit selinin dəyişmə sürətinə bərabərdir: ε=-ΔΦ/Δt və ε=-dΦ/dt. Maqnit sahəsi artdıqda, yəni ΔΦ/Δt>0 olduqda, e. h.
Maqnit ulduzlar
Maqnetar və ya maqnitar — neytron ulduzu, çox güclü maqnit sahəsinə malik olan bir obyekt(10 üstü 11 Tesla və ya 10 üstü 14 Qaussa qədər).
Maqnetarların mövcudluğu ilə bağlı ilk fərziyyələr 1992-ci ildə astronom Robert Dunkan və Kristofer Tompson tərəfindən irəli sürülmüşdür, lakin 1998-ci ildə Qartal bürcündə yerləşən SGR 1900+14 maqnetarından alınan qamma-rentgen şüalar maqnetarların mövcudluğunu təsdiqlədi.5 mart 1979-cu ildə əldə olunan qamma-şüaların da bir maqnetar mənbəyindən gəldiyi güman olunur. Maqnetarların orta ömür müddəti 1 milyon ildir. Bu obyektlər kainatda ən güclü maqnit sahəsinə malikdirlər.
== Haqqında ==
Maqnetarların diametri adi neytron ulduzlarında olduğu kimi ortalama 10–20 km-dir, lakin bir maqnetarın kütləsi Günəşin kütləsindən ortalama 2 dəfə çoxdur. Bir qaşıq maqnetar maddəsinin çəkisi Yer kürəsində 1000 milyard tona bərabər olacaqdır. Bir maqnetarın maqnit sahəsinin gücü Günəşin maqnit sahəsinin gücündən 1000 trilyon dəfə çoxdur. Formalaşdıqdan 10.000 il sonra maqnetarların maqnit sahələri yox olur və onların aktivliyi və rentgen şüalanması dayanır. Bu hesabla Süd Yolu qalaktikasında 30 milyon aktiv olmayan maqnetarın mövcud olduğu düşünülür.
2004-cü ildə Avstraliya radioteleskopları böyük enerji axını aşkar etdilər.
Maqnit lent qurğusu
Maqnit lenti - tape ~ магнитная лента ~ manyetik bant – üzərinə verilənlərin yazıldığı maqnit materialla örtülmüş nazik maylar zolaq. Lentdən istifadə etmək üçün verilənlərin saxlanması qurğusu iki dolama (sarğı) çarxına və oxuma-yazma başcığına malik olmalıdır. Lent kəsilməz informasiya daşıyıcısı olduğundan, başcıq isə dərhal lazım olan yerə “adlaya” bilmədiyindən, lentdən oxuma, yaxud lentə yazma diskdə olduğu kimi ixtiyari deyil, ardıcıl aparılmalıdır.
Maqnit lent kartrici - tape cartridge ~ кассета магнитной ленты ~ bant kartuşu ~ müəyyən dərəcədə audiokassetə bənzəyən və içərisində maqnit lenti olan modul. Qabaqlar maqnit lent kartriclərindən sərt disklərdə saxlanılan informasiyanın üzünü çıxarmaq üçün istifadə edilirdi.
1952-ci ildə “IBM System 701” kompüterlərində informasiyanın saxlanması, yazılması və əldə olunması üçün maqnit lentlərindən istifadə olunmuşdur. Bu lentlər daha sonra geniş yayılmış və kompakt-kasetlər formasında istifadə olunmağa başlamışdır.
Maqnit lent qurğusu – tape drive ~ накопитель на магнитной ленте ~ teyp sürücü ~ maqnit lentində oxuma-yazma əməliyyatına yerinə yetirmək üçün lenti hərəkət etdirən qurğu.
Tar file – UNIX əməliyyat sistemində: tar (“tape archive” – “lent arxivi”) proqramı vasitəsilə bir faylda birləşdirilmiş fayllar toplusu. (Hazırda tar fayllar lentdə deyil, demək olar ki, həmişə diskdə saxlanılır.) tar faylı açmaq, yəni ona toplanmış faylları çıxartmaq üçün aşağıdakı komandadan istifadə olunur:
% tar –xvf filename.tar
ZIP fayllardan fərqli olaraq, tar sıxılmış fayl deyil; belə ki, tar fayllar çox zaman başqa utulit (compress) vasitəsilə sıxılmış olur.
Maqnit rezonans tomoqrafiya
Maqnetik rezonans tomoqrafiya (MRT) — bu üsul sabit maqnit sahəsində toxumada yerləşən hidrogen nüvələrinin yüksək tezlikli impulslara verdiyi cavab reaksiyasının ölçülməsinə əsaslanmışdır. MRT insan bədəninin bütün
daxili orqanlanı müayinə etməyə imkan verir və dərin yerləşmiş bioloji toxumların vizuallaşmasını təmin edir… Maqnetik Rezonans Tomoqrafiyası zamanı xəstə
elektromaqnetik sahəsi olan bir silindrin içinə yatırılır. Bədəndəki hidrogen atomlarına enerji
verməsinə yol açan radiodalğalar göndərilir, alınan təsvir kompüter ekranında canlanır və onu rentgen plyonkasına, ya da fotokağıza köçürmək mümkündür. MRT müayinəsi 20 ilə 40 dəqiqə arasında tamamlanır. MRT sinir sistemi, sümük iliyi, əzələ-oynaq sistemi və yumşaq toxumaların dəyərləndirilməsində istifadə olunur.
MRT vasitəsilə baş beyin, hipofiz, göz almaları, boyun orqanları, fəqərə sütunü və onurğa beyni, döş qəfəsi orqanlan, qarın boşluğu orqanlan, çanaq orqanları, sümük-oynaq sistemi, yumşaq toxumalarda meydana gələn dəyişiklikləri aşkar etmək olar.
== Tarix ==
MRT 1946-cı ildə F. Bloch tərəfindən ixtira edilmiş nüvə maqnit rezonansı hadisəsinə əsaslanır.
== Müasir tomoqrafiya ==
Müasir tomoqrafiya vasitəsilə pasiyentin vəziyyətini dəyişmədən skanerləmə üsulu ilə istənilən iradi müstəvidə tomoqramlar almaq mümkündür. MRT müayinədə KT – yə analoji olaraq məlumatın fəza kodlaşması prinsipindən istifadə olunur.
Standar skanerləmə zamanı MR – tomoqrafiyada kontrastlığı əsasən T1 vəT2 relaksasiya vaxtı ilə müəyyən olunan görüntülər almağa imkan verən proqramlardan istifadə olunur.
Maqnit çattəyini üsulu
Maqnit çattəyini üsulu ferromaqnit materiallarda səthə və ya ona yaxın yerləşən çatların maqnit sahəsinin köməyi ilə aşkara çıxarılmasına xidmət edir. Daxili strukturunda xəta olmayan ferromaqnit materiallarda maqnit xətləri heç bir maneəyə rast gəlmədən səlis olurlar. Eninə çatlar maqnit xətlərini pozaraq onu kənara yönəldir və burada meyillənmə sahəsi yaradırlar.
== Işləmə üsulu ==
Xətalı yerləri göstərmək üçün ferromaqnit dəmir oksidi tozundan istifadə olunur. Bu üsulla eni 10-3 və 10-4 mm arasında yerlşən çatı təyin etmək olur. Yüksək maqnit sahəsi tətbiq etməklə səthdən 8 mm dərinliyə qədər yoxlama sahəsini artırmaq mümkündür. Yoxlanan hissənin maqnitləşdirilməsi üçün sabit və dəyişən cərəyanla yaradılan maqnit sahələrindən istifadə olunur. Üsullardan biri ondan ibarətdir ki, hissə nal formalı metalın köməyi ilə yaradılmış maqnit sahəsində yerləşdirilsin. Daha başqa bir üsul hissənin bir başa elektrik cərəyanı şəbəkəsinə qoşulmasıdır.
Qütb maqnitləşdirmənin köməyi ilə səthdə eninə yerləşmiş çatlar üzə çıxarıla bilirsə, çevrə boyunca cərəyanla induksiya edilmiş maqnit sahəsi ilə uzununa istiqamətdə olan çatları da tapmaq mümkündür .
Nüvə maqnit rezonans metodu
NMR üsulu 1945-cı ildə amerika fizikləri Edvard Mills Parsell (Harvard Universiteti) və Feliks Blox (Stanford Universiteti) tərəfindən kəşf edilmiş və bu kəşfə görə onlar 1952-ci
ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşlər. NMR spektroskopiyası
molekulyar sistem haqqında daha çox məlumat almağa imkan verən üsul olub,
atom və molekulların elektron halını, kondensə olunmuş hallarda maddənin
quruluşu və dinamikasını hesablamağa, molekullararası qarşılıqlı təsirləri müəyyən
etməyə və kimyəvi reaksiyaların mexanizmlərini başa düşməyə imkan verir. Bu
üsulun üstünlüyü nümunənin hazırlanmasının sadəliyi və tədqiqatın nəticəsinin tez
əldə olunması ilə bağlıdır.
NMR effekti, atom nüvələrinin maqnit momentləri istiqamətlərinin
dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq, maddə tərəfindən elektromaqnit enerjisinin
rezonans udulması zamanı meydana gəlir. NMR üsulu spini “O”-dan fərqli olan
nüvələrdə özünü doğruldur. (Məsələn,1H, 2H, 13C, 14N, 15N, 19F, 29Si, 31P və s.).
1H nüvələrində NMR spektroskopiyası ən çox inkişaf edib və bu üsul proton
maqnit rezonansı (PMR) adlanır.
Nüvə maqnetizmi mürəkkəb fiziki proses olduğu üçün, onu təsvir etmək
üçün kvant mexanikasının riyazi aparatından istifadə edilir.
Biz NMR-nın fiziki əsaslarını başa düşmək üçün sadə “klassik” modeldən
istifadə edəcəyik. Əgər atomun nüvəsini fırlanan “+” yüklü şar kimi təsəvvür
etsək, görərik ki, yük halqavari orbit boyunca hərəkət edərək mikoskopik halqavari
cərəyan yaradır.
Cənub maqnit qütbü
Cənub maqnit qütbü — Maqnitin bir qurtaracağı şimala istiqamətlənir. Digər istiqaməti isə cənubadır. Maqnitlər bir birini itələmə xüsusiyətinə malikdirlər. Bu da o anlama gəlir ki, əslində şimal maqnit qütbü Cənub maqnit qütbüdür. Cənub maqnit qütbü isə Şimal maqnit qütbüdür.
== Yerləşməsi ==
Cənub maqnit qütbü heçdə Cənub Coğrafi qütbü ilə üst-üstə düşmür. Cənub maqnit qütbü Antarktidanın kənarında yerləşir.
Cənub maqnit qütbünün əks tərəfində Kanadanın şimalında Şimal maqnit qütbü yerləşir. Maqnit qütbü xəyali olaraq xüsusiyyət daşıyır.
== Tarixi ==
1831-ci il ingilis qütb araşdırmaçısı Con Ross tərəfindən Kanada Arktik arxipelaqında Şimal maqnit qütbünü aşkarlayır.
Transkranial maqnit stimulyasiyası
Transkranial maqnit stimulyasiyası (TMS) - kortikal neyronların stimulyasiyası üçün istifadə olunan intensiv maqnit sahəsinin generasiyası texnikasıdır. TMS əks-göstərişləri olmayan qeyri-invaziv müalicə metodudur. Depressiyalarda qabığın sol dorsal larteral sahəsinin yüksək tezlikli stimulyasiyası və ya qabığın sağ dorsal larteral sahəsinin zəif tezlikli stimulyasiyasının effektivliyi sübuta yetirilib.b, lakin TMS-nin antidepressiv effektinin davamlılığına dair sübutlar yoxdur.
Şimal maqnit qütbü
Şimal maqnit qütbü — xəyalı olaraq yer qabığında 90° həmdəvərində hərəkət edən yerin maqnit qüvvəsinin təsirindən yaranan maqnit qütbü.
Maqnit qütbləri ilə Coğrafi qütblər eynilik təşkil etməyərək üst-üstə düşmür. XVII əsrdə şimal maqnit qütbü Arktikanın buzlaqları üzərində indiki Kanada sərhədlərinə yaxınlaşırdı. Bu o deməkdir ki, Kompasın əqrəbi şimalı təqribi göstərir. .
Hər gün maqnit qütbü ellip sayağı trayektoriya çızaraq hərəkət edir. Maqnit qütbü il ərzində şimal və şimal-qərb istiqamətində 10 km hərəkət edir. Bu səbəbdən maqnit qütbü daimi bir yerdə qalmır və dəqiq olmur. XX əsrdən qütb Taymır yarımadası istiqamətinə yönəlmişdir. 2009-cı ildə maqnit qütbünün hərəkət surəti 64 km təşkil etmişdi.
Şimal maqnit qütbünün əks hissəsində Cənub maqnit qütbü yerləşir.
Nüvə maqnit rezonansı
Nüvə maqnit rezonansı (NMR) — maqnit momentlərinin istiqamətinin dəyişdirilməsi səbəbindən ν tezliyində (NMR tezliyi adlanır) xarici maqnit sahəsində sıfırdan fərqli spinə malik nüvələri olan bir maddə tərəfindən elektromaqnit enerjisinin rezonanslı udulması və ya emissiyası.
Nüvə maqnit rezonansı fenomeni 1938-ci ildə İsidor Rabi tərəfindən kəşf edilmiş və buna görə o, 1944-cü ildə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. 1946-cı ildə isə, Feliks Blox və Edvard Mills Parsell maye və bərk cisimlərdə nüvə maqnit rezonansı əldə etdilər və 1952-ci ildə Nobel mükafatına layiq görüldülər .
Bir molekulda müxtəlif mühitlərdə eyni atom nüvələri fərqli NMR siqnalları göstərir. Belə bir NMR siqnalı ilə standart bir maddənin siqnalı arasındakı fərq, tədqiq olunan maddənin kimyəvi quruluşu ilə müəyyən edilən sözdə kimyəvi sürüşməni təyin etməyə imkan verir. NMR üsulları maddələrin kimyəvi quruluşunu, molekulyar uyğunlaşmaları, qarşılıqlı təsir effektlərini və molekuldaxili çevrilmələri təyin etmək üçün bir çox imkanlara malikdir.
Maqnitizm
Maqnetizm — fiziki fenomen olub, maqnit, maqnitləşmiş obyektlər və hərkətli elektrik yükləri arasında qüvvə münasibətini əks etdirir. Bu münasibət bir tərəfdən bu obyektlər tərəfindən yaradılan, digər tərəfdən onların özlərinə təsir edən maqnit sahəsində baş verir. Maqnetizmin yaranma formaları ümumi şəkildə elektrik yüklərinin hərəkətinə və ya elementar hissəciklərin maqnit momentinə gətirilir. Maqnetizm fizikada elektromaqnetizmin tərkib hissəsidir.
Maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı münasibətinə görə maddələr bölünürlər:
Maqnitə aid olmayanlar
Diamaqnitlər, bunların molekulaları maqnit momentinə malik deyillər.
Paramaqnitlər, sıfır olmayan lokal maqnit momentlərinə malikdirlər. Onlar sahə boyunca istiqamətlənirlər.
Uzaq maqnit dərcəsinə malik olan maddələr:
Ferromaqnitlər, maqnit sahəsində mikroskopik kiçik ölçüdə onların atom və molekulaların maqnit momentləri yaranır
Antiferromaqnitlər, bu materiallarda maqnit sahəsinin təsiri nəticəsində kristalda bir-birinin əksinə yönəlmiş qəfəslər yaranır, nəticədə onlar sıfır maqnitləşmə yaradırlar.
Maqnitoqorsk
Maqnitoqorsk (rus. Магнитогорск) — Rusiyanın Çelyabinsk vilayətində şəhər. Eyni adlı şəhər dairəsini təşkil edir. Çelyabinsk vilayətinin inzibati ərazi bölgüsünə uyğun olaraq regional tabeliyində olan şəhərdir. Cənubi Uralın böyük mədəniyyət və biznes mərkəzi, dünyanın ən böyük qara metallurgiya mərkəzlərindən biridir. Federasiya subyektlərinin mərkəzləri olmayan ən böyük şəhərlərdən altıncısıdır.
1920-ci illərin sonu - 1930-cu illərin əvvəllərində Sovet İttifaqının ilk sosialist şəhərlərindən biri kimi yaradılmışdır.
Şəhərdə iri metallurgiya istehsalının mövcudluğuna görə Maqnitoqorsk tarixən postsovet məkanında ekoloji cəhətdən ən əlverişsiz şəhərlərdən biri olub. Son onilliklərdə Maqnitoqorsk Dəmir-Polad Zavodunun istehsalının modernləşdirilməsi proqramı həyata keçirilmişdir ki, bu da atmosferə atılan tullantıların əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb olmuşdur. 2018-ci ilə qədər Maqnitoqorsk Roshidromet tərəfindən havanın ən çox çirkləndirildiyi şəhərlər siyahısına daxil edilmişdir.
Maqnitoqorskda yaşayış binasında partlayış, 2018
Maqnitoqorskda yaşayış binasında partlayış — 2018-ci il dekabrın 31-də Çelyabinsk vilayətinin Maqnitoqorsk şəhərində yerləşən 10 mərtəbəli yaşayış binasında baş verən partlayış hadisəsi.
== Hadisənin öncəsi ==
Yaşayış binası Çelyabinsk vilayətinin Maqnitoqorsk şəhərində Karl Marks küçəsi 164 ünvanında yerləşirdi.
Maqnitorezistivlik
Maqnitorezistivlik materialların xarici maqnit sahəsinin təsiri altında sistemin müqavimətinin dəyişməsi xassəsidir. Böyük maqnitorezistivlik effektinin kəşfi bərk maqnit çeviricilərinin inkişafına gətirib çıxardı. Bu çeviricilər tətbiqetmələrdə işlədilən çox baha naqilli çeviriciləri əvəz etdi.
Bütün keçiricilər adi maqnitorezistivlik kimi qəbul edilən zəif maqnitorezistivlik xassəsi göstərir. Bu xassə çeviricilərdə istifadə etmək üçün çox zəif hesab olunur. Çox maqnit materiallar isə anizotropik maqnitorezistivlik kimi tanınan nisbətən böyük maqnitorezistivlik xassəsi göstərir. Adi maqnitorezistivlikdən fərqli olaraq bu xassədən çevirici texnologiyasında istifadə etmək mümkündür. Elmdə olan son yeniliklər tədqiqatçılara nanostrukturlu çoxlaylı qurğuların hazırlanmasına imkan verdi. Bu qurğularda rast gəlinən effektlər nəhəng maqnitorezistivlik və tunel maqnitorezistivliyi adlanır. Bu texnologiyaların üçündən də hal-hazırda istifadə olunur.
Maqnitosfer
Maqnitosfer («maqnit kürəsi») — cismi əhatə edən plazmanın davranışının bu cismin maqnit sahəsi ilə təyin olunduğu bir səma cisminin ətrafındakı boşluq sahəsi.
Başqa tərifi: maqnitosfer bir planetin və ya digər maqnitlənmiş göy cisminin ətrafındakı boşluqdur, yüklənmiş hissəciklərin, məsələn günəş küləyinin axını daxili maqnitin təsiri altında orijinal trayektoriyasından çıxdıqda əmələ gəlir.
Maqnitosferin forması və ölçüsü bu səma cisminin daxili maqnit sahəsinin gücü və ətrafdakı plazmanın təzyiqi (günəş küləyi) ilə müəyyən edilir. Öz maqnit sahəsinə sahib olan bütün planetlərin maqnitosferi var: Yer, Yupiter, Saturn, Uran və Neptun. Merkuri və Marsda çox zəif maqnitosferlər var, eyni zamanda Yupiterin aylarından biri olan Ganymede (lakin onun maqnitosferi tamamilə Yupiterin maqnitosferindədir və bu da onların daxili daxili qarşılıqlı təsirlərinə səbəb olur). Venera kimi zəif maqnitlənmiş planetlərin iyonosferləri qismən günəş küləyinin axınını sapdırır, lakin bunlar kimi bir maqnit atmosferi yoxdur.
== Sərhədlər ==
Maqnitosferin (maqnitopoz) hüdudu maqnit sahəsinin və düşən plazmanın təzyiqlərinin bərabərliyi şərti ilə, yəni maqnitosferin radiusu ilə müəyyən edilir (Alfvén radius
r
A
{\displaystyle r_{A}}
) əlaqəsi ilə müəyyən edilir
1
8
π
B
2
(
r
A
)
=
1
2
ρ
V
2
(
r
A
)
{\displaystyle {1 \over {8\pi }}B^{2}(r_{A})={1 \over 2}\rho V^{2}(r_{A})}
,
burada
B
{\displaystyle B}
— səma cisminin maqnit sahəsidir,
ρ
{\displaystyle \rho }
və
V
{\displaystyle V}
— müvafiq olaraq, düşən plazma axınının sıxlığı və sürətidir.
== Ulduzların maqnitosferləri ==
Ulduz maqnitosferlərin yığılma proseslərindəki təsiri ən əhəmiyyətlidir. Plazmanın bir ulduza sərbəst düşməsi Alfven radiusundan bir məsafədə, yəni maqnitosfer sərhədində, maqnit sahəsi tərəfindən dayandırılır, yığılma isə ulduzun maqnit qütblərinə yönəldilir.
Maqnitostatika
Maqnitostatika — daimi elektrik dövrəsi tərəfindən yaradılan daimi maqnit sahəsini və bu zaman maqnit sahəsinin hesablama sistemini öyrənən klassik elektrodinamikanın bölməsidir.
== Düsturlar ==
Maqnitostatikada həm diferensial, həm də inteqral formada olur:
== Ədəbiyyat ==
Wolfgang Demtröder: Experimentalphysik. Bd.2: Elektrizität und Optik. Springer, Berlin 2004, ISBN 3-540-20210-2
Wolfgang Nolting (Physiker): Grundkurs Theoretische Physik 3: Elektrodynamik.
Maqnitski aktı
Maqnitski aktı (ing. Magnitsky Act) — 2012-ci ildə ABŞ Konqresi tərəfindən qəbul edilmiş qanun, insan hüquqlarının pozulmasında günahkar olan şəxslərə tətbiq edilir. Sənəd Hermitage Capital Fondunun hüquqşünası Sergey Maqnitski Moskva təcridxanasında istintaq zamanı öldükdən sonra qəbul edilib. Hazırda Amerikanın siyahısına 18 nəfər daxildir. ABŞ Maliyyə Nazirliyi tərəfindən tərtib olunmuş siyahiya daxil edilən Rusiya və MDB dövlətlərindən olan 18 şəxsə qarşı maliyyə və viza qadağaları tətbiq edilib.
== Zəmin ==
Sergey Maqnitski 2009-cu ildə Moskvanın istintaq təcridxanasında vəfat edib. Həbsindən əvvəl hüquqşünas çoxmilyardlıq büdcə vəsaitlərinin mənimsənilməsini araşdırıb. Hüquqşünasın təmsil etdiyi Hermitage Capital bildirib ki, Sergey Maqnitski oğurluqda suçladığı şəxslər tərəfindən şərlənərək məhbəsə atılmışdır.
== Qanun ==
== Siyahı ==
Siyahıdakı ilkin 16 adam bilavasitə Hermitage Capital şirkətinin hüquqşünası Sergey Maqnitskinin ölümünə aidiyyətda şübhəli bilinən şəxslərdir. Siyahıda olanlardan biri — Artyom Kuznetsov 1975-ci ildə Bakıda anadan olub.
Maqnituda
Maqnituda — Müxtəlif təbii hadisələrin ölçülməsi üçün istifadə edilən kəmiyyət.
== Zəlzələlərin maqnitudu ==
XX əsrin əvvəllərinə qədər baş vermiş zəlzələləri episentr zonasında Rossi-Forel və digər analoji şkalalar üzrə təyin edilən intensivliklərinə görə bir-biri ilə müqaisə edirdilər. Lakin hətta alınan məlumatlar dəqiq olduqda belə tədqiqat zonasında qruntların müxtəlifliyi, ocağın dərinliyinin təsiri və digər nəzərə alınması çətin olan amillər metodun xətalara malik olmasını şərtləndirirlər. Bundan əlavə, zəlzələ əhali yaşamayan ərazilərdə, dəniz və okeanlarda baş verdikdə belə şkalalar da rolunu itirir və zəlzələnin intensivliyini də qiymətləndirmək mümkün olmur.
Bütün bunları nəzərə alaraq Ç.F.Rixter yalnız zəlzələnin başlanğıc enerjisindən asılı olan və seys-moqramdakı zəlzələ yazılarının amplitudları əsasında təyin edilən yeni bir «maqnituda» şkalası tərtib etdi [Rixter, 1961]. Müəllifin əsas məqsədi fərdi qiy¬mətləndirmə və təsadüfi hallardan əmələ gələn xə¬talardan azad, bilavasitə seysmik cihazların göstə¬ricilərinə əsaslanaraq güclü, orta güclü və zəif zəl¬zələləri fərqləndirmək olmuşdur.
Cənubi Kaliforniya zəlzələlərini araşdıran müəl-lif metodun daha geniş imkanlara malik olduğunu müəyyənləşdirir və müşahidə etdiyi zəlzələləri bir-birindən aydın fərqlənən 15 dərəcəyə bölür.
Ç.F.Rixter standart qısa periodlu Vud-Anderson fırlanma seysmoqrafın (sərbəst rəqslərin periodu T0=0,8 s., böyütməsi V=2800) episentrdən 100 km məsafədə qeyd etdiyi zəlzələ yazısının maksimal am¬plitudunun loqarifmini (mikronlarla) həmin zəlzələ¬nin maqnitudu adlandırır.Ətraflı: Həmin episentral məsafədə (100 km) amplitudu 0,001 mm (1 mikron) olan zəlzələnin maqnitudu etalon M=0 qəbul edilir. Yəni, zəlzələ nə qədər güclüdürsə, seysmik dalğanın amplitudu və müvafiq olaraq onun maqnitudu yüksəkdir. Yerdə ən güclü zəl¬zələ 1960-cı il mayın 22-də Çilidə qeydə alınmışdır və onun maqnitudu 9,5 olmuşdur.
Moment maqnitud şkalası
Moment maqnitud şkalası (ing. Moment magnitude scale) — zəlzələ əsnasında yaranan enerjini ölçməyə yarayan sistem. Bu şkala 1979-cu ildə Thomas C. Hanks və Hiroo Kanamori tərəfindən yaradılıb və Rixter şkalasının yerini alıb . Moment maqnitud (
M
w
{\displaystyle M_{\mathrm {w} }}
) ölçüsüz bir rəqəmdir və riyazi formulu aşağıdakı kimidir:
M
w
=
2
3
(
log
10
M
0
N
⋅
m
−
9.1
)
=
2
3
(
log
10
M
0
d
y
n
⋅
c
m
−
16.1
)
{\displaystyle M_{\mathrm {w} }={2 \over 3}\left(\log _{10}{\frac {M_{0}}{\mathrm {N} \cdot \mathrm {m} }}-9.1\right)={2 \over 3}\left(\log _{10}{\frac {M_{0}}{\mathrm {dyn} \cdot \mathrm {cm} }}-16.1\right)}
Düsturdakı
M
0
{\displaystyle M_{0}}
seysmik momentdir və istinad moment olaraq nyuton metr ([N · m]) istifadə edilir. [mənbə göstərin]
Loqarifm bir miqyas olan moment maqnitud şkalasında 1 vahid artım, alınan enerjinin 101.5 = 31.6 dəfə artmasına bərabərdir. Eynilə, 2 vahid artım, alınan enerjinin 103 = 1000 qat artması deməkdir.
Yuxarıda göstərilən düsturdakı sabitlər elə seçilmişdir ki moment maqnitud şkalasının Rixter şkalası (Richter), ML kimi digər şkalalarla yaxın dəyərlər verir.
Sergey Maqnitski
Sergey Maqnitski (8 aprel 1972, Odessa, Ukrayna SSR, SSRİ – 16 noyabr 2009) — Rusiya auditoru.
Hermitage Capital fondunun hüquqşünası Sergey Maqnitski Rusiya büdcəsindən külli məbləğdə pulların oğurlanması sxeminə dair araşdrıma aparırıdı. Daha sonra onun özünü korrupsiyada iittiham etdilər. O həbs olundu və 2009-cu ildə Moskva təcridxanasında dünyasını dəyişdi.
Maqnitoqorskda yaşayış binasında partlayış
Maqnitoqorskda yaşayış binasında partlayış — 2018-ci il dekabrın 31-də Çelyabinsk vilayətinin Maqnitoqorsk şəhərində yerləşən 10 mərtəbəli yaşayış binasında baş verən partlayış hadisəsi.
== Hadisənin öncəsi ==
Yaşayış binası Çelyabinsk vilayətinin Maqnitoqorsk şəhərində Karl Marks küçəsi 164 ünvanında yerləşirdi.