I
сущ. бот. тунг (тропическое дерево сем. молочайных); тунговое дерево
II
прил. тунговый:
1. относящийся к тунгу. Tunq yarpaqları тунговые листья, tunq toxumu тунговые семена
2. получаемый из семян тунга. Tunq yağı тунговое масло
Aşağı Tunqus
Aşağı Tunqus — Sibirdə yerləşən çay Rusiyanın İrkutsk vilayəti və Krasnoyarsk diyarı ərazisindən axaraq Yenisey çayına tökülür. Çay Orta Sibir yaylasından və Putorana platosunun cənubundan axaraq Yeniseyin sağından çaya tökülür. Çay Tura qəsəbəsinə qədər gəmiçilik üçün yararlıdır.
== Qısa məlumat ==
Yeniseyin sağ qolunu təşkil edən Aşağı Tunqus Turuxansk şəhəri yaxınlığında çaya tökülür. Buzlanması oktyabrdan maya qədər davam edir. Çay yuxarı axarda may-iyun, aşağı axarlarda may-iyul aylarında gursululuq müşahidə edilir.
Yuxarı axarlarda çay yayladan, aşağı axarlarda isə düzənliklərdən axır
=== Yuxarı axar ===
Yuxarı axarlarda çay 580 km məsafədə enli dərədən axır. Dərə əsasən gilli-qumlu suxurlardan təşkil olunmuşdur. Bu hissədə Aşağı Tunqus çayı Lena çayının ysxınlığından axır. Kirensk şəhəri yaxınlığında məsafə hətta 15–20 km-ə qədər azalır.
Podkamennaya Tunquska
Podkamennaya Tunquska ('Orta Tunqus, Çulakan, Kа'tanqa) (evenk Дулгу Катэнӈа, rus. Подкаменная Тунгуска) — Rusiyanın Sibir ərasisində yerləşən çay. İrkutsk vilayəti ərazisindən başlayaraq Krasnoyarsk diyarından axaraq Yenisey (sağ qolu) çayına tökülür. Yayla ərazisindən axan çay yüksək axın sürətinə malikdir.
Çayın uzunluğu 1865 km, hövzəsinin sahəsi 240 min km² təşkil edir. Orta Sibir yaylasından axır. Yuxarılarda çay dərin dərələrlə axır və Katanqa adlanır. Ümumulikdə Podkamennaya Tunquskanı dağ çayı adlandırmaq olar. Bəzi yerlərdə çay vulkanik suxurların arasından axır. Yuxarı axarlarda çay xüsusi ilə sərt suxurların arasında 3–4 m/s sürətlə axır.
Tunqatar (Uçalı)
Tunqatar (başq. Туңғатар, rus. Тунгатарово) — Başqırdıstan Respublikasının Uçalı rayonunda yerləşən kənd. Kənd Tunqatar kənd şurasının tərkibindədir.
Məsafələr:
rayon mərkəzindən (Uçalı): 42 km,
kənd sovetliyindən (Komsomolsk): 1 km.
ən yaxın dəmiryol stansiyasından (Kuramino stansiyası): 7 km.
Tunqsten əməliyyatı
Tunqsten əməliyyatı (ing. Operation Tungsten) — İkinci dünya müharibəsi zamanı Böyük Britaniya Donanmasının Hava Qüvvələri tərəfindən alman döyüş gəmisi "Tirpitz"in məhv edilməsi üçün 3 aprel 1944-cü ildə Şimali Norveç ərazisində, Kaafjord kəndində həyata keçirilən əməliyyatdır. Hücumun məqsədi, bu gəminin Sovet İttifaqına göndəriləcək təchizata maneə ola biləcəyi olub. Hücum zamanı almanlar tərəfdən 123 nəfər ölmüş, 329 nəfər yaralanmışdır; ingilislər tərəfdən isə 9 nəfər hava pilotu ölmüş və 4 qırıcı təyyarə məhv olmuşdur.
Tunquraua
Tunquraua (azərb. Odlu boğaz) — Ekvadorda vulkan. Ekvadorun 8 fəal vulkanından biridir.
Paytaxt Kitodan 130 kilometr cənubda yerləşir.
1999-cu ildən fəallaşıb. 2014-cü ilin fevral ayından vulkanda yüksək fəallıq hiss edilmişdir. Vulkanın püskürməsi prosesi cəmi 5 dəqiqə çəkmiş və 10 kilometr hündürlüyə qədər çatmışdır. 2014-cü ilin avqust ayının əvvəllərində isə Ekvador Geofizika İnstitutunun alimləri vulkanın zirvəsində hündürlüyü 3 kilometrə çatan lava və kül buludunun müşahidə olunduğunu bildiriblər. Bununla əlaqədar rəsmilər təbii fəlakətlə əlaqədar "narıncı xəbərdarlıq" elan edib ki, bu da vulkana yaxın olan kəndlərin könüllü şəkildə boşaldılması deməkdir.
Tunqus-mancur dilləri
Tunqus-mancur dilləri — Sibirdə (Uzaq Şərq daxil olmaqla), Monqolustanda və Çinin şimalında Altay makroailəsinə daxil olan qohum dillər. Altay dillərinə aid edilsə də coğrafi yaxınlığa görə tunqus-mancur dilləri ilə qarşılıqlı təsirin və yaxın dillərin olduğu fərziyyəsi də var.
Sibirdə özünü tunqus-mancur dillərinə aid edən 72 058 nəfər var (2002-ci il siyahıyaalınması).
evenklər — 34 989 nəfər
evenlər — 18 886 nəfər
nanaylar — 11 947 nəfər
ullər — 2852 nəfər
udegeylər — 1622 nəfər
orolarr — 644 nəfər
negidallar — 527 nəfər
oroklar — 327 nəfər
tazlar — 276 nəfər
Əslində tunqus-mancur dillərində danışanların sayı azıdr. Belə ki, bu dilləri əsasasən yaşlı nəsil bilir, məktəblərdə isə bu dillər zəif keçilir.
Kiril qrafikalı əlifbalı dillər siyahısı
Сравнительный словарь тунгусо-маньчжурских языков: Материалы к этимологическому словарю. В 2-х томах / Отв. ред. В. И. Цинциус. Т. I, Л.: Наука.
Tunqus meteoriti
Tunqus meteoriti — 30 iyun 1908-ci ildə Podkamennaya Tunquska çayı hövzəsinə düşmüş nəhəng meteorit. Bu zaman parlaq işıq saçan bolid müşahidə edilmiş, onun partlayışı 1000 km-dən böyük məsafədə eşidilmişdir. Partlayışı nəticəsində Yer kürəsinin bir çox məntəqəsində seysmik və hava dalğaları qeydə alınmış, atmosferə külli miqdarda meteorit maddəsinin tozlanması nəticəsində Avropada bir neçə gün anomal işıqlı gecələr müşahidə olunmuşdur. SSRİ EA meteoritlər üzrə komitəsi, sonralar isə SSRİ EA Sibir bölməsinin meteoritlər və kosmik toz üzrə komisiyası Tunqus meteoritinin düşdüyü əraziyə dəfələrlə ekspedisiyalar təşkil etmişdir.
Подкаменная Тунгуска, 1908 год. "Тунгусский метеорит".
Tunquska meteoriti
Tunqus meteoriti — 30 iyun 1908-ci ildə Podkamennaya Tunquska çayı hövzəsinə düşmüş nəhəng meteorit. Bu zaman parlaq işıq saçan bolid müşahidə edilmiş, onun partlayışı 1000 km-dən böyük məsafədə eşidilmişdir. Partlayışı nəticəsində Yer kürəsinin bir çox məntəqəsində seysmik və hava dalğaları qeydə alınmış, atmosferə külli miqdarda meteorit maddəsinin tozlanması nəticəsində Avropada bir neçə gün anomal işıqlı gecələr müşahidə olunmuşdur. SSRİ EA meteoritlər üzrə komitəsi, sonralar isə SSRİ EA Sibir bölməsinin meteoritlər və kosmik toz üzrə komisiyası Tunqus meteoritinin düşdüyü əraziyə dəfələrlə ekspedisiyalar təşkil etmişdir.
Подкаменная Тунгуска, 1908 год. "Тунгусский метеорит".