77-ci dağatıcı diviziya: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
(7 istifadəçi tərəfindən edilmiş 11 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{iş gedir}}
{{Hərbi birləşmə
{{Hərbi birləşmə
|adı = 77-ci dağatıcı diviziya
|adı = 77-ci dağatıcı diviziya
Sətir 8: Sətir 7:
|ölkə = [[SSRİ]]
|ölkə = [[SSRİ]]
|tabeçilik =
|tabeçilik =
|daxildir = [[Şəkil:Red Army flag.svg|25px]][[Quru qoşunları]]
|daxildir = [[Fayl:Red Army flag.svg|25px]][[Quru qoşunları]]
|növü = piyada
|növü = piyada
|tərkibi =
|tərkibi =
Sətir 24: Sətir 23:
|müharibələr = Sovet-yapon sərhəd münaqişələri<br/>[[İkinci Dünya Müharibəsi]]
|müharibələr = Sovet-yapon sərhəd münaqişələri<br/>[[İkinci Dünya Müharibəsi]]
|döyüşlər = Xasan döyüşləri (1938-ci il)<br/> [[İkinci Dünya Müharibəsi]] <br /> Kerç-Feadosiya desant əməliyyatı(1941-1942) <br/> [[Qafqaz döyüşü]] (1942-1943)
|döyüşlər = Xasan döyüşləri (1938-ci il)<br/> [[İkinci Dünya Müharibəsi]] <br /> Kerç-Feadosiya desant əməliyyatı(1941-1942) <br/> [[Qafqaz döyüşü]] (1942-1943)
|fərqlənmə nişanları = [[Şəkil:Order of Red Banner ribbon bar.png|25px]] [["Qırmızı Bayraq" ordeni]]
|fərqlənmə nişanları = [[Fayl:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|25px]] [["Qırmızı Bayraq" ordeni]]
|indiki komandiri =
|indiki komandiri =
|məşhur komandirləri = [[Cəmşid Naxçıvanski]]<br /> [[Qambay Vəzirov]]<br />[[Heybət Heybətov]]
|məşhur komandirləri = [[Cəmşid Naxçıvanski]]<br /> [[Qambay Vəzirov]]<br />[[Heybət Heybətov]]
}}
}}


'''Serqo Orjonikidze adına Qırmızı Bayraqlı 77-ci dağatıcı diviziya''' — [[İkinci Dünya Müharibəsi]] illərində [[Qızıl Ordu|SSRİ Silahlı Qüvvələrinin]] hərbi hissəsi, milli Azərbaycan hərbi birləşməsi (1940-cı ilə qədər).
'''[[Serqo Orconikidze]] adına Qırmızı Bayraqlı 77-ci dağatıcı diviziya''' — [[İkinci Dünya Müharibəsi]] illərində [[Qızıl Ordu|SSRİ Silahlı Qüvvələrinin]] hərbi hissəsi, milli Azərbaycan hərbi birləşməsi (1940-cı ilə qədər).


== Tarixi ==
== Tarixi ==
1920-ci il oktyabrın 20-də [[Bakı|Bakıda]] 1-ci birləşdirilmiş azərbaycanlı fəhlə və kəndli sovet atıcı diviziyası kimi yaradılmışdır. 1924-cü ilə qədər hərbi birləşmə Qırmızı Bayraqlı Qafqaz Ordusunun ərazi vahidinə daxil idi. 1929-cu ildə diviziya dağatıcı heyətinə çevrildi. SSRİ Hərbi Respublika Şurasının 29 oktyabr 1930-cu il tarixli 218 nömrəli əmri ilə hərbi birləşmə [[Serqo Orconikidze|Serqo Orjonikidzenin]] adı ilə adlandırıldı. 1935-ci ildə diviziya [["Qırmızı Bayraq" ordeni]] ilə təltif edildi. Hərbi Nazirliyin 21 may 1936-cı il tarixli 072 nömrəli əmrinə uyğun olaraq nömrələnmə dəyişikliyinə görə diviziya Serqo Orjonikidze adına 77-ci Azərbaycan Dağatıcı Qırmızı Bayraq Diviziyası adlandırıldı.
1920-ci il oktyabrın 20-də [[Bakı]]da 1-ci birləşdirilmiş azərbaycanlı fəhlə və kəndli sovet atıcı diviziyası kimi yaradılmışdır. 1924-cü ilə qədər hərbi birləşmə [[Qırmızı Bayraqlı Qafqaz ordusu]]nun ərazi vahidinə daxil idi. 1929-cu ildə diviziya dağatıcı heyətinə çevrildi. SSRİ Hərbi Respublika Şurasının 29 oktyabr 1930-cu il tarixli 218 nömrəli əmri ilə hərbi birləşmə [[Serqo Orconikidze|Serqo Orjonikidzenin]] adı ilə adlandırıldı. 1935-ci ildə diviziya [["Qırmızı Bayraq" ordeni]] ilə təltif edildi. Hərbi Nazirliyin 21 may 1936-cı il tarixli 072 nömrəli əmrinə uyğun olaraq nömrələnmə dəyişikliyinə görə diviziya Serqo Orjonikidze adına 77-ci Azərbaycan Dağatıcı Qırmızı Bayraq Diviziyası adlandırıldı.


1937-ci ilin iyulunda diviziyanın komandiri [[Qambay Vəzirov|Q.M Vəzirov]] həbs edilmiş və güllələnmişdir. Dviziyanın digər zabitləri də repressiyaya məruz qaldılar.<ref>Şəmistan Nəzirli. Azərbaycan generalları. Bakı: Gənclik, 1991. 208 səh.</ref>
1937-ci ilin iyulunda diviziyanın komandiri [[Qambay Vəzirov|Q.M Vəzirov]] həbs edilmiş və güllələnmişdir. Dviziyanın digər zabitləri də repressiyaya məruz qaldılar.<ref name="Nəzirli 1991">Şəmistan Nəzirli. Azərbaycan generalları. Bakı: Gənclik, 1991. 208 səh.</ref>


1938-ci ilin may ayında 77-ci Azərbaycan dağatıcı diviziyasının 2-ci artilleriya diviziyası həyacan siqnalı ilə qaldırıldı və qatarla [[Uzaq Şərq|Uzaq Şərqə]] göndərildi. Burada 1-ci [[Sakit Okean]] Silahlı Qüvvələrinin 15-ci yüngül artilleriya alayının tərkibində Xassan gölü üzərində döyüşlərdə iştirak etdi. Xalq Müdafiə Komitəsinin 16 iyul 1940-cı il tarixli 0150 nömrəli əmri ilə milli təşkil prinsipindən çoxmillətli təşkil olunmaya keçidlə əlaqədar olaraq hərbi birləşmə adından “Azərbaycanlı” sözü çıxarıldı.
1938-ci ilin may ayında 77-ci Azərbaycan dağatıcı diviziyasının 2-ci artilleriya diviziyası həyəcan siqnalı ilə qaldırıldı və qatarla [[Uzaq Şərq]]ə göndərildi. Burada 1-ci [[Sakit Okean]] Silahlı Qüvvələrinin 15-ci yüngül artilleriya alayının tərkibində Xassan gölü üzərində döyüşlərdə iştirak etdi. Xalq Müdafiə Komitəsinin 16 iyul 1940-cı il tarixli 0150 nömrəli əmri ilə milli təşkil prinsipindən çoxmillətli təşkil olunmaya keçidlə əlaqədar olaraq hərbi birləşmə adından “Azərbaycanlı” sözü çıxarıldı.


== İkinci Dünya Müharibəsi ==
== İkinci Dünya Müharibəsi ==
{{main|Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində}}
{{main|Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində}}
1941-1942-ci ilin qışında 51-ci ordunun tərkibində 77-ci diviziya Kerç-Feodosiya desant əməliyyatında iştirak etdi. 1941-ci il dekabrın 29-da dviziyanın 105-ci piyada alayı [[Kerç yarımadası|Kerç yarımadasına]] çıxaraq Akmonay rayonuna doğru irəlilədi. Dekabrın 30-na keçən gecə 105-ci atıcı alayı [[Kerç|Kerçin]], ertəsi gün səhər isə [[Feodosiya|Feodosiyanın]] azad edilməsində iştirak etdi. 1942-ci il yanvarın 8-də 105-ci atıcı alayı böyük bir dəmiryolu qovşağının yerləşdiyi Vladislavovka dəmir yolu stansiyasını almanlardan azad etdi. Buradan alay 51-ci Ordunun sağ cəbhəsini qorumaq üçün Qeniçesk rayonuna göndərildi. Fevral ayına qədər diviziyanın bütün hissələri artıq Kerç yarımadasına köçürülmüşdü. 1942-ci ilin fevral ayında diviziya ağır texnikalarını itirən [[Vermaxt|Vermaxtın]] 46-cı piyada diviziyasının birləşmələrini sıxışdıraraq Jantor, Tulumçak və Kiet kəndlərini düşməndən azad etdi. Sonradan hücum dayandırıldı və tərəflər [[Aq-Manay bərzəği|Aq-Manay bərzəğindəki]] mövqelərində müdafiəyə keçdilər. Diviziya [[Vermaxt|Vermaxtın]] yeni yaradılan 22-ci tank diviziyasının əks hücumlarını uğurla dəf etdi. 77-ci diviziya ilə gedən döyüşlərdə almanlar 27 tank itirdi. 1942-ci ilin may ayında 77-ci Diviziya Sovet qoşunlarının [[Taman yarımadası|Taman yarımadasına]] geri çəkilməsini təmin etmək, çox sayda üstün düşmənin basqınlarını qarşısını almaq vəzifəsini icra etdi. Döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən diviziyanın 105-ci piyada alayı 12 tank və 300-dən çox düşmən əsgər və zabitini məhv edərək Oğuztəpə bölgəsindəki mühasirə halqasını yardı. 77-ci atıcı diviziya [[Qırmızı Ordu|Qırmızı Ordunun]] son birləşmələri arasında düşmənin 34 tankını, 10-dan çox artilleriya və minaatan batareyasını, 1500-dən çox əsgərini və zabitini məhv edərək [[Krım|Krımı]] tərk etdi.
1941-1942-ci ilin qışında 51-ci ordunun tərkibində 77-ci diviziya Kerç-Feodosiya desant əməliyyatında iştirak etdi. 1941-ci il dekabrın 29-da dviziyanın 105-ci piyada alayı [[Kerç yarımadası]]na çıxaraq Akmonay rayonuna doğru irəlilədi. Dekabrın 30-na keçən gecə 105-ci atıcı alayı [[Kerç]]in, ertəsi gün səhər isə [[Feodosiya]]nın azad edilməsində iştirak etdi. 1942-ci il yanvarın 8-də 105-ci atıcı alayı böyük bir dəmiryolu qovşağının yerləşdiyi Vladislavovka dəmir yolu stansiyasını almanlardan azad etdi. Buradan alay 51-ci Ordunun sağ cəbhəsini qorumaq üçün Qeniçesk rayonuna göndərildi. Fevral ayına qədər diviziyanın bütün hissələri artıq Kerç yarımadasına köçürülmüşdü. 1942-ci ilin fevral ayında diviziya ağır texnikalarını itirən [[Vermaxt]]ın 46-cı piyada diviziyasının birləşmələrini sıxışdıraraq Jantor, Tulumçak və Kiet kəndlərini düşməndən azad etdi. Sonradan hücum dayandırıldı və tərəflər [[Aq-Manay bərzəği]]ndəki mövqelərində müdafiəyə keçdilər. Diviziya [[Vermaxt]]ın yeni yaradılan 22-ci tank diviziyasının əks hücumlarını uğurla dəf etdi. 77-ci diviziya ilə gedən döyüşlərdə almanlar 27 tank itirdi. 1942-ci ilin may ayında 77-ci Diviziya Sovet qoşunlarının [[Taman yarımadası]]na geri çəkilməsini təmin etmək, çox sayda üstün düşmənin basqınlarını qarşısını almaq vəzifəsini icra etdi. Döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən diviziyanın 105-ci piyada alayı 12 tank və 300-dən çox düşmən əsgər və zabitini məhv edərək Oğuztəpə bölgəsindəki mühasirə halqasını yardı. 77-ci atıcı diviziya [[Qırmızı Ordu]]nun son birləşmələri arasında düşmənin 34 tankını, 10-dan çox artilleriya və minaatan batareyasını, 1500-dən çox əsgərini və zabitini məhv edərək [[Krım]]ı tərk etdi.


Mayın 19-dan 20-dək diviziyanın şəxsi heyəti 47-ci Ordunun tərkibində [[Taman yarımadası|Taman yarımadasında]] döyüş mövqelərini tutdu.
Mayın 19-dan 20-dək diviziyanın şəxsi heyəti 47-ci Ordunun tərkibində [[Taman yarımadası]]nda döyüş mövqelərini tutdu.


1942-ci il mayın 25-də 77-ci dağatıcı diviziyası 77-ci atıcı diviziyası olaraq yenidən təşkil edildi.
1942-ci il mayın 25-də 77-ci dağatıcı diviziyası 77-ci atıcı diviziyası olaraq yenidən təşkil edildi.
Sətir 48: Sətir 47:
1942-ci il mayın 25-dən avqustun 11-nə qədər Taman yarımadasının sahillərini almanlardan müdafiə edir, sonra mövqelərini dəniz korpuslarının hissələrinə təhvil verir və [[Novorossiysk]] tərəfə hərəkət edir. Şəhərin şimal və şimal-şərqini əhatə edən keçidlərdə müdafiəni davam etdirir. Avqustun 18-də ərazilərdə ağır döyüşlər başlayır: Krımın cənubundakı hündürlük, Neberdjayevsk keçidi, Ostraya dağı, Koldun dağı, Adamoviç Balk gərgin döyüş səhnəsi meydanına çevrilir. 1942-ci il avqustun 18-dən 21-dək diviziya alayları Krımın cənubundakı yüksəkliklər bölgəsində piyada və düşmən tanklarının üstün qüvvələri ilə şiddətli döyüşlər aparmışdır. Yüksəkliklər bir neçə dəfə əldən-ələ keçir. Düşmən 1942-ci il avqustun 21-də Neberdjaevsk keçidini ələ keçirir. Avqustun 21-də əks-hücumla diviziya almanları geri atır və keçidin cənub-qərb hissəsinə nəzarəti ələ alır. Döyüş sentyabrın 5-dək davam edir. 324-cü alay Ostraya dağı bölgəsində arxaya keçən düşmən tərəfindən üç gün ərzində mühasirəyə alınır, lakin ​​1942-ci il sentyabrın 5-də mühasirə halqasını yarmağa müvəffəq olur.
1942-ci il mayın 25-dən avqustun 11-nə qədər Taman yarımadasının sahillərini almanlardan müdafiə edir, sonra mövqelərini dəniz korpuslarının hissələrinə təhvil verir və [[Novorossiysk]] tərəfə hərəkət edir. Şəhərin şimal və şimal-şərqini əhatə edən keçidlərdə müdafiəni davam etdirir. Avqustun 18-də ərazilərdə ağır döyüşlər başlayır: Krımın cənubundakı hündürlük, Neberdjayevsk keçidi, Ostraya dağı, Koldun dağı, Adamoviç Balk gərgin döyüş səhnəsi meydanına çevrilir. 1942-ci il avqustun 18-dən 21-dək diviziya alayları Krımın cənubundakı yüksəkliklər bölgəsində piyada və düşmən tanklarının üstün qüvvələri ilə şiddətli döyüşlər aparmışdır. Yüksəkliklər bir neçə dəfə əldən-ələ keçir. Düşmən 1942-ci il avqustun 21-də Neberdjaevsk keçidini ələ keçirir. Avqustun 21-də əks-hücumla diviziya almanları geri atır və keçidin cənub-qərb hissəsinə nəzarəti ələ alır. Döyüş sentyabrın 5-dək davam edir. 324-cü alay Ostraya dağı bölgəsində arxaya keçən düşmən tərəfindən üç gün ərzində mühasirəyə alınır, lakin ​​1942-ci il sentyabrın 5-də mühasirə halqasını yarmağa müvəffəq olur.


1942-ci il sentyabrın 6-dan 11-dək 77-ci atıcı diviziyası Koldun dağı, Neberdjaevsk və Adamoviç Balk keçidi ərazisindəki sayca üstün düşmən qüvvələri və tankları ilə ağır döyüşlər aparır. Sentyabrın 11-dən 12-nə keçən gecə diviziya ordu komandanını ehtiyatına qaytarılır.
1942-ci il sentyabrın 6-dan 11-dək 77-ci atıcı diviziyası Koldun dağı, Neberdjaevsk və Adamoviç Balk keçidi ərazisindəki sayca üstün düşmən qüvvələri və tankları ilə ağır döyüşlər aparır. Sentyabrın 11-dən 12-nə keçən gecə diviziya ordu komandanını ehtiyatına qaytarılır.


1942-ci il sentyabrın 19-dan etibarən 77-ci diviziya İrəvan rayonu bölgəsində düşmən hücumunun qarşısını alır. Sentyabrın 25-də hücum zamanı diviziyanın hissələri 3-cü [[Rumıniya]] Dağ Diviziyasını məhv edirlər.<ref>[http://militera.lib.ru/h/vayner_ba/03.html Вайнер Б. А. «Советский морской транспорт в Великой Отечественной войне»]</ref> Ümumilikdə, [[Novorossiysk]] yaxınlığındakı döyüşlərdə 77-ci atıcı diviziyası düşmənin 8 mindən çox əsgər və zabitini, 18 tankını, qoşun və yük maşınları olan 45 nəqliyyat vasitəsini, 22 artilleriya və minaatan batareyasını, 40-a qədər müxtəlif çaplı silahları məhv edir və ya ələ keçirir. Ağır döyüşlər diviziyaya böyük itkilər bahasına başa gəlir. Bu dövrdə diviziya yaralı, ölü və əsir qismində 6,810 əsgər və zabitini itirir.
1942-ci il sentyabrın 19-dan etibarən 77-ci diviziya İrəvan rayonu bölgəsində düşmən hücumunun qarşısını alır. Sentyabrın 25-də hücum zamanı diviziyanın hissələri 3-cü [[Rumıniya]] Dağ Diviziyasını məhv edirlər.<ref>{{Cite web |title=Вайнер Б. А. «Советский морской транспорт в Великой Отечественной войне» |url=http://militera.lib.ru/h/vayner_ba/03.html |access-date=2020-06-04 |archive-date=2009-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090307110804/http://militera.lib.ru/h/vayner_ba/03.html |url-status=live }}</ref> Ümumilikdə, [[Novorossiysk]] yaxınlığındakı döyüşlərdə 77-ci atıcı diviziyası düşmənin 8 mindən çox əsgər və zabitini, 18 tankını, qoşun və yük maşınları olan 45 nəqliyyat vasitəsini, 22 artilleriya və minaatan batareyasını, 40-a qədər müxtəlif çaplı silahları məhv edir və ya ələ keçirir. Ağır döyüşlər diviziyaya böyük itkilər bahasına başa gəlir. Bu dövrdə diviziya yaralı, ölü və əsir qismində 6,810 əsgər və zabitini itirir.


1942-ci il oktyabrın 3-də hərbi birləşmənin sağ qalan hissəsi 216-cı atıcı diviziyasının heyətinin komplektləşdirilməsi üçün onun tərkibinə daxil edilir.
1942-ci il oktyabrın 3-də hərbi birləşmənin sağ qalan hissəsi 216-cı atıcı diviziyasının heyətinin komplektləşdirilməsi üçün onun tərkibinə daxil edilir.


== Döyüş heyyəti ==
== Döyüş heyəti ==
* 11-ci dağatıcı alayı
* 11-ci dağatıcı alayı
* 276-cı dağatıcı alayı
* 276-cı dağatıcı alayı
Sətir 60: Sətir 59:
* 239-cu artilleriya alayı
* 239-cu artilleriya alayı
* 179-ci fərdi tank əleyhinə (özüyeriyən artilleriya) divizionu
* 179-ci fərdi tank əleyhinə (özüyeriyən artilleriya) divizionu
* 502-ci fərdi zenit artileriya batalyonu
* 502-ci fərdi zenit artilleriya batalyonu
* 3-cü süvari eskadronu
* 3-cü süvari eskadronu
* 41-ci sapyor batalyonu
* 41-ci sapyor batalyonu
* 136-cı fərdi rabitə batalyonu
* 136-cı fərdi rabitə batalyonu
* 85-ci artileriya divizionu
* 85-ci artilleriya divizionu
* 73-cü tibb-sanitar batalyonu
* 73-cü tibb-sanitar batalyonu
* 140-cı avtonəqliyyat rotası
* 140-cı avtonəqliyyat rotası
* 7-ci sahə çörəkxanası
* 7-ci sahə çörəkxanası
* 77-ci artileriya diviziyonu emalatxanası
* 77-ci artilleriya diviziyonu emalatxanası
* 207-ci sahə poçt stansiyası
* 207-ci sahə poçt stansiyası
* Dövlət bankının 235-ci sahə bilet şöbəsi
* Dövlət bankının 235-ci sahə bilet şöbəsi
Sətir 77: Sətir 76:
* 324-cü atıcı alay
* 324-cü atıcı alay
* 239-cu artilleriya alayı (20.9.1942-ci ilə qədər)
* 239-cu artilleriya alayı (20.9.1942-ci ilə qədər)
* 796-cı artileriya polku (20.9.1942-ci ilə qədər)
* 796-cı artilleriya polku (20.9.1942-ci ilə qədər)
* 197-ci fərdi tank əleyhinə qırıcı divizion
* 197-ci fərdi tank əleyhinə qırıcı divizion
* 502-ci fərdi zenit artileriya divizionu
* 502-ci fərdi zenit artilleriya divizionu
* 351-ci minamyot divizionu
* 351-ci minamyot divizionu
* 458-ci kəşfiyyat taboru
* 458-ci kəşfiyyat taboru
* 41-ci sapyor batalyonu
* 41-ci sapyor batalyonu
* ''136-cı'' fərdi rabitə batalyonu
* ''136-cı'' fərdi rabitə batalyonu
* ''85-ci'' artileriya divizionu
* ''85-ci'' artilleriya divizionu
* ''73-cü'' tibb-sanitar batalyonu
* ''73-cü'' tibb-sanitar batalyonu
* ''140-cı'' avtonəqliyyat taboru
* ''140-cı'' avtonəqliyyat taboru
* ''7-ci'' sahə çörəkxanası
* ''7-ci'' sahə çörəkxanası
* ''77-ci'' artileriya diviziyonu emalatxanası
* ''77-ci'' artilleriya diviziyonu emalatxanası
* ''207-ci'' sahə poçt stansiyası
* ''207-ci'' sahə poçt stansiyası
* Dövlət bankının ''235-ci'' sahə bilet şöbəsi<ref>{{Cite web |url=http://tashv.nm.ru/Perechni_voisk/Perechen_05_01.html |title=Перечень № 5 стрелковых, горнострелковых, мотострелковых и моторизованных дивизий, входивших в состав действующей армии в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг. |accessdate=2012-12-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130310144830/http://tashv.nm.ru/Perechni_voisk/Perechen_05_01.html |archivedate=2013-03-10 |deadlink=yes }}</ref>
* Dövlət bankının ''235-ci'' sahə bilet şöbəsi<ref>{{Cite web |url=http://tashv.nm.ru/Perechni_voisk/Perechen_05_01.html |title=Перечень № 5 стрелковых, горнострелковых, мотострелковых и моторизованных дивизий, входивших в состав действующей армии в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг. |accessdate=2012-12-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130310144830/http://tashv.nm.ru/Perechni_voisk/Perechen_05_01.html |archivedate=2013-03-10 |deadlink=yes }}</ref>
Sətir 95: Sətir 94:


== Diviziyanın komandirləri ==
== Diviziyanın komandirləri ==
* [[Cəmşid Naxçıvanski|Cəmşid Cəfərqulu oğlu Naxçıvanski]] (1921-1931)<ref>Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М.: Герои Отечества, 2007.</ref><ref>[http://lists.memo.ru/d24/f159.htm#n122 Мемориал. Списки жертв политического террора в СССР]</ref>
* [[Cəmşid Naxçıvanski|Cəmşid Cəfərqulu oğlu Naxçıvanski]] (1921-1931)<ref>Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М.: Герои Отечества, 2007.</ref><ref>{{Cite web |title=Мемориал. Списки жертв политического террора в СССР |url=http://lists.memo.ru/d24/f159.htm#n122 |access-date=2020-06-04 |archive-date=2010-07-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100724021324/http://lists.memo.ru/d24/f159.htm#n122 |url-status=live }}</ref>
* Diviziya komandiri [[Qambay Vəzirov|Qambay Məmməd oğlu Vəzirov]] (1931 mart - 07/29/1937)<ref>[https://www.ens.az/az/33-yasinda-general-olan-ilk-azerbaycanli 33 yaşında general olan ilk azərbaycanlı]</ref>
* Diviziya komandiri [[Qambay Vəzirov|Qambay Məmməd oğlu Vəzirov]] (1931 mart - 07/29/1937)<ref>{{Cite web |title=33 yaşında general olan ilk azərbaycanlı |url=https://www.ens.az/az/33-yasinda-general-olan-ilk-azerbaycanli |access-date=2020-06-04 |archive-date=2020-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200604140145/https://www.ens.az/az/33-yasinda-general-olan-ilk-azerbaycanli |url-status=live }}</ref>
* [[Heybət Heybətov|Heybət Atamoğlan oğlu Heybətov]] (Zyuvanov, Vladimir Pavloviç)<ref>[http://www.savash-az.com/COMMANDERS.htm Эйбатов (Зюванов) Эйбат Атамоглан оглу, генерал-майор]</ref><ref>Şəmistan Nəzirli. Azərbaycan generalları. Bakı: Gənclik, 1991. 208 səh.</ref>
* [[Heybət Heybətov|Heybət Atamoğlan oğlu Heybətov]] (Zyuvanov, Vladimir Pavloviç)<ref name="Nəzirli 1991"/><ref>{{Cite web |title=Эйбатов (Зюванов) Эйбат Атамоглан оглу, генерал-майор |url=http://www.savash-az.com/COMMANDERS.htm |access-date=2020-06-04 |archive-date=2021-11-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211107211501/http://savash-az.com/COMMANDERS.htm |url-status=live }}</ref>
* Polkovnik Pimenov Mixail Yakovleviç 05.09.1940 - 10.08.08.1941
* Polkovnik Pimenov Mixail Yakovleviç 05.09.1940 - 10.08.08.1941
* Polkovnik Volkov, Mixail Vasilieviç 10.09.1941 - 03.02.1942
* Polkovnik Volkov, Mixail Vasilieviç 10.09.1941 - 03.02.1942
Sətir 103: Sətir 102:
* Polkovnik Toroptsev İvan Qriqoryeviç 06.02.1942 - 09.10.1942
* Polkovnik Toroptsev İvan Qriqoryeviç 06.02.1942 - 09.10.1942
* Polkovnik Kabanov Efim Efremoviç 09.11.1942 - 10.29.1942
* Polkovnik Kabanov Efim Efremoviç 09.11.1942 - 10.29.1942

== Həmçinin bax ==
* [[Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində]]
* [[402-ci atıcı diviziya]]
* [[77-ci atıcı diviziya (2-ci komplektləşmə)]]
* [[223-cü atıcı diviziya (2-ci komplektləşmə)]]
* [[416-cı atıcı diviziya]]


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{İstinad siyahısı}}

== Ədəbiyyat ==
* ''Горшков С. Г.'' На южном приморском фланге (осень 1941 г. — весна 1944 г.). — М.: Воениздат, 1989. — 286 с. — ISBN 5-203-00144-8.
* ''Гречко А. А.'' Битва за Кавказ. — М.: Военное издательство, 1967. — 424 с.
* ''Багиров Н. Т., Джавадов У. А., Зейналов Р. Э., Фельдман Ф. Г., Харченко М. О.'' «77-я Симферопольская. Краткая история.» Баку. 1981 год. Второе издание.
* ''Şəmistan Nəzirli.'' Azərbaycan generalları. Bakı: Gənclik, 1991. 208 səh.


{{Azərbaycanın hərb tarixi}}
{{Azərbaycanın hərb tarixi}}

22:36, 16 mart 2024 tarixindəki versiya

77-ci dağatıcı diviziya
77-я горнострелковая Краснознамённая дивизия имени Серго Орджоникидзе
Növü piyada
Yaranma tarixi 30 oktyabr 1920-ci il — oktyabr 1942-ci il
Ölkə SSRİ
Daxildir Quru qoşunları
Himayədarı 1-ci azad Azərbaycan Fəhlə və Kəndli Sovet atıcı diviziyası
Təchizatı 77-ci atıcı diviziyası (2-ci komplektləşmə)(1942)
Müharibələr Sovet-yapon sərhəd münaqişələri
İkinci Dünya Müharibəsi
Döyüşlər Xasan döyüşləri (1938-ci il)
İkinci Dünya Müharibəsi
Kerç-Feadosiya desant əməliyyatı(1941-1942)
Qafqaz döyüşü (1942-1943)
Fərqlənmə nişanları "Qırmızı Bayraq" ordeni
Komandanlıq
Məşhur komandirləri Cəmşid Naxçıvanski
Qambay Vəzirov
Heybət Heybətov

Serqo Orconikidze adına Qırmızı Bayraqlı 77-ci dağatıcı diviziya — İkinci Dünya Müharibəsi illərində SSRİ Silahlı Qüvvələrinin hərbi hissəsi, milli Azərbaycan hərbi birləşməsi (1940-cı ilə qədər).

Tarixi

1920-ci il oktyabrın 20-də Bakıda 1-ci birləşdirilmiş azərbaycanlı fəhlə və kəndli sovet atıcı diviziyası kimi yaradılmışdır. 1924-cü ilə qədər hərbi birləşmə Qırmızı Bayraqlı Qafqaz ordusunun ərazi vahidinə daxil idi. 1929-cu ildə diviziya dağatıcı heyətinə çevrildi. SSRİ Hərbi Respublika Şurasının 29 oktyabr 1930-cu il tarixli 218 nömrəli əmri ilə hərbi birləşmə Serqo Orjonikidzenin adı ilə adlandırıldı. 1935-ci ildə diviziya "Qırmızı Bayraq" ordeni ilə təltif edildi. Hərbi Nazirliyin 21 may 1936-cı il tarixli 072 nömrəli əmrinə uyğun olaraq nömrələnmə dəyişikliyinə görə diviziya Serqo Orjonikidze adına 77-ci Azərbaycan Dağatıcı Qırmızı Bayraq Diviziyası adlandırıldı.

1937-ci ilin iyulunda diviziyanın komandiri Q.M Vəzirov həbs edilmiş və güllələnmişdir. Dviziyanın digər zabitləri də repressiyaya məruz qaldılar.[1]

1938-ci ilin may ayında 77-ci Azərbaycan dağatıcı diviziyasının 2-ci artilleriya diviziyası həyəcan siqnalı ilə qaldırıldı və qatarla Uzaq Şərqə göndərildi. Burada 1-ci Sakit Okean Silahlı Qüvvələrinin 15-ci yüngül artilleriya alayının tərkibində Xassan gölü üzərində döyüşlərdə iştirak etdi. Xalq Müdafiə Komitəsinin 16 iyul 1940-cı il tarixli 0150 nömrəli əmri ilə milli təşkil prinsipindən çoxmillətli təşkil olunmaya keçidlə əlaqədar olaraq hərbi birləşmə adından “Azərbaycanlı” sözü çıxarıldı.

İkinci Dünya Müharibəsi

border=none Əsas məqalə: Azərbaycan İkinci dünya müharibəsində

1941-1942-ci ilin qışında 51-ci ordunun tərkibində 77-ci diviziya Kerç-Feodosiya desant əməliyyatında iştirak etdi. 1941-ci il dekabrın 29-da dviziyanın 105-ci piyada alayı Kerç yarımadasına çıxaraq Akmonay rayonuna doğru irəlilədi. Dekabrın 30-na keçən gecə 105-ci atıcı alayı Kerçin, ertəsi gün səhər isə Feodosiyanın azad edilməsində iştirak etdi. 1942-ci il yanvarın 8-də 105-ci atıcı alayı böyük bir dəmiryolu qovşağının yerləşdiyi Vladislavovka dəmir yolu stansiyasını almanlardan azad etdi. Buradan alay 51-ci Ordunun sağ cəbhəsini qorumaq üçün Qeniçesk rayonuna göndərildi. Fevral ayına qədər diviziyanın bütün hissələri artıq Kerç yarımadasına köçürülmüşdü. 1942-ci ilin fevral ayında diviziya ağır texnikalarını itirən Vermaxtın 46-cı piyada diviziyasının birləşmələrini sıxışdıraraq Jantor, Tulumçak və Kiet kəndlərini düşməndən azad etdi. Sonradan hücum dayandırıldı və tərəflər Aq-Manay bərzəğindəki mövqelərində müdafiəyə keçdilər. Diviziya Vermaxtın yeni yaradılan 22-ci tank diviziyasının əks hücumlarını uğurla dəf etdi. 77-ci diviziya ilə gedən döyüşlərdə almanlar 27 tank itirdi. 1942-ci ilin may ayında 77-ci Diviziya Sovet qoşunlarının Taman yarımadasına geri çəkilməsini təmin etmək, çox sayda üstün düşmənin basqınlarını qarşısını almaq vəzifəsini icra etdi. Döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən diviziyanın 105-ci piyada alayı 12 tank və 300-dən çox düşmən əsgər və zabitini məhv edərək Oğuztəpə bölgəsindəki mühasirə halqasını yardı. 77-ci atıcı diviziya Qırmızı Ordunun son birləşmələri arasında düşmənin 34 tankını, 10-dan çox artilleriya və minaatan batareyasını, 1500-dən çox əsgərini və zabitini məhv edərək Krımı tərk etdi.

Mayın 19-dan 20-dək diviziyanın şəxsi heyəti 47-ci Ordunun tərkibində Taman yarımadasında döyüş mövqelərini tutdu.

1942-ci il mayın 25-də 77-ci dağatıcı diviziyası 77-ci atıcı diviziyası olaraq yenidən təşkil edildi.

1942-ci il mayın 25-dən avqustun 11-nə qədər Taman yarımadasının sahillərini almanlardan müdafiə edir, sonra mövqelərini dəniz korpuslarının hissələrinə təhvil verir və Novorossiysk tərəfə hərəkət edir. Şəhərin şimal və şimal-şərqini əhatə edən keçidlərdə müdafiəni davam etdirir. Avqustun 18-də ərazilərdə ağır döyüşlər başlayır: Krımın cənubundakı hündürlük, Neberdjayevsk keçidi, Ostraya dağı, Koldun dağı, Adamoviç Balk gərgin döyüş səhnəsi meydanına çevrilir. 1942-ci il avqustun 18-dən 21-dək diviziya alayları Krımın cənubundakı yüksəkliklər bölgəsində piyada və düşmən tanklarının üstün qüvvələri ilə şiddətli döyüşlər aparmışdır. Yüksəkliklər bir neçə dəfə əldən-ələ keçir. Düşmən 1942-ci il avqustun 21-də Neberdjaevsk keçidini ələ keçirir. Avqustun 21-də əks-hücumla diviziya almanları geri atır və keçidin cənub-qərb hissəsinə nəzarəti ələ alır. Döyüş sentyabrın 5-dək davam edir. 324-cü alay Ostraya dağı bölgəsində arxaya keçən düşmən tərəfindən üç gün ərzində mühasirəyə alınır, lakin ​​1942-ci il sentyabrın 5-də mühasirə halqasını yarmağa müvəffəq olur.

1942-ci il sentyabrın 6-dan 11-dək 77-ci atıcı diviziyası Koldun dağı, Neberdjaevsk və Adamoviç Balk keçidi ərazisindəki sayca üstün düşmən qüvvələri və tankları ilə ağır döyüşlər aparır. Sentyabrın 11-dən 12-nə keçən gecə diviziya ordu komandanını ehtiyatına qaytarılır.

1942-ci il sentyabrın 19-dan etibarən 77-ci diviziya İrəvan rayonu bölgəsində düşmən hücumunun qarşısını alır. Sentyabrın 25-də hücum zamanı diviziyanın hissələri 3-cü Rumıniya Dağ Diviziyasını məhv edirlər.[2] Ümumilikdə, Novorossiysk yaxınlığındakı döyüşlərdə 77-ci atıcı diviziyası düşmənin 8 mindən çox əsgər və zabitini, 18 tankını, qoşun və yük maşınları olan 45 nəqliyyat vasitəsini, 22 artilleriya və minaatan batareyasını, 40-a qədər müxtəlif çaplı silahları məhv edir və ya ələ keçirir. Ağır döyüşlər diviziyaya böyük itkilər bahasına başa gəlir. Bu dövrdə diviziya yaralı, ölü və əsir qismində 6,810 əsgər və zabitini itirir.

1942-ci il oktyabrın 3-də hərbi birləşmənin sağ qalan hissəsi 216-cı atıcı diviziyasının heyətinin komplektləşdirilməsi üçün onun tərkibinə daxil edilir.

Döyüş heyəti

  • 11-ci dağatıcı alayı
  • 276-cı dağatıcı alayı
  • 324-cü dağatıcı alayı
  • 239-cu artilleriya alayı
  • 179-ci fərdi tank əleyhinə (özüyeriyən artilleriya) divizionu
  • 502-ci fərdi zenit artilleriya batalyonu
  • 3-cü süvari eskadronu
  • 41-ci sapyor batalyonu
  • 136-cı fərdi rabitə batalyonu
  • 85-ci artilleriya divizionu
  • 73-cü tibb-sanitar batalyonu
  • 140-cı avtonəqliyyat rotası
  • 7-ci sahə çörəkxanası
  • 77-ci artilleriya diviziyonu emalatxanası
  • 207-ci sahə poçt stansiyası
  • Dövlət bankının 235-ci sahə bilet şöbəsi

Atıcı diviziya kimi

  • 105-ci atıcı alay
  • 276-cı atıcı alay
  • 324-cü atıcı alay
  • 239-cu artilleriya alayı (20.9.1942-ci ilə qədər)
  • 796-cı artilleriya polku (20.9.1942-ci ilə qədər)
  • 197-ci fərdi tank əleyhinə qırıcı divizion
  • 502-ci fərdi zenit artilleriya divizionu
  • 351-ci minamyot divizionu
  • 458-ci kəşfiyyat taboru
  • 41-ci sapyor batalyonu
  • 136-cı fərdi rabitə batalyonu
  • 85-ci artilleriya divizionu
  • 73-cü tibb-sanitar batalyonu
  • 140-cı avtonəqliyyat taboru
  • 7-ci sahə çörəkxanası
  • 77-ci artilleriya diviziyonu emalatxanası
  • 207-ci sahə poçt stansiyası
  • Dövlət bankının 235-ci sahə bilet şöbəsi[3]

(ləğv edilməyən hərbi hissə nömrələri kursivlə göstərilib)

Diviziyanın komandirləri

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 Şəmistan Nəzirli. Azərbaycan generalları. Bakı: Gənclik, 1991. 208 səh.
  2. ↑ "Вайнер Б. А. «Советский морской транспорт в Великой Отечественной войне»". 2009-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-04.
  3. ↑ "Перечень № 5 стрелковых, горнострелковых, мотострелковых и моторизованных дивизий, входивших в состав действующей армии в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг". 2013-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-23.
  4. ↑ Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М.: Герои Отечества, 2007.
  5. ↑ "Мемориал. Списки жертв политического террора в СССР". 2010-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-04.
  6. ↑ "33 yaşında general olan ilk azərbaycanlı". 2020-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-04.
  7. ↑ "Эйбатов (Зюванов) Эйбат Атамоглан оглу, генерал-майор". 2021-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-04.

Ədəbiyyat

  • Горшков С. Г. На южном приморском фланге (осень 1941 г. — весна 1944 г.). — М.: Воениздат, 1989. — 286 с. — ISBN 5-203-00144-8.
  • Гречко А. А. Битва за Кавказ. — М.: Военное издательство, 1967. — 424 с.
  • Багиров Н. Т., Джавадов У. А., Зейналов Р. Э., Фельдман Ф. Г., Харченко М. О. «77-я Симферопольская. Краткая история.» Баку. 1981 год. Второе издание.
  • Şəmistan Nəzirli. Azərbaycan generalları. Bakı: Gənclik, 1991. 208 səh.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=77-ci_dağatıcı_diviziya&oldid=7526803"