Genişmiqyaslı şəbəkə: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 4: | Sətir 4: | ||
Bizneslər, eləcə də məktəblər və dövlət qurumları məlumatları dünyanın müxtəlif yerlərindən olan işçilərə, tələbələrə, müştərilərə, alıcılara və təchizatçılara ötürmək üçün genişmiqyaslı şəbəkələrdən istifadə edirlər. Əslində, bu telekommunikasiya rejimi biznesə yerindən asılı olmayaraq gündəlik funksiyasını səmərəli şəkildə yerinə yetirməyə imkan verir. İnternet genişmiyqaslı şəbəkə hesab edilə bilər.<ref>{{cite book|last=Groth|first=David and Skandler, Toby |title=Network+ Study Guide, Fourth Edition |year=2005 |publisher=Sybex, Inc |isbn=0-7821-4406-3}}</ref> Ancaq WAN adətən müəyyən bir təşkilat üçün qurulur və özəldir. WAN-lar lokal şəbəkələrdən ([[LAN]]) ayrıla bilər, çünki LAN fiziki cəhətdən proksimal şəbəkələrə aiddir. |
Bizneslər, eləcə də məktəblər və dövlət qurumları məlumatları dünyanın müxtəlif yerlərindən olan işçilərə, tələbələrə, müştərilərə, alıcılara və təchizatçılara ötürmək üçün genişmiqyaslı şəbəkələrdən istifadə edirlər. Əslində, bu telekommunikasiya rejimi biznesə yerindən asılı olmayaraq gündəlik funksiyasını səmərəli şəkildə yerinə yetirməyə imkan verir. İnternet genişmiyqaslı şəbəkə hesab edilə bilər.<ref>{{cite book|last=Groth|first=David and Skandler, Toby |title=Network+ Study Guide, Fourth Edition |year=2005 |publisher=Sybex, Inc |isbn=0-7821-4406-3}}</ref> Ancaq WAN adətən müəyyən bir təşkilat üçün qurulur və özəldir. WAN-lar lokal şəbəkələrdən ([[LAN]]) ayrıla bilər, çünki LAN fiziki cəhətdən proksimal şəbəkələrə aiddir. |
||
== |
== Strukturu == |
||
WAN-ın dərslik tərifi coğrafi bölgələri əhatə edən kompüter şəbəkəsidir.<ref>{{cite book |last1=Calallı |first1=İsmayıl |title=İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti |date=2017 |publisher="İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı |page=806 |url=https://ict.az/uploads/Informasiya_terminlerinin_izahli_lugeti.pdf |accessdate=6 sentyabr 2023}}</ref><ref>{{Cite book|title=Data Communications and Networking|last=Forouzan|first=Behrouz|publisher=McGraw-Hill|isbn=9780073376226|pages=14|date=2012-02-17}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Zhang|first1=Yan|last2=Ansari|first2=Nirwan|last3=Wu|first3=Mingquan|last4=Yu|first4=Heather|date=2011-10-13|title=On Wide Area Network Optimization|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/6042388|journal=IEEE Communications Surveys & Tutorials|volume=14|issue=4|pages=1090–1113|doi=10.1109/SURV.2011.092311.00071|s2cid=18060|issn=1553-877X|access-date=2022-01-29|archive-date=2022-02-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20220208215301/http://ieeexplore.ieee.org/document/6042388/|url-status=live}}</ref> Rabitə protokollarının və konsepsiyalarının tətbiqi baxımından WAN-lara məlumatların uzun məsafələrə və müxtəlif şəbəkələr arasında ötürülməsi üçün istifadə olunan kompüter şəbəkəsi texnologiyaları kimi baxmaq daha yaxşı olar. Bu fərq ondan irəli gəlir ki, OSI modelinin aşağı təbəqələrində işləyən ümumi lokal şəbəkə (LAN) texnologiyaları (məsələn, [[Ethernet]] və ya [[Wi-Fi]]) çox vaxt fiziki proksimal şəbəkələr üçün nəzərdə tutulub. Hansı ki, onlarla, yüzlərlə, hətta minlərlə kilometrdən uzaqdakı yerə məlumat ötürə bilməz. |
|||
Qlobal kompüter şəbəkələrində informasiyanın mübadiləsi üçün açıq sistemlərin qarşılıqlı təsir modeli – '''ISO/OSI''' modelindən (ISO – International Standarts Organization, OSI – Open Systems Interconnection) istifadə olunur. |
|||
WAN-lar LAN və digər şəbəkə növlərini birləşdirmək, bir yerdəki istifadəçilərin və kompüterlərin digər yerlərdəki istifadəçilər və kompüterlərlə əlaqə saxlaya bilməsi üçün istifadə olunur. Bir çox WAN müəyyən bir təşkilat üçün qurulur və özəldir. İnternet provayderləri tərəfindən qurulanlar isə təşkilatın LAN-dan [[internetə çıxış]]ı təmin edir. |
|||
OSI modeli açıq sistemlərin qarşılıqlı əlaqələrinə xidmət edərək, sistemin müxtəlif əlaqə səviyyələrini təyin edir, onlara standart adlar verərək hər bir səviyyədə hansı funksiyanı yerinə yetirməsini göstərir. Bu səviyyələrin hər birində xüsusi '''protokol''' adlanan standartlardan istifadə olunur. |
|||
WAN-lar tez-tez [[İcarəlik xətt|icarəlik xət]]lərdən istifadə etməklə qurulur. İcarəlik xəttin hər bir ucunda yerləşən ruter bir tərəfdən LAN-ı digər tərəfdən LAN daxilində yerləşən ikinci ruter ilə birləşdirir. İcarəlik xətlər çox bahalı ola bildiyindən, WAN daha ucuz olan [[kanalların kommutasiyası]] və ya [[paket kommutasiyası]] istifadə etməklə qurula bilər. [[TCP/IP]] kimi şəbəkə [[Verilənlərin ötürülməsi protokolları|protokolları]] nəqliyyat və ünvanlama funksiyalarını təmin edir. [[Packet over SONET/SDH]], [[MPLS]], [[ATM]] və [[Frame Relay]] kimi protokollar WAN-larda istifadə olunan bağlantıları çatdırmaq üçün tez-tez provayderlər tərəfindən istifadə olunur. |
|||
===== Qlobal şəbəkə ===== |
|||
WAN üzrə akademik tədqiqatlar üç sahəyə bölünə bilər: [[riyazi modelləşdirmə]], [[şəbəkə emulyasiyası]] və [[şəbəkə simulyasiyası]]. |
|||
== Qlobal şəbəkənin strukturu == |
|||
Qlobal hesablama şəbəkələri müəssisədə olan və ya uzaq məsafədə yerləşən və [[informasiya]] mübadiləsinə ehtiyacı olan bütün abonentlər arasında əlaqə yaratmaq imkanına malik olmalıdır. Bunun üçün qlobal şəbəkə kompleks xidmətlər göstərməlidir. Qlobal hesablama şəbəkəsi bir biri ilə əlaqədə olan üç alt şəbəkədən ibarətdir: |
|||
* Verilənləri ötürmə şəbəkəsi; |
|||
* EHM şəbəkəsi; |
|||
* Terminal şəbəkəsi. |
|||
== Kommutasiya üsulları == |
|||
[[İnformasiya mübadiləsi]]ni həyata keçirmək üçün abonentlər arasında əlaqə 3 üsulla yaradıla bilər: |
|||
# kanalların kommutasiyası; |
|||
# məlumatların kommutasiyası; |
|||
# paketlərin kommutasiyası. |
|||
== Kanalların kommutasiyası == |
|||
Kanalların kommutasiyası abonentlər arasında fiziki kanalın ayrı-ayrı hissələrini bir-birinin ardınca qoşaraq [[verilənlər]]in birbaşa ötürülməsini təmin edir. |
|||
Verilənlərin ötürülmə vaxtı ötürülən məlumatların uzunluğundan və kanalın ötürmə sürətindən asılıdır. |
|||
== Məlumatların kommutasiyası == |
|||
Məlumatların kommutasiyası başlıq və [[verilənlər]]dən ibarət məlumatların şəbəkə qovşaqları tərəfindən təyin edilən marşrut üzrə ötürülməsi yolu ilə həyata keçirilir. |
|||
== Paketlərin kommutasiyası == |
|||
Paketlərin kommutasiyası məlumatları müəyyən uzunluğu olan (adətən 1024 [[bayt]]) və başlıqla təmin olunmuş məlumat elementləri – paketlərə bölmək və paketləri şəbəkə qovşaqları vasitəsilə təyin edilən marşrut üzrə ötürmək yolu ilə həyata keçirilir. |
|||
== Qlobal şəbəkələrin növləri == |
|||
80-ci illərdə praktiki olaraq paketlərin kommutasiyası ilə işləyən yalnız [[X.25]] — qlobal şəbəkə texnologiyasından istifadə olunurdu. Bu gün seçim xeyli artıb, [[X.25]] şəbəkələri ilə yanaşı [[Frame Relay]], [[ATM]] texnologiyalarından da istifadə olunur. Bununla yanaşı qlobal kompüter şəbəkələrində [[TCP/IP]] texnologiyasından da geniş istifadə olunur ki, buna [[İnternet]] şəbəkəsini misal göstərmək olar. |
|||
Performans təkmilləşdirmələri bəzən [[genişmiqyaslı fayl xidmətləri]] və ya [[WAN optimallaşdırması]] vasitəsilə həyata keçirilir. |
|||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
{{İstinad siyahısı}} |
{{İstinad siyahısı}} |
||
== Mənbə == |
|||
* QLOBAL ŞƏBƏKƏLƏR (Mühazirə), Ə.İ. ƏLIYEV, t.e.n., [[AMEA]] [[İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu]]nun şöbə müdiri |
|||
== Ədəbiyyat == |
|||
# В.Г. Олифер, Н.А. Олифер. Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоколы / — СПБ: Питер. 2001–672 с. |
|||
# Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Пятибратов и др. – ФИС, 1998 |
|||
# М. Кульгин. Технологии корпоративных сетей. Энциклопедия – СПБ: Питер. 2000 – 704 |
|||
# А.В. Фролов, Г.В. Фролов. Глобальные сети компьютеров. – М.: ДИАЛОГ – МИФИ. 1996 – 288 с. |
|||
# İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s. |
|||
== Həmçinin bax == |
== Həmçinin bax == |
||
07:40, 6 sentyabr 2023 tarixindəki versiya
Genişmiqyaslı şəbəkə və ya qısaca WAN (ing. Wide area network) — böyük coğrafi əraziyə yayılan telekommunikasiya şəbəkəsi. Bu şəbəkə tez-tez icarəyə götürülmüş telekommunikasiya sxemləri ilə qurulur.[1]
Bizneslər, eləcə də məktəblər və dövlət qurumları məlumatları dünyanın müxtəlif yerlərindən olan işçilərə, tələbələrə, müştərilərə, alıcılara və təchizatçılara ötürmək üçün genişmiqyaslı şəbəkələrdən istifadə edirlər. Əslində, bu telekommunikasiya rejimi biznesə yerindən asılı olmayaraq gündəlik funksiyasını səmərəli şəkildə yerinə yetirməyə imkan verir. İnternet genişmiyqaslı şəbəkə hesab edilə bilər.[2] Ancaq WAN adətən müəyyən bir təşkilat üçün qurulur və özəldir. WAN-lar lokal şəbəkələrdən (LAN) ayrıla bilər, çünki LAN fiziki cəhətdən proksimal şəbəkələrə aiddir.
Strukturu
WAN-ın dərslik tərifi coğrafi bölgələri əhatə edən kompüter şəbəkəsidir.[3][4][5] Rabitə protokollarının və konsepsiyalarının tətbiqi baxımından WAN-lara məlumatların uzun məsafələrə və müxtəlif şəbəkələr arasında ötürülməsi üçün istifadə olunan kompüter şəbəkəsi texnologiyaları kimi baxmaq daha yaxşı olar. Bu fərq ondan irəli gəlir ki, OSI modelinin aşağı təbəqələrində işləyən ümumi lokal şəbəkə (LAN) texnologiyaları (məsələn, Ethernet və ya Wi-Fi) çox vaxt fiziki proksimal şəbəkələr üçün nəzərdə tutulub. Hansı ki, onlarla, yüzlərlə, hətta minlərlə kilometrdən uzaqdakı yerə məlumat ötürə bilməz.
WAN-lar LAN və digər şəbəkə növlərini birləşdirmək, bir yerdəki istifadəçilərin və kompüterlərin digər yerlərdəki istifadəçilər və kompüterlərlə əlaqə saxlaya bilməsi üçün istifadə olunur. Bir çox WAN müəyyən bir təşkilat üçün qurulur və özəldir. İnternet provayderləri tərəfindən qurulanlar isə təşkilatın LAN-dan internetə çıxışı təmin edir.
WAN-lar tez-tez icarəlik xətlərdən istifadə etməklə qurulur. İcarəlik xəttin hər bir ucunda yerləşən ruter bir tərəfdən LAN-ı digər tərəfdən LAN daxilində yerləşən ikinci ruter ilə birləşdirir. İcarəlik xətlər çox bahalı ola bildiyindən, WAN daha ucuz olan kanalların kommutasiyası və ya paket kommutasiyası istifadə etməklə qurula bilər. TCP/IP kimi şəbəkə protokolları nəqliyyat və ünvanlama funksiyalarını təmin edir. Packet over SONET/SDH, MPLS, ATM və Frame Relay kimi protokollar WAN-larda istifadə olunan bağlantıları çatdırmaq üçün tez-tez provayderlər tərəfindən istifadə olunur.
WAN üzrə akademik tədqiqatlar üç sahəyə bölünə bilər: riyazi modelləşdirmə, şəbəkə emulyasiyası və şəbəkə simulyasiyası.
Performans təkmilləşdirmələri bəzən genişmiqyaslı fayl xidmətləri və ya WAN optimallaşdırması vasitəsilə həyata keçirilir.
İstinadlar
- ↑ "A WAN Is a Wide Area Network. Here's How They Work". Lifewire. 2018-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-21.
- ↑ Groth, David and Skandler, Toby. Network+ Study Guide, Fourth Edition. Sybex, Inc. 2005. ISBN 0-7821-4406-3.
- ↑ Calallı, İsmayıl. İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti (PDF). "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı. 2017. səh. 806. İstifadə tarixi: 6 sentyabr 2023.
- ↑ Forouzan, Behrouz. Data Communications and Networking. McGraw-Hill. 2012-02-17. 14. ISBN 9780073376226.
- ↑ Zhang, Yan; Ansari, Nirwan; Wu, Mingquan; Yu, Heather. "On Wide Area Network Optimization". IEEE Communications Surveys & Tutorials. 14 (4). 2011-10-13: 1090–1113. doi:10.1109/SURV.2011.092311.00071. ISSN 1553-877X. 2022-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-29.
