Telekommunikasiya şəbəkəsi

Telekommunikasiya şəbəkəsi — qovşaqlar arasında mesaj mübadiləsi üçün istifadə olunan, telekommunikasiya əlaqələri ilə bir-birinə bağlanan qovşaqlar qrupu. Bağlantılar mesajları və siqnalları ötürmək üçün dövrə kommutasiyası, mesajların dəyişdirilməsi və ya paket kommutasiyası metodologiyalarına əsaslanan müxtəlif texnologiyalardan istifadə edə bilər.

Birdən çox qovşaq mesajı başlanğıc qovşağından təyinat qovşağına çoxlu şəbəkə atlamaları vasitəsilə ötürmək üçün əməkdaşlıq edə bilər. Bu marşrutlaşdırma funksiyası üçün şəbəkədəki hər bir qovşağın identifikasiyası və şəbəkədə yerləşdirilməsi üçün şəbəkə ünvanı təyin edilir. Şəbəkədə ünvanlar toplusu şəbəkənin ünvan məkanı adlanır.

Telekommunikasiya şəbəkələrinə misal olaraq kompüter şəbəkələri, internet, ictimai telefon şəbəkəsi (PSTN), qlobal "Telex" şəbəkəsi, aviasiya ACARS şəbəkəsi[1] və mobil telefon telekommunikasiya provayderlərinin simsiz radio şəbəkələrini göstərmək olar.

Şəbəkə quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumiyyətlə, hər bir telekommunikasiya şəbəkəsi konseptual olaraq üç hissədən və ya müstəvidən ibarətdir (onlar ayrı-ayrı üst-üstə düşən şəbəkələr kimi düşünülə bildiyinə görə belə adlandırılır):

  • Verilənlər müstəvisi (həmçinin istifadəçi təyyarəsi, daşıyıcı müstəvi və ya yönləndirici müstəvi) şəbəkə istifadəçilərinin trafikini, faktiki faydalı yükü daşıyır.
  • Nəzarət müstəvisi idarəetmə məlumatını daşıyır (siqnal kimi də tanınır).
  • Menecment müstəvisi şəbəkənin idarə edilməsi üçün tələb olunan əməliyyatları, administrasiya və menecment trafikini daşıyır. Menecment müstəvisi bəzən nəzarət müstəvisinin bir hissəsi hesab olunur.

Verilənlər şəbəkələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

 Verilənlər şəbəkələri bütün dünyada fərdlər və təşkilatlar arasında ünsiyyət üçün geniş şəkildə istifadə olunur. Verilənlər şəbəkələri istifadəçilərə qoşulduqları xüsusi provayderdən kənarda yerləşdirilən resurslara maneəsiz giriş imkanı vermək üçün birləşdirilə bilər. İnternet müxtəlif təşkilatların bir çox məlumat şəbəkələrinin internetlə işləməsinin ən yaxşı nümunəsidir.

İnternet kimi IP şəbəkələrinə qoşulan terminallar IP-ünvanlardan istifadə etməklə ünvanlanır. İnternet protokol dəstinin (TCP/IP) protokolları mesajların idarə edilməsini və IP məlumat şəbəkəsi üzrə marşrutlaşdırılmasını təmin edir. Mesajları səmərəli şəkildə yönləndirmək üçün IP-dən istifadə edilə bilən bir çox müxtəlif şəbəkə strukturları var, məsələn:

MAN-ları LAN və ya WAN-lardan fərqləndirən üç xüsusiyyət var:

  1. Şəbəkə ölçüsünün sahəsi LAN və WAN arasındadır. MAN diametri 5 ilə 50 km arasında olan fiziki sahəyə malikdir.[2]
  2. MAN-lar ümumiyyətlə bir təşkilata aid deyillər. Şəbəkəni, keçidləri və MAN-ı birləşdirən avadanlıq çox vaxt bu xidməti başqalarına təqdim edən və ya icarəyə verən assosiasiyaya və ya şəbəkə provayderinə məxsusdur.[2]
  3. MAN şəbəkə daxilində resursları yüksək sürətlə paylaşmaq üçün bir vasitədir. Bu, adətən MAN-ın əhatə dairəsindən kənar resurslara daxil olmaq üçün WAN şəbəkələrinə qoşulma təmin edir.[2]

Məlumat mərkəzi şəbəkələri də maşınlar arasında əlaqə üçün TCP/IP-ə çox etibar edir. Onlar minlərlə serveri birləşdirir, yüksək möhkəmlik üçün nəzərdə tutulmuşdur, aşağı gecikmə və yüksək bant genişliyi təmin edir. Məlumat mərkəzi şəbəkə topologiyası nasazlıq səviyyəsinin, artan genişlənmənin asanlığının, rabitə ötürmə qabiliyyətinin və gecikmə müddətinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır.[3]

Tutum və sürət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yarımkeçirici texnologiyanın inkişafı ilə təmin edilən və Mur qanunu ilə empirik olaraq təsvir edilən tranzistor sıxlığının iki dəfə artması ilə ifadə olunan rəqəmsal kompüterlərin sürət və tutumunun təkmilləşdirilməsinə bənzətməklə, telekommunikasiya şəbəkələrinin tutumu və sürəti də analoji göstəriciləri oxşar səbəblərdən irəliləyiş göstərmişdir. Telekommunikasiyada bu, 2004-cü ildə Fil Edholm tərəfindən təklif edilən və onun adını daşıyan Edholm qanununda ifadə edilir.[4] Bu empirik qanun telekommunikasiya şəbəkələrinin ötürmə qabiliyyətinin hər 18 aydan bir iki dəfə artdığını təsdiq edir ki, bu da 1970-ci illərdən bəri özünü doğrultmuşdur.[5][6] Bu tendensiya internetdə,[5] mobil, simsiz və simli lokal şəbəkələrdə (LAN) və şəxsi sahə şəbəkələrində özünü göstərir.[6] Bu inkişaf metal-oksid-yarımkeçirici texnologiyasının inkişafındakı sürətli irəliləyişlərin nəticəsidir.[7]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Telecommunication Network - Types of Telecommunication Networks". 2014-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-14.
  2. ↑ 1 2 3 "Metropolitan Area Network (MAN)". Erg.abdn.ac.uk. 2015-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-15.
  3. ↑ Noormohammadpour, Mohammad; Raghavendra, Cauligi. "Datacenter Traffic Control: Understanding Techniques and Tradeoffs". IEEE Communications Surveys & Tutorials. 20 (2). 28 July 2018: 1492–1525. arXiv:1712.03530. doi:10.1109/COMST.2017.2782753.
  4. ↑ Cherry, Steven. "Edholm's law of bandwidth". IEEE Spectrum. 41 (7). 2004: 58–60. doi:10.1109/MSPEC.2004.1309810.
  5. ↑ 1 2 (#empty_citation)
  6. ↑ 1 2 Deng, Wei; Mahmoudi, Reza; van Roermund, Arthur. Time Multiplexed Beam-Forming with Space-Frequency Transformation. New York: Springer. 2012. 1. ISBN 9781461450450.
  7. ↑ Jindal, Renuka P. From millibits to terabits per second and beyond - over 60 years of innovation // 2009 2nd International Workshop on Electron Devices and Semiconductor Technology. 2009. 1–6. doi:10.1109/EDST.2009.5166093. ISBN 978-1-4244-3831-0. 2019-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]