Mobil telefoniya

Mobil telefoniya — stasionar telefonlara yox, mobil telefonlara telefon xidmətlərinin göstərilməsi. Telefonun xüsusi olaraq yalnız səsli xidmətə və ya əlaqəyə işarə etməsi nəzərdə tutulur. Buna baxmayaraq, bəzən xətt bulanıqlaşa bilər.

Müasir mobil telefonlar baza stansiyalarının yerüstü mobil şəbəkəsinə qoşulur, peyk telefonları isə orbitdəki süni peyklərə qoşulur. Hər iki şəbəkə dünyada istənilən telefonun yığılmasına imkan vermək üçün ictimai telefon şəbəkəsinə (PSTN) qoşulur.

2010-cu ildə dünyada beş milyard mobil abunəçi olduğu təxmin edilmişdir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Daxili qeydlərə görə, "American Telephone & Telegraph" 1915-ci ildə simsiz telefonun inkişafını müzakirə etmişdir, lakin texnologiyanın tətbiqinin ABŞ-də simli xidmət üzərindəki inhisarını poza biləcəyindən çəkinmişdir.[1]

İctimai mobil telefon sistemləri ilk dəfə İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı illərdə təqdim edilmişdir. Bunun üçün münaqişədən əvvəl və münaqişə zamanı inkişaf etdirilən texnologiyadan istifadə edilmişdir. İlk sistem 1946-cı ildə ABŞ-mn Missuri ştatının Sent-Luis şəhərində açılmış, digər ölkələrdə isə sonrakı onilliklərdə tətbiq edilmişdir. Birləşmiş Krallıq 1958-ci ildə Cənubi Lankaşir Radiofon Xidməti kimi özünün "Sistem 1" əl radiotelefon xidmətini təqdim etmişdir.[2] Zənglərin icra olunması prosesində operator vasitəsilə adi telefon-trubkaları ilə eyni olan trubkalardan istifadə edilirdi.[3]

1947-ci ildə Bell Labs ilk olaraq mobil radio telefon şəbəkəsini təklif etdi. Əsas yenilik istifadəçiləri şəbəkədə hərəkət edərkən izləyən və əlaqəni kəsmədən zənglərini bir saytdan digərinə ötürən zəng kommutasiya infrastrukturu ilə dəstəklənən kiçik üst-üstə düşən mobil saytlar şəbəkəsinin inkişafı idi. 1956-cı ildə MTA sistemi İsveçdə istifadəyə verilmişdir. Mobil telefoniyanın inkişafı üzrə ilk səylər iki mühüm problemlə üzləşdi: çoxlu sayda zəng edənə eyni vaxtda nisbətən az mövcud tezliklərdən istifadə etməyə imkan vermək və istifadəçilərə zəngləri kəsilmədən bir bölgədən digərinə problemsiz keçməyə imkan vermək. Hər iki problemi 1970-ci ildə mobil rabitə sistemi üçün patent almaq üçün müraciət edən Bell Labs əməkdaşı Amos Joel həll etdi.[4] Bununla belə, biznes konsaltinq firması pullu telefonların hazır olması və mobil qüllələrin tikintisinin məbləğinin yüksək olduğuna əsaslanaraq ABŞ-ın bütün mobil telefon bazarının 100.000 ədəd, bütün dünya bazarının isə 200.000 ədəddən çox olmayacağını hesablamışdır. Nəticədə, Bell Laboratoriyaları ixtiranın "az və ya heç bir nəticəsi olmadığı" qənaətinə gəldi və bu, ixtiranı kommersiyalaşdırmağa cəhd etməməsinə səbəb oldu. İxtira 2008-ci ildə Coelin Milli İxtiraçıların Şöhrət Zalına daxil olmasını qazandırdı[5]

Metal–oksid–yarımkeçirici (MOS) genişmiqyaslı inteqrasiya (LSI) texnologiyasının, informasiya nəzəriyyəsinin və mobil şəbəkənin inkişafı əlverişli mobil kommunikasiyanın inkişafına səbəb olmuşdur.[6] Əl mobil telefonu ilə ilk zəng 3 aprel 1973-cü ildə o vaxtlarda "Motorola"da olan Martin Kuper[7] tərəfindən "Bell Labs"da birinci olmaq üçün yarışan onun əks nömrəsinə edilmişdir. "Bell Labs" 1978-ci ildə Çikaqoda ilk sınaq mobil şəbəkəsini quraşdırmışdır. Bu sınaq sistemi 1982-ci ildə kommersiya istifadəsi üçün FCC tərəfindən ATT-yə lisenziya verilmişdir. Bu, ATT-nin ləğv edilməsi üçün ayrılan razılaşmaların bir hissəsi kimi AMPS texnologiyası yerli telekommunikasiya şirkətlərinə paylanmışdır. İlk ticarət sistemi 1983-cü ilin oktyabrında Çikaqoda açılmışdır.[8][9] "Motorola" tərəfindən hazırlanmış sistem 1982-ci ilin yayından Vaşinqton/Baltimor regionunda fəaliyyət göstərmiş və növbəti ildən sonra tam ictimai xidmətə çevrilmişdir.[10]

İlk tam avtomatik birinci nəsil mobil sistem 1981-ci ildə Danimarka, Finlandiya, Norveç və İsveçdə eyni vaxtda istifadəyə verilmiş "Nordic Mobile Telephone" (NMT) sistemi idi.[11] NMT beynəlxalq rouminqi olan ilk mobil telefon şəbəkəsi olmuşdur. İsveçli elektrik mühəndisi Osten Myakitalo 1966-cı ildə bu vizyon üzərində işləməyə başlamışdır. O, NMT sisteminin qurucusu hesab edilir və bəziləri onu mobil telefonun banisi hesab edirlər.[12][13]

XX əsrin sonlarına doğru simsiz telekommunikasiyanın sürətli inkişafı, ilk növbədə, aşağı qiymətli, çox genişmiqyaslı inteqrasiyanın (VLSI) RF CMOS (radio-tezlik tamamlayıcı MOS) inkişafı ilə idarə olunan simsiz rabitədə rəqəmsal siqnal emalının tətbiqi ilə əlaqədar idi.[14] Hüceyrə texnologiyasının yaranması Avropa ölkələrini ABŞ və Yaponiya ilə rəqabət aparmaq üçün ümumavropa mobil texnologiyasının işlənib hazırlanmasında əməkdaşlığa sövq etmişdir. Bunun nəticəsində GSM sistemi yaranmışdır. GSM standartı nəhayət, Avropadan kənarda yayılmışdır. Bu, indiki dövrdə dünyada ən çox istifadə edilən mobil texnologiya və faktiki standartdır. Sənaye assosiasiyası olan GSMA 2010-cu illərin əvvəllərində 219 ölkəni və 800-ə yaxın mobil şəbəkə operatorunu təmsil edirdi.[15] 2023-cü ildə "İstifadə olunan mobil telefonların sayına görə ölkələrin siyahısı"na əsasən (bəzi istifadəçilərin çoxsaylı abunələri və ya qeyri-aktiv abunələri var) 5 milyarddan çox telefon abunəsi olduğu təxmin edilir. Bu, mobil telefonu ən geniş yayılmış texnologiyaya çevirir və odur ki, mobil telefon dünyada ən çox yayılmış elektron cihazdır.[16]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Slate.
  2. ↑ "Asset Bank | Image Details". Imagelibrary.btplc.com. May 6, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
  3. ↑ "Asset Bank | Image Details". Imagelibrary.btplc.com. May 6, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
  4. ↑ Patent No. 3,663,762, issued may 16, 1972.
  5. ↑ List of National Inventors Hall of Fame inductees
  6. ↑ Srivastava, Viranjay M.; Singh, Ghanshyam. MOSFET Technologies for Double-Pole Four-Throw Radio-Frequency Switch. Springer Science & Business Media. 2013. səh. 1. ISBN 9783319011653. 2023-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-14.
  7. ↑ "30th Anniversary of First Wireless Cell Phone Call". 3g.co.uk. 2016-04-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
  8. ↑ Article by Larry Kahaner and Alan Green in the Chicago Tribune of December 22, 1983 Reach out and touch someone--by land, sea or air Arxivləşdirilib 2014-02-26 at Archive.today
  9. ↑ Phil Ament. "Mobile Phone History - Invention of the Mobile Phone". Ideafinder.com. July 13, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
  10. ↑ Visited and evaluated by a group of (soon-to-be) British Telecoms staff (including writer) in September 1982.
  11. ↑ "Swedish National Museum of Science and Technology". Tekniskamuseet.se. October 22, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-29.
  12. ↑ "Mobile and technology: The Basics of Mobile Phones". Sharelie-download.com. July 16, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
  13. ↑ "Facts about the Mobile" (PDF). August 13, 2010 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
  14. ↑ Srivastava, Viranjay M.; Singh, Ghanshyam. MOSFET Technologies for Double-Pole Four-Throw Radio-Frequency Switch. Springer Science & Business Media. 2013. səh. 1. ISBN 9783319011653. 2023-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-14.
  15. ↑ "Full Members ~ GSM World". Gsmworld.com. July 11, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-11.
  16. ↑ "Global cellphone penetration reaches 50 pct". Reuters. 2023-04-26 tarixində arxivləşdirilib.

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Chen, Adrian, "The Confidence Game: How Silicon Valley broke the economy", The Nation, vol. 309, no. 11 (4 November 2019), pp. 27–30. The multifarious abuses perpetrated by individuals, organizations, corporations, and governments, using the Internet and mobile telephony, prompt Adrian Chen to muse whether "a technical complex born… of Cold War militarism and mainstreamed in a free-market frenzy might not be fundamentally always at odds with human flourishing." (p. 30.)