Aktivin qiymətləndirilməsi

Aktivin qiymətləndirilməsi (ing. Asset pricing) — bir aktivin (məsələn, daşınmaz əmlak, avadanlıq, şirkət hissəsi, patent və s.)[1] mövcud bazar dəyərini və ya ədalətli dəyərini müəyyən etmək prosesidir. Qiymətləndirmə, investisiya qərarları, mühasibat uçotu, kredit təminatı və ya satma, alma və birləşmə proseslərində əhəmiyyətli rol oynayır.[2]

Aktivin qiymətləndirilməsi, əsasən maliyyə və mühasibat sahələrində, həmçinin hüquqi və vergi məsələlərində vacibdir.[3] Bu prosesin dəqiq və obyektiv aparılması şirkətin və ya aktiv sahibinin düzgün maliyyə qərarları verməsinə və aktivin dəyərini səmərəli şəkildə idarə etməsinə kömək edir.

Əsas metodları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aktivlərin qiymətləndirilməsi bir neçə əsas metodla həyata keçirilir:[4]

  1. Bazar yanaşması (ing. Comparable or Market Approach)
    • Bu yanaşma aktivin dəyərini oxşar aktivlərin bazar qiymətləri əsasında təyin edir. Aktivin bazarda nə qədərə satıla biləcəyini öyrənmək üçün müqayisə edilə bilən əmlak, avadanlıq və ya biznes nümunələri araşdırılır.[5]
    • Məsələn, əmlakın qiymətləndirilməsi zamanı eyni bölgədə oxşar ölçü və xüsusiyyətlərə malik əmlakların satış qiymətləri ilə müqayisə aparılır.
  2. Dəyər yanaşması (ing. Cost Approach)
    • Bu yanaşmaya əsasən, aktivin cari dəyəri onun yenidən qurulma və ya bərpa olunma dəyəri əsasında müəyyən edilir.[6] Aktivin əvəzedilmə xərcləri, həmçinin köhnəlmə (aşınma) və amortizasiya nəzərə alınır.
    • Xüsusilə bina və avadanlıqların dəyərini təyin etmək üçün istifadə olunur.[7]
  3. Gəlir yanaşması (ing. Income Approach)
    • Bu yanaşma aktivin gəlir gətirmə qabiliyyətinə əsaslanır. Aktivdən gözlənilən gəlir proqnozlaşdırılır və həmin gəlir indiki dəyərə endirilir.[8]
    • Şirkətlərin, investisiya layihələrinin və ya kirayə obyektlərinin qiymətləndirilməsində geniş istifadə olunur.
      • Əsasən iki metod tətbiq edilir:
        • Diskontlaşdırılmış pul axını (DCF) — gələcək pul axınları proqnozlaşdırılır və indiki dəyərinə endirilir.
        • Kapitalizasiyanın dərəcəsi (ing. Capitalization Rate) — aktivdən əldə edilən xalis gəlir kapitalizasiya dərəcəsinə bölünərək qiymətləndirilir.[9]
  4. Aktivlərin idarəedilməsi və real dəyər təhlili
    • Bəzi hallarda aktivlərin həqiqi dəyərini müəyyən etmək üçün maliyyə təhlilləri və ekspertiza da tətbiq edilir.[10] Bazardakı dalğalanmalar, sektordakı risklər və gözlənilən gəlir axını nəzərə alınır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ John H. Cochrane. Asset Pricing. Princeton University Press. 2005. ISBN 0691121370.
  2. ↑ William N. Goetzmann (2000). An Introduction to Investment Theory Arxiv surəti 5 avqust 2008 tarixindən Wayback Machine saytında (hypertext). Yale School of Management. Arxivləşdirilib 2008-08-05 at the Wayback Machine
  3. ↑ Junhui Qian. "An Introduction to Asset Pricing Theory" (PDF). jhqian.org. 2020-01-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-12-16.
  4. ↑ See, e.g., Tim Bollerslev (2019). "Risk and Return in Equilibrium: The Capital Asset Pricing Model (CAPM)" Arxiv surəti 17 sentyabr 2024 tarixindən Wayback Machine saytında
  5. ↑ Andreas Krause. "An Overview of Asset Pricing Models" (PDF). people.bath.ac.uk. 2017-10-25 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-12-16.
  6. ↑ Varian, Hal R. "The Arbitrage Principle in Financial Economics". Economic Perspectives. 1 (2). 1987: 55–72. JSTOR 1942981. 2024-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-12.
  7. ↑ Edwin H. Neave and Frank Fabozzi (2012). Introduction to Contingent Claims Analysis, in Encyclopedia of Financial Models, Frank Fabozzi ed. Wiley (2012)
  8. ↑ Steven Lalley. The Fundamental Theorem of Asset Pricing Arxiv surəti 22 dekabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında (course notes).University of Chicago.
  9. ↑ Mark Rubinstein (2005). "Great Moments in Financial Economics: IV. The Fundamental Theorem Part I Arxiv surəti 13 noyabr 2024 tarixindən Wayback Machine saytında", Journal of Investment Management, Vol. 3, No. 4, Fourth Quarter 2005; ~ (2006). Part II Arxiv surəti 13 noyabr 2024 tarixindən Wayback Machine saytında, Vol. 4, No. 1, First Quarter 2006.
  10. ↑ Bhupinder Bahra (1997). Risk-neutral probability density functions from option prices: theory and application Arxiv surəti 15 may 2024 tarixindən Wayback Machine saytında, Bank of England