Kapitalın strukturu

Kapitalın strukturu – şirkətin öz fəaliyyətini maliyyələşdirməsi və müxtəlif maliyyə mənbələrindən istifadə etməklə böyüməsini təmin etməsi üsuludur. Həm öz (səhmli maliyyələşdirmə), həm də borc (borc maliyyələşdirmə) vəsaitlərindən maliyyələşdirməni əhatə edir. Borcla maliyyələşdirmə borc alətlərinin emissiyası yolu ilə, paylı maliyyələşdirmə isə cəmiyyətin mülkiyyət hüququnun genişləndirilməsi yolu ilə səhmdarların (maraqlıların) öz vəsaitlərinin cəlb edilməsi ilə həyata keçirilir. Borc kapitalına istiqrazların buraxılışı, ödənilməli uzunmüddətli notlar daxildir, kapital isə adi səhmləri, imtiyazlı səhmləri və bölüşdürülməmiş mənfəəti əhatə edir. Dövriyyə kapitalı öhdəlikləri kimi qısamüddətli borclar da kapital strukturunun bir hissəsi hesab olunur.[1]

Kapitalın strukturu uzunmüddətli öhdəliklərin, qısamüddətli borcların, adi səhmlərin və şirkətin imtiyazlı səhmlərinin birləşməsindən ibarət ola bilər. Kapital strukturunun təhlili adətən şirkətin qısamüddətli və uzunmüddətli öhdəliklərinə baxır. Şirkətin kapital strukturunun əsas göstəricisi şirkətin risk səviyyəsini göstərən borcun kapitala nisbətidir (debt-to-equity ratio, D/E). Tipik olaraq, ilk növbədə borcla maliyyələşən şirkət daha aqressiv kapital strukturuna malikdir və buna görə də investorlar üçün daha çox risk yaradır. Bununla yanaşı, yaranan risk şirkət üçün əsas artım mənbəyi ola bilər.[2][3]

Borc və ya kapitalın maliyyələşdirilmə seçimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Borc vəsaitləri şirkətin kapital bazarında vəsait cəlb etməsi üçün iki mənbədən biridir. Borc verən şirkətə verilən fayda vergi güzəştidir, çünki faiz ödənişləri vergidən çıxılır. Borc şirkətə kapitaldan fərqli olaraq mülkiyyət hüquqlarını saxlamağa imkan verir. Bundan əlavə, aşağı faiz dərəcələri ilə borc kapitalına çıxış olduqca asan və kifayətdir.[4]

Xüsusilə faiz dərəcələri aşağı olduqda, kapital borcdan daha bahadır. Bununla belə, borc kapitalından fərqli olaraq, gəlirin azalması halında kapitalın qaytarılmasına ehtiyac yoxdur. Digər tərəfdən, kapital şərikli mülkiyyətçi kimi şirkətin gələcək qazancları hüququnu təmsil edir.[5][6]

Optimal kapital quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həm borc, həm də kapital şirkətin balansında görünür. Şirkətin balansında olan aktivləri borc və ya kapitalın buraxılması yolu ilə əldə edilir. Güclü leviric olan şirkətlər yüksək leverage və aqressiv kapital strukturuna malikdirlər. Bunun əksinə olaraq, aktivləri əldə etmək üçün ilk növbədə öz vəsaitlərindən istifadə edən şirkətlər aşağı leverage əmsallarına və mühafizəkar kapital strukturuna malikdirlər. Eyni zamanda, yüksək leverage və/və ya aqressiv kapital strukturu da şirkət üçün yüksək artım templərini təmin edə bilər, mühafizəkar kapital strukturu isə aşağı artım templərinə səbəb ola bilər. Şirkət rəhbərliyinin əsas vəzifəsi borc və kapital fondlarının optimal birləşməsini tapmaqdır.

Optimal kapital strukturu şirkətin dəyərini maksimuma çatdıran ən yaxşı borc-kapital nisbətini göstərir. Sadə dillə desək, şirkətin optimal kapital strukturu, şirkətin kapital xərclərini maksimuma çatdıran borc-kapital nisbətləri sırasıdır. Nəzəriyyə olaraq, borc maliyyələşdirilməsi faiz xərclərinin vergidən çıxması səbəbindən kapitalın ən aşağı dəyərini təmin edir. Bununla belə, nadir hallarda bu cür maliyyələşdirmə optimaldır, çünki borc vəsaitlərinin artması ilə şirkətin riski artır.

Şirkətin kapital strukturunun müəyyən edilməsi nəzəriyyəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vergilər olmadıqda

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şirkətin optimal kapital strukturu nəzəriyyəsi Modilyani-Miller nəzəriyyəsi adı altında populyarlıq qazanan amerikalı iqtisadçılar F.Modilyani və M.Miller tərəfindən hazırlanmışdır. Mükəmməl (rəqabətli) bazarlar şəraitində optimal kapital strukturunu nəzərdən keçirirlər:[7]

  1. İnvestorlar və firmalar eyni qiymətli kağızlar qarışığını gələcək pul vəsaitlərinin cari dəyərinə bərabər rəqabətli bazar qiymətləri ilə alır və satırlar;
  2. Qiymətli kağızların buraxılması və yerləşdirilməsi üçün vergilər, əməliyyat xərcləri və emissiya xərcləri yoxdur;
  3. Şirkətin maliyyələşdirmə üsulları ilə bağlı qərarları investisiyalar nəticəsində yaranan pul vəsaitlərinin hərəkətinə təsir göstərmir və onlar haqqında hər hansı məlumatı açıqlamır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Capital Structure". 2018-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-05.
  2. ↑ Groppelli and Nikbakht op cit p. 225.
  3. ↑ Melicher, Ronald W. and Welshans, Merle T. Finance: Introduction to Markets, Institutions and Management (7th). Cincinnati OH: South-Western Publishing Co. 1988. 150–151. ISBN 0-538-06160-X.
  4. ↑ Louiselle, Bruce M. and Heilman, Jane E. "The Case for the Use of an Appropriate Capital Structure in Utility Ratemaking: The General Rule Versus Minnesota". William Mitchell Law Review, Mitchell Hamline School of Law. 8 (2). 1982: 426. İstifadə tarixi: 12 May 2021.
  5. ↑ Groppelli, A.A. and Nikbakht, Ehsan. Finance (fourth). Hauppauge, New York: Barron's Educational Services, Inc. 2000. 225, 244, 575. ISBN 0-7641-1275-9.
  6. ↑ Harris, Milton; Raviv, Artur. "The Theory of Capital Structure". The Journal of Finance. 46 (1). 1991: 297–355. doi:10.1111/j.1540-6261.1991.tb03753.x.
  7. ↑ Zhao, Jianmei & Katchova, Ani L. & Barry, Peter J., 2004. "Testing The Pecking Order Theory And The Signaling Theory For Farm Businesses Arxiv surəti 17 sentyabr 2024 tarixindən Wayback Machine saytında," 2004 Annual meeting, August 1–4, Denver, CO 20215, American Agricultural Economics Association (New Name 2008: Agricultural and Applied Economics Association).