Ançisxati bazilikası

Ançisxati bazilikası (gürc. ანჩისხატი) – Tbilisinin Qədim şəhər rayonunda yerləşən VI əsrə aid bazilika formalı kilsədir. Tanrı anasının doğulmasına həsr edilmiş kilsə Tbilisidə dövrümüzə çatmış ən qədim kilsədir.

Ançisxati bazilikası
gürc. ანჩისხატი
Xəritə
41°41′43″ şm. e. 44°48′24″ ş. u.
Ölkə  Gürcüstan
Şəhər Tbilisi
Yerləşir Tbilisi
Aidiyyatı Gürcü pravoslav kilsəsi
Tikilmə tarixi VI əsr
Üslubu Gürcüstan memarlığı
Günbəzləri 1
Vəziyyəti fəaliyyət göstərir
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bazilikanın 1900-cü ildə Baron de Baye tərəfindən çəkilmiş fotosu

Gürcü salnamələrinə görə, Ançisxati kilsəsi Tbilisini paytaxt elan etmiş Xosrovidlər sülaləsindən olan İberiya çarı I Daçinin (522-534) sifarişi ilə inşa edilmişdir. İlkin olaraq Bakirə Məryəmin doğulması şərəfinə adlandırılmış kilsə, 1675-ci ildə Ançi monastırından (Tao-Klarceti, müasir Türkiyənin Artvin əyaləti) enkaustik Xilaskar ikonasının (Ançi ikonası) gətirilməsi ilə əlaqədar olaraq həm də Ançisxati adı ilə tanınmışdır.[1] XII əsrdə Beka Olizarinin qızıl elementlərlə işlədiyi gümüş riza içərisində olan ikonanın Tbilisiyə gətirilməsində məqsəd, osmanlıların əraziyə hücumu zamanı məhv edilməsinin qarşısını almaq idi.[1] Əsrlər boyunca Ançisxati kilsəsində saxlanan ikona hazırda, Gürcüstan Dövlət İncəsənət Muzeyində sərgilənir.[1]

XV-XVII əsrlərdə farslar və türklərin Tbilisini ələ keçirmələri zamanı kilsə dəfələrlə dağıdılmış və yenidən bərpa edilmişdir. Ançisxati kilsəsinin yanında yerləşən kərpic zəng qülləsi 1675-ci ildə katolikos Domentinin sifarişi ilə inşa edilmişdir. 1870-ci illərdə tağların əlavə edilməsi zamanı, qədim bazilikanın erkən memarlıq planlaşdırılmasına ciddi dəyişiklik edilmişdir.[2]

SSRİ dövründə kilsənin dağıdılması planlaşdırılsa da, ziyalıların (xüsusilə David Arsenişvilinin) səyi nəticəsində abidə saxlanılmış və kustar istehsalat nümunələri muzeyinə çevrilmişdir. Daha sonra kilsə binasında bədii emalatxana fəaliyyət göstərmişdir. 1958-1964-cü illərdə memar R. Qverdçitelinin rəhbərliyi ilə aparılan restavrasiya işləri zamanı bina XVII əsrdə olan görkəminə qaytarılmışdır. 1989-cu ildən Ançisxati yenidən kilsə kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Ançisxati kilsəsinin xoru qədim gürcü kilsə himnlərinin parlaq ifadəsi ilə məşhurdur.[2]

Memarlıq xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üçnefli bazilika formasına malik Ançisxati kilsəsinin yarımdairəvi apsidaları onnun qədim memarlıq elementlərini qoruduğunu göstərir. İlkin olaraq bina sarı tuf bloklarından təşkil olunsa da, 1958-1964-cü ildə restavrasiya zamanı kərpicdən istifadə edilmişdir Bina üç tərəfdən giriş qapısına malik olsa da, hazırda yalnız qərb fasadında yerləşən qapı istifadə edilir.[3]

Kilsə daxilində 1630-1638-ci illərdə Gürcü pravoslav kilsəsinə rəhbərlik etmiş katolikos I Yevdemoz Diasamidze dəfn edilmişdir. 1638-ci ildə katolikos VI Nikolozanın sifarişi ilə hazırlanmış ikona xaric, məbədi bəzəyən bütün ikonalar XIX əsrə aiddir.[3]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 "ДОСТОПРИМЕЧАТЕЛЬНОСТИ ТБИЛИСИ АНЧИСХАТСКАЯ БАЗИЛИКА". tamartour.ru. 2019-04-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 aprel 2019.
  2. ↑ 1 2 "Анчисхати". travelgeorgia.ru. 2022-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 aprel 2019.
  3. ↑ 1 2 "Церковь Анчисхати". georgia.orexca.com. 2019-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 aprel 2019.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Абашидзе И. Ред. Грузинская Энциклопедия. Vol. IX. Тбилиси, Грузия, 1985.
  • Амиранашвили Ш. История грузинского искусства. Khelovneba, Тбилиси, Грузия, 1961.
  • Rosen, Roger. Georgia: A Sovereign Country of the Caucasus. Odyssey Publications: Hong Kong, 1999. ISBN 962-217-748-4