Bəyhəsilər

Bəyhəsilər — xaricilər məzhəbi tərkibində qrup. Əbu Beyhəs Heysəm ibn Cabirin ardıcıllarıdır.

Əbu Beyhas kafirlərə qul satmaq barədə mübahisə etdikləri üçün İbrahim və Meymun ibn Xalidi (Meymunilərı) küfrdə ittiham edir. Həmçinin, vaqifləri kafir hesab etmişdir, çünki onlar günaha batmış müsəlmana edilən əməlin günah olduğunu bilmədən təkfir etməmişlər. Əbu Beyhəs belə deyir: "O bunu bilməli idi! İman doğru və batil hər şeyi bilməkdir. İman qəlbdəki bilikdir, söz və əməl deyil". Onun kəlamında belə buyurulur: "İman fərz və elmin tanınmasıdır, bu iki şeydən biri deyil, digərini istisna etməklə".

Bəyhəsilər hərəkatlarından biri olan Aunilər, köçürmə ölkəsindən (dar əl-hicrə) evinə qayıdan bir müsəlman məsələsində iki düşərgəyə ayrılmışlar. Amma hər iki təriqət eyni fikirdə idi ki, əgər müsəlman imam kafirdirsə, onun təbəələrinin hamısı kafirdir. Aunilər də sərxoşluğun imansızlıq olduğunu iddia edirdilər, lakin sərxoşluqdan başqa bir günah işlətməyənə qədər sərxoşu günahlandırmırdılar.

Bəzi bəyhəsilər belə hesab edirdilər ki, əgər insan günaha batmışsa, müsəlman imam onun barəsində qərar qəbul etmədikcə onu küfrdə ittiham etmək olmaz.

Bəyhəsilər arasında "aydınlaşdırma tərəfdarları" və "sual tərəfdarları" təriqətləri var idi ki, bəyhəsilərin əksəriyyəti onlardan əl çəkirdi.

Əshab ət-təfsir (ərəb. أصحاب التفسير‎) əl-Həkəm ibn Mərvan əl-Kufinin ardıcıllarıdır. O, müsəlmanın əleyhinə şəhadət verən hər kəsin onun şəhadətini "aydınlaşdırmalı" olduğunu bildirirdi^[1].

Əshab əl-sual (ərəb. أصحاب السؤال‎) — səhvən Şəbib ən-Nəcrani və Şəbibitlərlə eyniləşdirilən Şəbib ibn Yezid əş-Şeybaninin (697-ci ildə əl-Həccac ibn Yusiflə döyüşdə həlak olub) davamçıları. Əshab əl-sualın tərəfdarlarına görə: "İnsan hər iki imanı (şəhadət) edib, (Allahın düşmənlərindən) əl çəkmiş, (Allahın dostlarının) himayəsini qəbul etmiş və Allahdan gələnə tamamilə inanmışsa müsəlmandır. Əgər bilmirsə, o zaman Allahın ona yazdıqları barədə soruşar. Onunla imtahan olunmayana və soruşmayana qədər bilməməsinin ona zərəri yoxdur. Əgər harama düşən şəxs bunun haram olduğunu öyrənməyibsə, əslində kafirdir".

Onlar öz aralarından olmayan digər müsəlmanların kafir olduğuna inansalar da, onların arasında yaşamaq və onlarla evlənməyi caiz hesab edirdilər^[2].