Səələbilər

Səələbilər — xaricilər məzhəbi tərkibində qrup. Sələbə ibn Əmirin (ibn Məşkən) davamçılarıdır. Səələbi qəbiləsi ilə qarışdırılmamalıdır.

Sələbə ibn Əmir (ərəb. ثعلبة بن عامر‎) əvvəlcə Əbdülkərim ibn Əcrad və Əcrədilərlə həmfikir olur, lakin sonra uşaq məsələsində onunla razılaşmır. O hesab edirdi ki, uşaqlar haqqı inkar edənə və haqsızlıqla kifayətlənməyincə kafir sayılmamalıdırlar. O deyir: "Uşaqlar körpəlik çağında həddi-büluğa çatana və İslamı qəbul etməyə dəvət olunmayana qədər onlara himayə və düşmənçilik hökmü verilə bilməz. Əgər İslamı qəbul etsələr xeyir, rədd etsələr kafir olarlar".

Əbülhəsən Əşəri və İbn Tahir əl-Bağdadiyə görə, Sələb ibn Əmir və səələbilərin əcrədilərdən ayrılmasına səbəb mehr (toy hədiyyəsi) məsələsində ixtilaf olmasıdır.

• Əxnasilər — (əl-)Əxnas ibn Qeysin ardıcıllarıdır. O, deyirdi:"İmanları ilə məşhur olanlar istisna olmaqla, ölkədə olan bütün müsəlmanların (əhli-qiblənin) imanlarını gizlətmələrində şəkk edirəm və onu buna və ya küfrə görə qəbul edirəm, lakin ondan üz döndərirəm". Əxnas ibn Qeys inanırdı ki, müsəlman haqqa çağırana qədər döyüşməməlidir. Əxnasilər qəfil hücumları və qətlləri, gizli oğurluğu isə qadağan edirdilər. Onların müsəlman qadınların öz xalqlarından olan müşriklərə ərə verilməsinə icazə verdiklərini söylənilir.
• Məbədilər — Məbəd ibn Əbdürrəhmanın ardıcıllarıdır. O, qullardan zəkat toplanmasına icazə verdiyi üçün Səələbilərdən, müsəlman qadınların müşriklərlə evlənməsinə icazə verdiyi üçün Əxnasilərdən ayrılmışdılar.
• Rüşeydlər, uşrilər (onluqlar) — Rüşeyd ət-Tusinin ardıcıllarıdır. Ziyad ibn Əbd ər-Rəhman (Şeybanilərdən ayrılmış səələbilərin ruhani lideri) dedikdən sonra süni şəkildə suvarılan torpaqlardan bəzilərinin əvvəllər iddia etdiyi kimi, yarım onda bir yox, bütöv bir onda bir məbləğində zəkat verilməlidir. Rüşeyd Tusi demişdir: "Əgər biz onlardan əl çəkməsək, onların etdiyi kimi edəcəyik". Bunun ardınca Səələbi və Ruşeyd-Üşrilər arasında parçalanma baş verir.
• Şeybanilər Əbu Müslim və Əli ibn əl-Kirmani ilə birlikdə Nəsr ibn Səyyara qarşı çıxan Şeyban ibn Sələmin ardıcıllarıdır. O, Səələbi idi, lakin sözügedən üsyançıları dəstəklədikdən sonra onu rədd etdilər. Bəziləri onun ölümündən əvvəl tövbə etdiyini iddia edirdilər, lakin Səələbilər belə cavab verirlər: "Onun tövbəsi batildir, çünki o, bizimlə ehkamda həmfikir olanları öldürüb mallarını ələ keçirdi. Müsəlmanı öldürüb malını ələ keçirənin tövbəsi yalnız özü ilə ödəmək, malı qaytarmaq və ya ona vermək şərti ilə qəbul edilir". Səələbilər və sünnilər Şeybaniləri antropomorfizmdə ittiham edirdilər. Şeyban ibn Sələm mütləq təqdir məsələsində Cəhm ibn Səfvanla həmfikir idi (yəni o da cəbri idi). Şeybanilərin əksəriyyəti Gürgan, Nisa və Ərməniyyədə yaşayırdılar.
• Mükrəmilər — Mükrəm ibn Abdullah əl-İclinin (Əşari və əl-Bağdadiyə görə: Əbu Mükrəmin tərəfdarları) tərəfdarlarıdır ki, o, özünü səələbilərdən ayırıb: "Namazı tərk edən kafirdir, namazı tərk etmələri görə deyil ancaq Allah-Təaladan xəbərsiz olduqları üçün kafirdir." O, müsəlmanın törətdiyi başqa günahlardan da danışmışdır.
• Məlumilər və ya Məchulilər əvvəlcə Hazimilər idilər, lakin sonra onları rədd etdilər. Məlumilər iddia edirdilər ki, Allahı bütün ad və sifətləri ilə tanımayan, onu tanımır və buna görə də kafirdir. Məchulilər deyirdilər ki, Allahın ad və sifətlərinin ancaq bir qismini bilmək kifayətdir.
• Bidilər (bidət sözündəndir) Yəhya ibn Əsdəmin ardıcıllarıdır. İlk olaraq onlar deyirdlər: "Biz qəti şəkildə təsdiq edirik ki, kim bizim imanımıza inanırsa, cənnətə gedəcək. Biz: "Allah istəsə" demirik, çünki bu, imanda şübhədir. Kim: "Allah istəsə, mən möminəm" desə, şəkk etmiş olar. Biz heç bir şübhəsiz, qeyd-şərtsiz cənnətə gedəcəyik". Ən-Naşi əl-Əkbərə görə: Bidilər Hazimilərdən ayrılmış üç əzraqi təriqətindən biridir^[1].