Boris Akunin (əsl adı Qriqori Şalvoviç Çxartişvili, gürcü: გრიგორი შალვას ძე ჩხარტიშვილი; 20 may 1956[1][2][…], Zestafoni və ya Tbilisi[3]) — rus yazıçısı, yaponşünas alim, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, ictimai xadim. Ayrıca Anatoli Brusnikin, Anna Borisova ədəbi təxəllüsləri ilə nəşr edilib.[4] O, daha çox detektiv və tarixi fantastika üslubunda yazan yazıçı kimi tanınır. Akunin həm də esseist və bədii tərcüməçidir. Onun əsərlərinin personajları arasında Erast Fandorin, Nikolay Fandorin və Pelaqeya bacı məşhurdur.
Boris Akunin | |
---|---|
Qriqori Şalvoviç Çxartişvili | |
| |
Doğum adı | გრიგორი ჩხარტიშვილი |
Təxəllüsləri | Boris Akunin, Anatoli Brusnikin, Anna Borisova |
Doğum tarixi | |
Doğum yeri |
Zestafoni, Gürcüstan SSR, SSRİ |
Vətəndaşlığı |
SSRİ Rusiya |
Fəaliyyəti | Yazıçı, belletrist, dramaturq, tərcüməçi, ədəbiyyatşünas, ictimai xadim, baş redaktor |
Fəaliyyət illəri | 1980-ci illərdən indiyə qədər |
Əsərlərinin dili | rus, gürcü, yapon |
İstiqamət | posmodernizm |
Janrlar | detektiv, tarixi roman |
Mükafatları | |
akunin.ru | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Akunin siyasi bəyanatları və Rusiya prezidenti Vladimir Putin rejimini tənqid etməsi ilə tanınır.[5][6] Belə ki, Çxartişvili "Liberation" qəzetinə müsahibəsində Putini "sevilməkdən daha çox qorxutmağı üstün tutan imperator Kaliqula" ilə müqayisə edib.[7] Putinin isə öz növbəsində onun bu mövqeyinin, Qriqori Çxartişvilinin gürcü mənşəli olmasına görə şəxsi narazılığı ilə bağlı olduğunu bidirib (Qeyd edək ki, 2008-ci ildə Rusiya–Gürcüstan müharibəsi dövründə, Rusiya Gürcüstanı bombalamışdı).[8] Boris Akunin Rusiyanı tərk edərək 2014-cü ildən Londonda yaşayır.[9]
Qriqori Çxartişvili artilleriya zabiti, Böyük Vətən Müharibəsi iştirakçısı, Qırmızı Ulduz ordeninin kavaleri.[10] Şalva Noeviç Çxartişvili (1919–1997) və Moskva Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinin məzunu, rus dili və ədəbiyyatı müəllimi Berta Isaakovna Brazinskinin (1921, Moskva — 2007)[11] ailəsində anadan olub. Atası Tsixsperdi (indiki Ozurqeti bələdiyyəsi) kəndində doğulmuşdu, müharibəni mayor rütbəsi ilə başa vurmuşdu. Anasının ailəsi əslən Taraşidən idi.[12][13] 1958-ci ildə ailə Moskvaya köçmüşdür. 1973-cü ildə ingilis dili təmayüllü 36 nömrəli məktəbi, 1978-ci ildə isə Asiya və Afrika ölkələri İnstitutunun (MSU) tarixşünaslıq və filologiya fakültələrini bitirib. Yapon və ingilis dillərindən bədii tərcümə ilə məşğul idi. Onun tərcüməsində Misima Yukio, Kenji Maruyama, Yasusi Inoue, Masaxiko Simada, Kobo Abe, Siniti Xosi, Takesi Kayko, Sexey Ooka kimi yapon müəlliflərinin əsərləri nəşr olunmuşdur. Habelə o, amerika və ingilis ədəbiyyatının nümayəndələri — T. Koraqessan Boyl, Malkolm Bredberi, Piter Ustinov və digərlərinində əsərlərini rus dilinə tərcümə etmişdir.
"Xarici Ədəbiyyat" (rus: "Иностранная литература") jurnalının baş redaktorunun müavini (1994–2000), 20 cildlik Yapon ədəbiyyatı antologiyasının baş redaktoru, "Puşkin Kitabxanası" (Soros Fondu meqaproyektinin İdarə Heyətinin sədri olmuşdur. "Xarici" (rus: "Иностранка") nəşriyyatında çalışmış, "Yorğunluğun müalicəsi" seriyasının tərtibçisidir. 1998-ci ildən bu yana B. Akunin təxəllüsü ilə bədii nəsr yazır. "B"-ni "Boris" olaraq kodlaşdırdığı bir neçə il sonra, yazıçı ilə tez-tez görülən müsahibələrdən aydın oldu. Yapon dilindəki "Akunin" (悪 人) Çxartişvilinin ədəbi qəhrəmanlarından birinə görə ("Almaz arabası" romanında), "cani, qəddar" kimi tərcümə olunur. Lakin başqa sözlə şərin tərəfində dayanan nəhəng bir şəxsiyyət kimi də qələmə verilir (supercani). Tənqidi və sənədli əsərlərini əsl adı altında nəşr etdirir.
"Yeni Detektiv" seriyasından ona şöhrət gətirən roman və qısa hekayələrindən əlavə (Erast Fandorinin sərgüzəştləri), Akunin "Əyalət detektivi" seriyasını yaratmış (Pelaqeya bacının sərgüzəştləri), "Magistrın sərgüzəştləri", "Janrlar" və "Yorğunluğun müalicəsi" seriyasının tərtibçisi olmuşdur. 2000-ci ildə Akunin "Taclandırma və ya Romanovların sonuncu nümayəndəsi" əsərinə görə "Buker — Smirnoff" mükafatına namizəd oldu, ancaq finalçılar arasına düşə bilmədi. Lakin həmin il "Antibuker" və "Taclandırma" mükafatının qalibi oldu. 2003-cü ildə "Azazel" romanı "Qızıl Xəncər" bölməsində Britaniya kriminal-yazıçılar Birliyinin qısa siyahısına düşmüşdü.
Çxartişvilinin əsərləri ingilis, bolqar, macar, italyan, alman, polyak, fransız, isveç, yapon və digər dillərə tərcümə olunmuşdur. Yazıçının özünün dediyinə görə, kitabları dünyanın otuzdan çox dilində nəşr olunur və kommersiya baxımından uğur qazanır.[14] "Forbes" jurnalının rus versiyasına görə, Avropada və ABŞ-da ən böyük nəşriyyatlarla müqavilə bağlayan Akunin xaricdə tanınan on rus mədəniyyət xadimi arasındadır.[15] "Komsomolskaya Pravda" qəzeti XXI əsrin ilk onilliyinin nəticələrinə görə, Akunini Rusiyanın ən populyar yazıçısı elan etmişdir.[16] "Rospeçat"ın "Rusiyanın kitab bazarı"nın 2010-cu il üçün hesabatına görə, onun kitabları ən çox nəşr olunan ilk onluqdadı.[17]
2021-ci ildə Boris Akunin "Storytel" internet xidmətinin hesabatına görə Rusiyanın ən populyar yazıçısı oldu. Onun "Almaz arabası" audiokitabı Rusiyada ən çox dinlənilən əsərlərin 20-liyində 12-ci yeri tutub.[18]
Qriqori Çxartişvili sərt açıqlamaları və Rusiya hökumətini tənqid etməsi ilə məşhurdur.[19][20] Məsələn, "Libération" qəzetinə verdiyi müsahibədə Çxartişvili Putini "sevilməkdən daha çox qorxutmağa üstünlük verən" imperator Kaliqula ilə müqayisə etmişdir.[21] Putinin sözlərinə görə, bu, Qriqori Çxartişvilinin gürcü mənşəli olduğuna görə şəxsi incikliyi ilə əlaqədardır[22] Yazıçı YUKOS işini "postsovet dövrü məhkəməsinin ən utanc verici səhifəsi" adlandırmışdır[23]. 2010-cu ilin dekabrında M. Xodorkovski və P. Lebedevə verilən məhkəmə qərarından sonra Rusiyanın "amputasiya" planını təklif etmişdir.[24]. 2011-ci il Dövlət Duması seçkilərindən sonra Qriqori Çxartişvili demişdir:[25]
Bizi qarşıda hələ böyük sirk gözləyir. İndi ömürlük rəhbərliyə namizəd ön plana çıxacaq. Bütün çürük pomidorlar saxta bir partiyaya deyil, şəxsən önun özünə atılacaq - əziz və sevimli rəhbərə. Üç ay ərzində Putinin əhatəsində olan axmaq və hiyləgər təbliğatçılar əhalini yuxuya getməyə sövq edəcəkdir. Amma bütün bunların hesabını o verəcək.
Ölkəni gəzəcək, seçicilərlə görüşəcəkdir. Onu fitə basın, o bunu sevir. Və Moskvalılara həsəd aparın. Ümummilli liderin korteci keçəndə, tıxacda qalan bütün avtomobillərdən siqnal vermək üçün gözəl bir fürsətimiz var. Do-doo, Vladimir Vladimiroviç. Səslərimizi eşidirsiniz? Və sonra mətbuat katibiniz izah etsin ki, bunlar alqış səsləridir. Aşağı siniflər artıq istəmədikdə, yuxarı dairələr tamamilə parçalananda və pul tükənəndə bir vəziyyət yaranacaq. Ölkə çaxnaşma başlayacaq. Sakit bir şəkildə ayrılmağınız üçün çox gec olacaq və atəş açmaq üçün əmr verəcəksiniz və qan töküləcək, ancaq yenə də sizi devirəcəklər. Düz sözümdü mən sizə Muəmmər Qəddafinin taleyini arzulamıram. Sağlamlıq problemləri, ailə vəziyyəti, əzrayılın gözünüzə görsənməsi. Sükanı bir varisə təhvil verərdiniz (başqa cür mümkün deyil) və o, sənin sakit qocalığının qayğısına qalacaq. |
2012-ci ilin yanvarında Qriqori Çxartişvili, vətəndaşların seçki hüquqlarına riayət edilməsini izləmək məqsədilə seçici Liqası ictimai-siyasi təşkilatının qurucularından biri oldu. Elə həmin il "Bataqlıq qızdırması" filmindəki siyasi vəziyyətin şərhçisi kimi çıxış edib.[26]
2017-ci ilin yanvar ayında jurnalist və müxalifətçi Sergey Parxomenkonun PEN Mərkəzindən xaric edilməsinə etiraz olaraq, həmçinin ukraynalı rejissor Oleq Sentsovun həbsinə məhəl qoymamaq səbəbilə PEN Klubun beynəlxalq təşkilatının Rus bölməsi olan PEN Mərkəzini tərk edib.[27]
2019-cu ilin iyul ayında Rusiyanın bir sıra media orqanları Akuninin ingilis dilli "American Interest" nəşrinə verdiyi müsahibəni tərcümə edərək, yazıçının "Rusiyanı parçalamağa" çağırdığını iddia edib.[28]
2022-ci ilin fevralında baş tutan Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsinə qarşı çıxıb.[29][30]
2022-ci ilin martında Mixail Barışnikov və Sergey Quryevlə birlikdə ukraynalı qaçqınların xeyrinə vəsait toplamaq məqsədi daşıyan “Əsl Rusiya” xeyriyyə layihəsinə başlayıb.ref>Борис Акунин: Думаю, что последняя глава путинского государства началась. Arxiv surəti 18 mart 2022 tarixindən Wayback Machine saytında // Русская служба BBC, 17 марта 2022</ref>[31] 24 may 2022-ci ildə “Real Rusiya” saytı Rusiya Baş Prokurorluğunun qərarı ilə bloklanıb.[32]
2022-ci ilin iyununda "Zaxarov" nəşriyyatı "Gənc Qvardiya" kitab evini yazıçının müxalifəti və anti-müharibə mövqeyinə görə mümkün problemlərin qarşısını almaq üçün Boris Akuninin əsərlərini öz təşəbbüsü ilə rəflərdən yığışdırmaqda günahlandırdı. Bundan sonra nəşriyyat onunla əməkdaşlığa son verdiyini açıqladı.[33]
2023-cü il dekabrın 13-də Ukraynanın keçmiş mədəniyyət naziri Aleksandr Tkaçenkonun adı altında rusiyalı prankerlər Vladimir Kuznetsov (Vovan) və Aleksey Stolyarov (Lexus) Akuninlə danışıb və o, “Kiyevə kömək etməyə hazır olduğunu” bildirib. Bu prankerlər Rusiyadan kənarda da yaşayan yazıçı Dmitri Bıkovla da oxşar söhbət ediblər.[34][35]
Bundan sonra AST nəşriyyatı, "Oxu-Şəhər" pərakəndə şəbəkəsi və "Liters" internet xidməti ictimai-siyasi mövqelərinə görə Boris Akunin və Dmitri Bıkovun kitablarının yayımını dayandırdıqlarını elan ediblər. Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının deputatı Andrey Qurulev Vladimir Solovyovun tok-şousunda Akunini "düşmən" adlandırıb və onu fiziki cəhətdən məhv etməyə çağırıb: "O, bu dünyada olmamalıdır".[36].
2023-cü il dekabrın 18-də məlum oldu ki, Rusiya Federasiyasının İstintaq Komitəsi Boris Akuninə ordu haqqında “saxta” maddələrlə (Rusiya Federasiyası Cinayət Məcəlləsinin 207.3) və terrorçuluğa ictimai bəraət qazandırmaqla cinayət işi açıb. (Rusiya Federasiyası Cinayət Məcəlləsinin 205.2). Rusiya İstintaq Komitəsi də onu axtarışa vermək niyyətində olduğunu açıqlayıb.[37][38] Eyni zamanda, "Rosfinmonitorinq" Boris Akunini terrorçular və ekstremistlər (əsl adı ilə qeyd olunur) siyahısına daxil edib. 12 yanvar 2024-cü ildə Akunin Rusiya Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən xarici agentlər siyahısına daxil olunub.[39]
Ailəlidir. Birinci həyat yoldaşı milliyyətcə yapondur. Akunin onun ilə bir neçə il yaşayıb. İkinci həyat yoldaşı — Erika Ernestovna korrektor və tərcüməçidi. Uşaqları yoxdur. 2014-cü ildən ailəsi ilə birlikdə Londonda yaşayır.
"Janrlar" — Boris Akuninin bir neçə seriya romanlarıdır, burada yazıçı bir növ janr ədəbiyyatının sınağına cəhd edir, burada ədəbi üslubların hər biri ayrıca bir əsərlə təmsil olunur.[40][41]
Bu kolleksiyaya daxildir:
Boris Akunin "Janrlar" ideyasını bu şəkildə izah edir:
Əgər "Yeni Detektiv" seriyası - "Erast Fandorinin sərgüzəştləri" - detektiv romanın çeşidlər toplusudursa: fitnəkar, yaramaz, yüksək cəmiyyət, siyasi, kriminal və s., bu seriyanın vəzifəsi daha genişdir. Burada müxtəlif fantastik janrların "təmiz" nümunələri təqdim ediləcək və kitabların hər biri müvafiq janr adlanır. İlk gediş - 2004-cü ilin fevralında bir həftə aralığında satışa çıxarılacaq üç kitabdır. Fevralın 4-ü "Uşaq kitabı", fevralın 11-i - "Casus romanı", fevralın 18-i - "Fantaziya" nəşr olunacaq. Gələcək planlara "Ailə dastanları", "İstehsal roman"ı, "Qorxulu kitab", "Qadın romantikası" və s. daxildir. - "İzvestiya" qəzetinə müsahibədən, 24 dekabr 2004-cü il.
|
2012-ci il yanvarın 11-də Boris Akunin müəllif olduğu "Jivoy Jurnal"dakı bloqunda[42] Anatoli Brusnikin təxəllüsü altında gizlətdiyini etiraf etdi. Bu adla üç tarixi roman nəşr olunmuşdur: "Doqquzuncu Xilaskar", "Fərqli zamanın Qəhrəmanı" və "Bellona". Həmçinin o, qadın təxəllüsü "Anna" altında yazılmış romanların da müəllifidir: "Orada …", "Yaradıcı işçi" və "İlin vaxtları".[43]
Akuninin uğuru məni təəccübləndirmir. Artıq heç nə məni təəccübləndirə bilməz. Bu gün kinoteatr tamaşaçıları və oxu ictimaiyyəti ciddi şəkildə dəyişib. Filmlərə gedənlərin altmış faizi yeniyetmələrdir. İyirmi beş faizi ofis işçiləridi, hansı ki, inkişaf səviyyəsi hətta yeniyetmələrin səviyyəsindən daha aşağı olan otuz yaşlı ağılsızlardı. İndi yalnız centlmen dəstinə daxil olanları oxuyurlar: Murakami, Koelo, Akunin, Dontsova və digərləri. Akunin tarixi roman deyil, bu yalançı tarixdir. Sovet Oxucular Birliyinin üzvü, çox oxuyan və asanlıqla nəşr olunan ədəbiyyat okeanında asanlıqla gəzən bir insan kimi oxumaq darıxdırıcıdır.[44] |
Pavel Basinski:
Akunin-Çxartişvilini tanıyıram. O, yüz faiz qərbpərəst, yüz faiz qlobalist və yüz faiz sağçı liberaldır. Onun bütün romanları - bu barədə əvvəllər də yazmışam və indi də israr edirəm - tamamilə ideolojidir. Məsələn, Qorkinin sentimental "Ana" ramanından daha böyük dərəcədə, ya da Koçetovun sadəlövh xəbərdarlıq romanı "Nə istəyirsən?" kimi. Bu, daha maraqlıdır, çünki bu gün Akunin yeganə uğurlu "liberal" layihədir.[45] |
İqor Danilevski "Rusiya dövlətinin tarixi" kitabı haqqında:
Bir sözlə, bu əsəri xalq tarixi adlandırılan janrla əlaqələndirmək olar - həvəskar həvəskar üçün yazdığı zaman keçmişə münasibətdə şəxsi nöqteyi-nəzərini ortaya qoyur. Əslində bu barədə Akunin özü danışır. Bu inanılmaz dərəcədə geniş yayılmış bir janrdır - hər il yüzlərlə, minlərlə deyilsə belə kitablar nəşr olunur. Onların yeganə fərqi odur ki, Akunin imzası ilə deyillər. Yalnız onun imzası "Rusiya Dövlətinin Tarixi" əsərinə bu qədər geniş maraq yaradır.[46] |
2015-ci ilin mayında Boris Akunin xəbər verdi ki, Erast Fandorinin sərgüzəştlərindən bəhs edən kitablar seriyasının televiziyaya uyğunlaşdırılması üçün Britaniya televiziya kanalı ilə müqavilə bağlanıb. Kanalın adı, filmlərin buraxılış tarixləri və digər detallar açıqlanmadı.[48] Bununla belə, 2020-ci ilin yanvar ayında "The Bell"ə verdiyi müsahibədə Boris Akunin bu haqda belə danışıb: "Fandorin üçün BBC ilə müqaviləm pozuldu. Skripallara təşəkkür edirəm, çünki düzünü desəm, müasir İngiltərədə belə hətta XIX əsr olsa da Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının cəsur agenti haqqında necə serial çəkilə biləcəyini təsəvvür edə bilmirəm. Sonuncu dəfə onlarla görüşəndə prodüserlər dedilər: qəhrəmanınızın milliyyətini dəyişmək istəyirsiniz, bu sadəcə Viktoriya detektivi olacaq? Bu mənim üçün maraqlı deyil, çünki filmə uyğunlaşmanın məqsədi kitablarımı tanıtmaqdır. İndi kitablarıma aidiyyatı olmayan başqa maraqlı layihələr də ortaya çıxıb. Böyük bir serial üçün ssenari yazdım”.[49]