Nils Dalen

Nils Dalen - AGA cooker və Dalen light ın ixtiraçısı, AGA şirkətinin yaradıcısı, Fizika üzrə Nobel mükafatının sahibi isveçli alim. 1912-ci ildə fənərlərin açılmasında istifadə edilən qaz akkumulyator ilə birlikdə istifadə olunan avtomatik tənzimləyicini icad etməsi ilə əlaqədər Nobel fizika mükafatını qazanmışdır.

Nils Dalen
isv. Nils Gustaf Dalén[1]
Doğum tarixi	30 noyabr 1869
Doğum yeri	İsveç, Stentorp
Vəfat tarixi	9 dekabr 1937 (68 yaşında)
Vəfat yeri	Stokholm, İsveç
Vətəndaşlığı	İsveç
Elm sahəsi	Fizika
Elmi dərəcəsi	professor
İş yeri	AGA
Təhsili	Çalmers Texnologiya Universiteti
Üzvlüyü	İsveç Kral Elmlər Akademiyası
Mükafatları	Nobel mükafatı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dale Vastra Götaland şəhərinin kiçik bir kəndi olan Stanstopda anadan olmuşdur. Ailəsinin fermasını idarə, sonra isə bostan, süd məhsulları və toxum ticarəti sahələrində genişlətdi. 1892-ci ildə süd yağını test edib südün keyfiyyətini ortaya qoyan bir alət icad etdi və bu yeni icadını Gustav de Lavala göstərmək üçün Stockholma getdi. De Laval icaddan çox məmnun qaldı və öz-özünü öyrədən Daleni sadə texniki təhsil alması üçün cəsarətləndirdi. Dalen Chalmers Texniki Universitetinə qəbul oldu. 1896-ci ildə master və doktorluq tamamlamış olaraq Chalmers Texniki Universitetini tərk etdi. Dalen tam Gustav də Lavalın tipində olan bir ixtiraçı idi.İmkansız şeyləri sınamaqdan qorxmazdı, lakin şirkət iqtisadiyyatı rəhbərliyində olduqca diqqətli davranırdı. Bir məhsulu bazara çıxartmazdan əvvəl bazarda iştirak edə biləcəyindən əmin olurdu.

1906-ci ildə Dalen bir asetilen istehsalçısı və paylayıcısı olan Qaz akkumulyator şirkətində baş mühəndis olaraq vəzifə almağa başladı. 1909-ci ildə bu şirkətdə müdirlik statusuna yüksəldi və şirkətin adını Svenska Aktiebolaget Gasaccumulator olaraq dəyişdirdi. AGA Dalenin məhsullarından istifadə edilən dəniz fənərlərini inkişaf etdirməyə başladı. 1910-ci ildə şirkət Lidinqodan böyük bir torpaq sahəsi aldı və 1912-ci ildə istehsal təsisinin tamamlanmasıyla Stokholmdan buraya köçdülər.

Həyatı boyunca AGA İsveçdə ən yenilikçi və ən böyük istehsala sahib olan şirkət oldu. Nəhayət 1970-ci illərin əvvəllərində AGA şirkəti daxil olduğu bazarların azalması səbəbiylə sənaye sahəsində istifadə olunan qazların istehsalı üzərində işləməyə başladı.

Dalen əvvəllər çox yanan karbohidrogen törəməsi olan bir qaz ilə- asetilen ilə çalışırdı. Dalen Aga adında bir bağlama vasitəsi icad etdi. Bu vasitə qazı hopdurub etibarlı bir şəkildə saxlayırdı və bu səbəbdən ticarət olaraq istifadə imkanı təmin edirdi.

Asetilen həddindən artıq parlaq ağ bir işıq saçırdı. Nəticə olaraq LPGdə donuq işığı olan dəniz fənərləri əvəzinə asetilen istifadə etməyə başladılar. Dalen yeni yanacağının istifadəsində işə yarayacaq günəş Valfleri adında yeni bir icad inkişaf etdirdi. Bu alət işığın yalnız gecə yanmasını təmin edən enerjiyə qənaət edirdi və fənərlərin istifadə ömrünü uzadırdı.Dalen Flasher adlı cihaz yaratdı. Cihaz qaz istehlakını yüzdə doxsan nisbətdə azaldırdı. Bu ardıcıl istehsal, sağlam və kiçik vasitələr Skandinaviya kimi dalğalı bir sahili daha üzünmüddətli və etibarlı saxlayırdı. AGA dəniz fənərləri bütün Panama Kanalını işıqlandırırdı.

Dalen 1922-ci ildə AGA cooker adlı bir cür soba olan icadının patentini almışdır. Sobanın üzərindəki təcrübələrini 1912-ci ildə AGA Lidinqoya köçdüyü bir vaxtda inşa etdiyi Villa Ekbakendəki fərdi mətbəxində reallaşdırmışdır. Lakin icadını öz gözləriylə görə bilməmişdir. Bunun səbəbi isə 1912-ci ildə bir test əsnasında olan partlamada gözlərini itirməsi olmuşdur. Sobanı inkişaf etdirməyi ailəsinin köməyi ilə həyata keçirmişdir.

Dalenin valideynləri Anders və Lovisa Dalen olmuşdur. 1901-ci ildə Alma Persson ilə evlənmişdir. İkisi oğlan, ikisi qız olmaqla 4 uşaqları olmuşdur.

• Maya Silfverstolpe ilə evlənmişdir. (1904-1995)
• Gunnar (1905-1970)
• Anders (1907-1994)
• Inga-lisa Keen ile evlənmişdir. (1910-2006)

1912-ci ildə Dalen akkumulyatorun maksimum təzyiqindəki reaksiyalarını ölçərkən asetilenden ötəri hazırlanmış partlamada gözlərini itirmişdir. Eyni ilin davamında Nobel Fizika Mükafatını qazanmışdır. Çox xəstə olduğu üçün Dalenin yerinə mərasimdə Karolinska İnstitutunda göz xəstəlikləri professoru olan qardaşı Albin Dalen qatılmışdır. Tanıtma təqdimatı, elmin inkişafı üçün öz fərdi təhlükəsizliyini təhlükəyə atmış Dalen iltifat xüsusiyyətində idi. Kor olmasına baxmayaraq Dalen AGA şirkətini 1937-ci ildən ölənə qədər idarə etmişdir. Həyatı boyunca 100 patentə sahib olmuşdur.

• 1912-ci ildə Fzika üzrə Nobel mükafatı
• İsveç Kral Elmlər Akademiyasının üzvü
• Elm və Mühəndislik Akademiyasının üzvü