Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya

Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya — 9 dekabr 1948-ci ildə Parisdə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisi tərəfindən 260 (III) saylı qətnamə ilə qəbul edildi. Konvensiya 12 yanvar 1951-ci ildə qüvvəyə minmişdir[1]. İnsanlıq əleyhinə ən ağır cinayət kimi "soyqırım" konsepsiyasının beynəlxalq hüquqi statusunu müəyyənləşdirir və hüquqi tərifini verir. Polşalı yəhudi əsilli vəkil Rafael Lemkinin etnik qrupların məhvinə görə hüquqi məsuliyyət müəyyənləşdirmək və soyqırımı beynəlxalq cəmiyyət tərəfindən insanlığa qarşı cinayət kimi tanıması uzun illər davam edən mübarizənin zirvəsidir. Bütün iştirakçı ölkələrin müharibə və sülh dövründə soyqırım aktlarının qarşısının alınması və cəzalandırılması üçün tədbirlər görmələri tələb olunur. Konvensiyanı təsdiqləyən ölkələrin sayı 2011-ci ilin sentyabr ayı etibarilə 141-ə çatır[1].

Soyqırım haqqında Konvensiya
Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya
Müqavilənin tipi konvensiya
İmzalanma tarixi 9 dekabr 1948
İmzalanma yeri Paris
Qüvvəyə minməsi 12 yanvar 1951
Dili çex dili

Soyqırımın tərifi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Soyqırım Konvensiyasında iştirak
  İmzalanmış və təsdiq edilmişdir
  Qəbul edildi və ya müvəffəq oldu
  Yalnız imzalanmışdır

Maddə II soyqırımı aşağıdakı kimi müəyyənləşdirir:

... milli, etnik, irqi və ya dini qrupu aşağıdakı kimi qismən və ya qismən məhv etmək məqsədilə edilən hərəkətlər:
a) belə bir qrup üzvlərinin öldürülməsi;
b) bu ​​cür qrup üzvlərinə ciddi bədən xəsarəti və ya ruhi zərər vurmaq;
c) tamamilə və ya qismən fiziki məhv edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş bu cür yaşayış şəraitinin hər hansı bir qrupu üçün qəsdən yaradılması;
d) belə bir qrupun mühitində uşaq doğmağı qarşısını almaq üçün hazırlanmış tədbirlər;
e) uşaqların bir insan qrupundan digərinə zorla köçürülməsi.
— Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya, Maddə II [2]

Maddə III cəzalandırılan əməlləri müəyyənləşdirir:

a) soyqırım;
b) soyqırım törətmək üçün sui-qəsd;
c) birbaşa və kütləvi şəkildə soyqırımı təşviq etmək;
d) soyqırım cəhdi;
f) soyqırımda iştirak
—  Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya, Maddə III[2]

Konvensiya, II Dünya Müharibəsi zamanı Üçüncü Reyxin törətdiyi Holokosta bənzər hərəkətlərin qarşısını almaq üçün qəbul edildi. Konvensiyanın ilk nəşrində siyasi qətllər də yer alırdı, lakin SSRİ [3] və bir sıra digər ölkələr siyasi və ya sosial zəmində müəyyən edilmiş qruplara qarşı yönəlmiş hərəkətləri soyqırım kimi qəbul etməkdən imtina etdilər [4]. Siyasi və diplomatik uzlaşma nəticəsində bu meyarlar istisna edildi.

Soyqırımın subyektiv tərəfi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Soyqırımın subyektiv tərəfi "bu kimi qrupu ... tamamilə və ya qismən məhv etmək" niyyəti (niyyəti) şəklində günahı əhatə edir. Yəni cinayətin subyekti xəbərdar idisə və əməlləri nəticəsində müəyyən nəticələrin baş verməsini istəsəydi. Qeyd etmək lazımdır ki, nə Rafael Lemkin tərifində, nə də BMT-nin 11 dekabr 1946-cı il tarixli qətnaməsində niyyət kateqoriyası yox idi.

Soyqırım subyekti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Soyqırım Konvensiyasının IV maddəsinə görə, bu cinayəti törədənlər “soyqırımı törədən şəxslər və ya III maddədə sadalanan əməllərdən ... konstitusiyaya görə məsuliyyət daşıyan hökmdar, vəzifəli və ya xüsusi şəxs olduqlarından asılı olmayaraq”. Yəni fərdlər soyqırım cinayətinin subyektləridir. Dövlətlərin məsuliyyətinə gəldikdə, IX Maddəyə görə, “Bu Konvensiyanın şərhi, tətbiqi və ya icrası ilə əlaqədar olaraq, Razılığa gələn tərəflər arasında, bir dövlətin soyqırım törətdiyinə görə məsuliyyətinə və ya III maddədə göstərilən digərlərindən birinə aid olan mübahisələr, mübahisə tərəflərindən hər hansı birinin tələbi ilə Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinə təqdim edilir. " Beləliklə, soyqırımı törətmək üçün dövlətin məsuliyyəti məsələsinə Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi qərar verir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Статус Конвенции Arxivləşdirilib 2012-10-20 at the Wayback Machine (ing.)
  2. ↑ 1 2 Текст Конвенции о предупреждении преступления геноцида и наказании за него Arxivləşdirilib 2016-04-26 at the Wayback Machine, Официальный сайт ООН.
  3. ↑ Robert Gellately & Ben Kiernan. The Specter of Genocide: Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 2003. 267. ISBN 0521527503.
  4. ↑ Staub, Ervin. The Roots of Evil: The Origins of Genocide and Other Group Violence. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 8. ISBN 0-521-42214-0.]