Syerra-Leone üzrə Xüsusi Məhkəmə

Syerra-Leone üzrə Xüsusi Məhkəmə (ing. Special Court for Sierra Leone; qıs. SCSL) — Syerra-Leone Hökuməti və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən birgə həyata keçirilən bir məhkəmə orqanı, beynəlxalq müharibə dövründə, 30 noyabr 1996-dan bu yana Syerra-Leonedə törədilmiş beynəlxalq humanitar hüququ və Syerra-Leonenin milli hüququ pozuntularından məsul olanları mühakimə etmək. Məhkəmənin iş dili — ingilis dilidir. Məhkəmənin daimi oturacağı Haaqada və Nyu-Yorkda əlavə ofisləri olan Fritaundur^[1]

Syerra-Leone üzrə Xüsusi Məhkəmə
Special Court for Sierra Leone
Ümumi məlumatlar
Ölkə	Syerra-Leone
Yeri	Fritaun
Yaranma tarixi	2002
Hakimlik müddəti	3 il
Sədr	Şirin Evis Fişer
(ing.)

Xüsusi Məhkəmə, qarışıq (hibrid) beynəlxalq cinayət məhkəmələri kateqoriyasına aiddir, xüsusi səlahiyyətli müstəqil beynəlxalq təşkilat şəklində yaradılmışdır^[2][3].

26 aprel 2012-ci ildə Liberiyanın keçmiş prezidenti Çarlz Teylor, hərbi cinayətlərdə iştirak etməkdə günahlandırıldı və bu şəkildə mühakimə olunan ilk Afrika dövlət başçısı oldu^[4][5][6].

12 iyun 2000-ci ildə Syerra-Leone prezidenti Əhməd Kabba, BMT-nin baş katibi Kofi Annandan beynəlxalq birliyin köməyi ilə Syerra-Leonedəki vətəndaş qarşıdurmasında ən ağır cinayətlərdən məsul olanların mühakimə olunmasını təşkil etməsini istədi. Artıq 10 avqust 2000-ci il tarixində BMT Təhlükəsizlik Şurası, 1315 saylı Qərar qəbul edərək, Baş katibdən Syerra-Leone Hökuməti ilə xüsusi məhkəmənin yaradılması ilə bağlı danışıqlara başlamasını xahiş etdi^[7].

16 yanvar 2002-ci il tarixində BMT və Syerra-Leone Hökuməti arasında Syerra-Leone üçün Xüsusi Məhkəmənin yaradılması barədə bir razılaşma imzalandı. İlk işçilər Fritauna 2002-ci ilin iyulunda gəldilər. 2012-ci ilin aprel ayından etibarən, 40-dan çox əyalət məhkəmənin fəaliyyəti üçün lazımlı vəsait ayırdı, Afrika dövlətləri arasında ən böyük töhfəni Nigeriya verdi. 2004, 2011 və 2012-ci illərdə Xüsusi Məhkəmə BMT-dən subvensiya şəklində maliyyə almışdır^[8].

Xüsusi Məhkəmə, 30 noyabr 1996-cı ildən bəri Syerra-Leonedə aşağıdakı cinayətləri törətmiş hər hansı bir fiziki şəxs üzərində tam maddi yurisdiksiyaya malikdir:

• mülki əhaliyə hücumun bir hissəsi olaraq törədilən insanlığa qarşı cinayətlər (qətl; məhv; köləlik; deportasiya (qovulma); həbs; işgəncə; təcavüz; cinsi köləlik, məcburi fahişəlik, məcburi hamiləlik və hər hansı digər cinsi zorakılıq; siyasi təzyiq , irqi, etnik və ya dini səbəblər; digər qeyri-insani hərəkətlər);
• 1949-cu il Cenevrə Konvensiyasının 3-cü maddəsinin və bununla bağlı II Protokolun ciddi şəkildə pozulması (hərbi cinayətlər);
• beynəlxalq humanitar hüququn digər ciddi pozuntuları (hərbi əməliyyatlarda birbaşa iştirak etməyən mülki şəxslərə qəsdən hücumlar; Sierra Leone-də humanitar yardım və ya sülhməramlı missiyalarda iştirak edən personala və ya obyektlərə qəsdən hücumlar; 15 yaşınadək uşaqları silahlı birləşmələrə cəlb etmək və ya qeyd etmək) ;
• Syerra-Leone qanunlarına görə cinayətlər (14 yaşınadək qız uşaqlarına təcavüz; qız qaçırma; evlərin və binaların yandırılması və dağıdılması).

Xüsusi məhkəmə, şahidlərə təzyiq və rüşvət vermə, məhkəmə iclasına gəlməmək, məhkəmə proseduruna və hakimlərə hörmətsizlikdən ibarət olan məhkəməyə hörmətsizlik səbəbi ilə də təqib etmək hüququna malikdir.

Xüsusi Məhkəmə, 1965-ci il tarixli Syerra-Leone Cinayət Prosessual Qanunu və Ruanda üçün Beynəlxalq Məhkəmədə tətbiq olunan qaydalar və prosedurları rəhbər tuta bilər. Eyni zamanda, Apellyasiya Palatası qərarlar qəbul edərkən, müvafiq olaraq, keçmiş Yuqoslaviya Məhkəməsi və Ruanda Beynəlxalq Tribunalının Apellyasiya Palatalarının mövcud qərarlarını rəhbər tutmalıdır^[6].

Xüsusi Məhkəmə, Syerra-Leone milli məhkəmələri ilə paralel yurisdiksiyaya malikdir, konkret işlərdə üstünlük verilir. Syerra-Leonedəki bir məhkəmədə Xüsusi Məhkəmənin səlahiyyətinə aid bir iş varsa, məhkəmənin özünə göndərilməsini tələb edə bilər.^[9]

Xüsusi Məhkəmə tərəfindən konkret cinayətlərdə təqsirləndirilən şəxslər, idem in bis in prinsipinə əsasən Syerra-Leone milli məhkəmələrində yenidən mühakimə oluna bilməzlər. Eyni zamanda, bir şəxs, əksinə, daha əvvəl Xüsusi Məhkəmənin yurisdiksiyasında olan cinayətlərə görə Syerra-Leone milli məhkəməsində məhkum edilmişsə, bu cür şəxsə qarşı iş tamamilə yenidən nəzərdən keçirilə bilər.

Xüsusi Məhkəmə üç qurumdan ibarətdir: Reyestr, Prokurorluq Xidməti və Məhkəmə Palataları (məhkəmə və apellyasiya şikayətləri üçün). Katiblik məhkəmənin fəaliyyətinin ümumi rəhbərliyindən məsuldur. BMT Baş Katibi Syerra-Leone hökuməti ilə məsləhətləşərək Xüsusi Məhkəmə Prokurorunu təyin edir. Öz növbəsində, Syerra-Leone Hökuməti onsuz da təyin olunmuş Prokuror və BMT Baş Katibi ilə məsləhətləşərək prokuror müavinini təyin edir.

Məhkəmənin nizamnaməsində, otaqların tərkibinə səkkizdən on birədək müstəqil hakim daxil ola biləcəyi nəzərdə tutulur. Başlanğıcda Xüsusi Məhkəmə səkkiz hakimdən ibarət idi və apellyasiya məhkəməsinə əlavə yalnız bir Məhkəmə Palatası daxil idi. İkinci Məhkəmə Palatası 17 yanvar 2005-ci ildə quruldu. Hər iki Məhkəmə Palatası biri Sierra Leone hökuməti, digəri isə BMT Baş katibi tərəfindən təyin olunan üç hakimdən ibarətdir. Apelyasiya Palatası ikisini Sierra Leone Hökuməti, üçünü isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Katibi tərəfindən təyin olunan beş hakimdən ibarətdir. Apellyasiya Palatasının sədri eyni zamanda Xüsusi Məhkəmənin sədridir. Ehtiyac olduqda məhkəməyə çağırılan iki ehtiyat hakim vəzifəsi də var. Bütün hakimlər üç illik müddətə təyin olunur və yenidən təyin oluna bilərlər^[5].

Adı[10]	Ölkə	Vəzifə	Təyin edilən	Dövrün başlanğıcı	Dövrün sonu
Şirin Evis Fişer		Prezident	BMT Baş katibi	2009	2015
Emanuel Eyula		Vitse-Prezident	BMT Baş katibi	2002	2014
Corc Qalaqa Kinq		Hakim	Syerra-Leone hökuməti	2002	2014
Renata Vinter		Hakim	BMT Baş katibi	2002	2014
Con Kamanda		Hakim	Syerra-Leone hökuməti	2007	2013
Filipp Niamu Uaki		Ehtiyat hakimi	Syerra-Leone hökuməti / BMT Baş katibi	27 fevral 2012[11]

Adı[12]	Ölkə	Vəzifə	Təyin edilən	Dövrün başlanğıcı	Dövrün sonu
Pyer Bute		Sədrlik edən Hakim	BMT Baş katibi	2002	2014
Rosolu Con Bankole Tomson		Hakim	Syerra-Leone hökuməti	2002	2014
Bencamin Mutanqa İtoe		Hakim	BMT Baş katibi	2002	2014

Adı[13]	Ölkə	Vəzifə	Təyin edilən	Dövrün başlanğıcı	Dövrün sonu
Riçard Lyussik		Sədrlik edən hakim	Syerra-Leone hökuməti	2005	2014
Tereza Doerti		Hakim	BMT Baş katibi	2005	2014
Culiya Sebutinde		Hakim	BMT Baş katibi	2005	2014
El-Hacı Malik Sou		Ehtiyat hakimi (по делу Чарльза Тейлора)	BMT	2007	2013

• Белый И.Ю. Тенденции развития международной уголовной юстиции: специальный суд по Сьерра-Леоне (Московский журнал международного права). 2003. 31–39.
• Волкевич А.И. Специальный суд по Сьерра-Леоне: особенности правового статуса и основные проблемы деятельности (PDF) (Актуальные проблемы международного публичного и международного частного права: сборник научных трудов). Мн.: БГУ. 2011. 16–28. ISBN 978-985-518-583-4.
• Марусин И.С. Специальный Суд по Сьерра-Леоне — новый орган международной уголовной юстиции (Правоведение). 2003. 145–156.
• Робин Гайсс, Ноэми Бюлинкс. Международные и интернационализированные уголовные трибуналы: синопсис (PDF). 88 (Международный журнал Красного Креста). 2006. 57–79.
• The Sierra Leone Special Court and its Legacy: The Impact for Africa and International Criminal Law / Charles Chernor Jalloh, March 2014, isbn 9781107029149.

• Официальный сайт Специального суда по Сьерра-Леоне (ing.)
• Устав Специального суда по Сьерра-Леоне (rus.)
• Доклад миссии по планированию учреждения Специального суда по Сьерра-Леоне^{[ölü keçid]}
• Специальный суд по Сьерра-Леоне Вестник международного уголовного правосудия (rus.)
• Механизмы обеспечения верховенства права для постконфликтных государств: Максимизация наследия смешанных судов Управление Верховного комиссара ООН по правам человека (rus.)
• Международное уголовное правосудие: от зарождения доктрины до современной системы^{[ölü keçid]}