Su iyesi

Su İyesi - mifologiyada suyun qoruyucu ruhu. Müxtəlif Türk dillərində Suv (Sub, Suğ, Sıv) İyesi olaraq da bilinər. Monqollar Usan (Uhan) Ezen olaraq adlandırırlar.

Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Her suyun bir iyəsi vardır. Hamısı sularda yaşayırlar. İnsanlara zərər verməzlər. Cisimsiz varlıqlardır. Ağ geyimlər geyinərlər. Suları qoruyarlar. Quş və ilan cildinə girə bilərlər. Yaşadıqları suyun dərinliklərindəki böyük bir qayanın altında olan keçiddən girilən bir sarayda yaşayarlar. Bəziləri dəniz qızı (Русалка) kimi balıq quyruqludurlar. Maviyə çalan bir rəngləri vardır. Ətraflarında üzən və işıldayan mavi rəngli balıqlarla təsvir edilirlər. Bəzən buynuzlu olaraq təsvir edilir. Saçsız, saqqalsız bir varlıqdır. Burada nəzərdə tutulan daha çox su qaynaqlarının qoruyucu ruhudur. Onun xasiyyətini anlaya az qala qeyri-mümkünmüş. Heç gözlənilməyən bir anda suyu dalgalandırıp su anbarlarını yuya bilər, heyvanların, insanların boğulub ölməsinə səbəb ola bilərmiş. Su Sonası / Su Sunası olaraq bilinən yarı balıq yarı qız olan bir canlının daş üzərində oturduğunu görülər. Tatar mifologiyasında Su Atası, Su iyəsi və Su Anası bəzən tək bir varlığa verilən müxtəlif adlar olduğu müşahidə edilir. Lakin aralarındakı ən əhəmiyyətli fərq, Su iyəsinin yalnız müəyyən bir su qaynağına bağlı olmasıdır. Su anası və Su atası isə bütün su qaynaqlarının sahibidir və istədiyinin yanına gedə bilər. Su iyelerini bu qaynaqları qorumaq üzrə Su Ana və Su Ata göndərir.

Öğüz iyəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Öğüz iyəsi - türk və mərkəzi Asiya xalq inancında axar su ruhudur. Su iyəsi ilə bənzər xüsusiyyətlər daşıyan və ona çox yaxın olan bir varlıqdır. Hətta kimi görüşlərə görə eyni canlıdır. Öz iyəsi olaraq da bilinər. Axar (Akar) iyəsi və ya Axarsu iyəsi təbiri də istifadə edilər. Çay iyəsi və Dərə iyəsi də bənzər bir məna ehtiva edər. Hər axar su üçün fərqli bir iye vardır. Yaşlı qadın qılığındadır. Çaylarda, dərələrdə yaşayır. Körpüdən keçərkən suya nazirlərə hirslənər və başını çevirər. O adam da suya düşər və bəzən boğulur. Suların çirklədilməsi onu çox üzər. Suya çirkli şeylər tökənlərin başına bəlalar gətirir. Su kənarlarında yaşayır. Bəzən quraqlıq və xəstəlik gətirər. İlk dəfə su doldurmağa gedən bir gəlin özünə saçı verir. Dəmir pul atıla bilər. Və ya sudakı canlıları bəsləməsi üçün pendir, çökelek, çörək tökülə bilər. İnsanları ayaqlarından tutub suya çəkər. Bəzən əslində çox dayaz olan bir yerdə insanlar onlarla qulac dərinliyə batarlar. Dağınıq saçları vardır. Öğuz sözü, axar su deməkdir. Öz olaraq da istifadə edilər. Öz sözü eyni zamanda bir varlığın əsas ünsürü deməkdir ki, su bütün canlıların təməl ünsürlərdən bəlkə də ən əhəmiyyətlisidir.

Müqəddəs Sular[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müqəddəs kurortlara türk xalq inancında ümumiyyətlə "çermik" adı verilər və buraların da iyeler tərəfindən qorunduğuna inanılar. Bu yerlər ümumiyyətlə isti su qaynağı şəklindədir. Çox vaxt bir dağın başında, çarəsiz bir xəstəliyə tutulduğu üçün ölümə tərk edilən bir gənc, yaralı qurdların yada çöl itlərinin müqəddəs bir suya ya da balçığa girdiyini və yaxşılaşdığını görərək özü də eyni şeyi edər və üç gün üç gecə o suda və ya palçıqda qaldıqdan sonra sağlam olaraq çıxar. Suyun və ya istinin (odun) müqəddəsliyini bir araya gətirən yerlərdir. Hətta çox vaxt ağaclıq, dağlıq bölgələrdə tapılması bu məkanlara qarşı müsbət və ruhi mənada təsiri artırar. Bəzən bu su qaynaqlarına yaxın yerlərdə bir ərənin türbəsi tapılar. Xəstəliklə imtahan edilən bu müqəddəs insana yaxşılaşması üçün Tanrı tərəfindən göndərildiyi də düşünülür. Çermik sözü, suyun toplandığı yer deməkdir. İddia edildiyi kimi Ermənicə deyildir. Ermeniceye Türkcədən keçmişdir. Çör kökü türkcədə və monqolcada Yer ilə əlaqədar mənalar daşıyar.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Su / Suv / Sub) kökündən törəmişdir. Normal şərtlərdə maye halda olan, içilə bilən axıcı maddə. Su məcazi yaradılış və xasiyyət mənası da ehtiva edər. "Bu adamın sununa get," sözündə olduğu kimi.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]