Od iyəsi

Od iyəsi - Türk, Altay və Tatar mifologiyasında atəşin qoruyucusu, himayəçisi ruhudur. Vot (Vut, Uğot, Uvot) iyəsi və ya Yalgın (Yalkın) iyəsi və Alov (Alav) İyesi olaraq da bilinər. Moğollar Qal Ezen adı verirlər.

Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hər atəş üçün fərqli bir iye vardır. Türk mədəniyyətində atəş çox əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Atəşə hörmət göstərilməsi lazımdır. Onun yatağı yağlı qurum və quru hisdir; nəfəsi dumandır, yeməyi quru odundur. Köz kisəsi, kül yorganıdır. Odla əlaqəli olaraq duman və qor, köz, kül, alov, qığılcım üçün belə ayrı iyelerin olduğuna dair əfsanələr var. Atəşə qoyulan sac üç ayaqlıdır: Bunlar keçmişə, bu günə və gələcəyə işarələrdir. Odu insanlara Tanrı vermişdir. Bəzi əfsanələrdə Günəş, Ay və Od qardaşdırlar. Və hamısı da İldırımın oğludurlar. Od İldırımdan yaradılmışdır. Atəş məcazi fərqli tərkib saxlayar, məsələn eşq odu anlayışı, eşq ilə insanın bədənində meydana gələn enerjini və yenidən doğuşu ifadə edər. Qədim türk inanclarına görə od "Ülgen tərəfindən göydən endirilmiş biri qara, biri ağ iki daş arasına quru otlar qoyulması və daşları bir-birinə vurması nəticəsində otların yanmasıyla əldə edilmişdir". Bu ruhun dünyanın yaradılmasından bəri var olduğuna inanılar. O, kiri, kini, pisliyi, pisliyi sevməz. Yer üstündəki bütün ruhlara dua edə bilmək üçün ilkin atəşin ruhuna əhd vermək lazımdır. İnanca görə atəş insana hər şeyi söyləyə, onları xəbərdar edə bilər, onlara öyrədər. Yaxşılıq istəyən insanları qoruması, onlara köməkçi olması, mümkündür. Od üçə ayrılar:

  • Ayıhı Od: Yaxşı ruhlara məxsusdur. Yıldırım düşməsiylə əldə edilən və tanrının göndərdiyi qəbul edilən atəşdir.
  • Abahı Od: Pis ruhlara məxsusdur. İsti verməyən soyuq bir atəşdir. Soyuğun yandırıcı xüsusiyyəti ilə də əlaqəlidir. Soyuq yandırdı sözü ilə bu izah edilər.
  • Uluğ Od: Tanrı odudur.

Tatar mifologiyasında Od Atası, Od iyəsi və Od Anası bəzən tək bir varlığa verilən müxtəlif adlar olduğu müşahidə edilir. Lakin aralarındakı ən əhəmiyyətli fərq, Od iyəsinin yalnız müəyyən bir ocağa və ya atəşə bağlı olmasıdır. Od anası və Od atası isə bütün ocaqların və ateşlerin sahibidir və istədiyinin yanına gedə bilər. Od iyelerini bu atəşləri qorumaq üzrə Od Ana və Od Ata göndərir.

Otuy[redaktə | mənbəni redaktə et]

Otuy - türk və altay xalq inancında atəş cini. Od iyəsine bənzər bir varlıqdır. Atəşin içində oynayır. Qısa boyludur. Saqqalı yeddi qarışdır. Saqqalları kirpi oxu kimidir. Sarı bir samura çevrilə bilər. Söz, atəş mənası ehtiva edər. Atəşin içində olan deməkdir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]