Subyektiv hüquq

Hüquqlar

Nəzəriyyələr

Tələb etmək və azadlıq hüquqları Şəxsi və qrup hüquqları Təbii və leqal hüquqlar Mənfi və müsbət hüquqlar

İnsan hüquqları

Mülki və siyasi hüquqlar İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar İnsan hüquqlarının üç nəsli

Qrupların hüquqları

Heyvan hüquqları Müəllif hüquqları Uşaq hüquqları İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi Kreditorların hüquqları Ataların hüquqları İnsanların silah gəzdirmə və saxlama hüquqları İnsan hüquqları Kişi hüquqları Milli azlıqların hüquqları Anaların hüquqları Xəstələrin hüquqları Məhbusların hüquqları Özünümüdafiə hüququ Tələbələrin hüquqları Zərərçəkmişlərin hüququ Qadın hüquqları Əmək hüquqları Əlillik hüquqları

Digər hüquq qrupları

Şəxsi azadlıqlar Rəqəmsal hüquqlar Əmlak hüququ Reproduktiv hüquqlar Öz müqəddəratını təyin etmə hüququ

Subyektiv hüquq, subyektiv mənada hüquq, və ya hüquq; c.h. hüquqlar — subyektin hər hansı bir yaxşı və ya davranış forması üçün tanınmış tələbi.

Subyektiv qanun xüsusi sosial normaların kompleks sistemi olan və sosial tənzimləyici rolunu oynayan obyektiv qanundan (obyektiv mənada qanun) fərqlənməlidir.

Subyektiv hüquq hüquqşünaslığın ən vacib kateqoriyalarından biridir və azadlıq, vəzifə və qadağa anlayışları ilə yanaşı hüquq nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarından birini ifadə edir.

Azadlıq kimi, subyektiv hüquq, öhdəliyin əksinə — düzgün davranış ölçüsü və qadağan — yolverilən davranış ölçüsü, uyğun bir subyektin mümkün (yəni icazə verilən) davranışının ölçü və hədlərini müəyyənləşdirir. Subyektiv qanun, obyektiv hüquq normaları əsasında mövcuddur, onların hüquqi tənzimlənməsi nəticəsində hüquqi iştirakçılara subyektiv hüquqları və qanuni öhdəlikləri olan münasibətlər olur. Hüquq münasibətlərinin məzmunu subyektiv hüquqların həyata keçirilməsinə və qanuni vəzifələrin yerinə yetirilməsinə yönəlmiş iştirakçıların davranışıdır. İctimaiyyətlə əlaqələr çərçivəsində subyektiv hüquq və vəzifələr iştirakçılar arasında qarşılıqlı əlaqə zamanı özünü göstərir. Obyektiv hüquq norması müəyyən şəxslərin qanuni davranışlarını müəyyənləşdirir, yəni müəyyən subyektiv hüquq və vəzifələrin kimə məxsus olduğunu göstərir.

Subyektiv hüquq, subyekt tərəfindən müəyyən bir hüquqi əlaqənin yaranması ilə yanaşı hüquqi fakt əsasında əldə edilir. Hüquq münasibətləri dispozitiv bir norma ilə tənzimlənərsə, səlahiyyətli şəxs ona məxsus olan hüquqdan, o cümlədən başqa bir şəxsə təhvil verməkdən imtina edə bilər (belə imtina, qanuni fəaliyyət saymaqla, hüquqi münasibətləri dayandırır və ya dəyişdirir). Əgər ictimai münasibətlər imtina norması ilə tənzimlənirsə, müvafiq subyektiv qanunundan imtina hüquqi qüvvəyə malik deyildir (bu tip hüquqlar, xüsusən də insan hüquqları daxildir). Bununla birlikdə, bütün hallarda subyektiv qanunun icrası pulsuzdur, yəni səlahiyyətli subyektin də subyektiv hüququnu həyata keçirməkdən çəkinmək hüququ var (əks halda qanun vəzifə adlandırılacaqdı). Səlahiyyətli qurumlar, icazə verilən davranış çərçivəsindədirlər, çünki hüququn həyata keçirilməsinə yönəlmiş hərəkətlər etmək (və ya qüsursuz) etmək. Subyektiv qanunun icrası müəyyən münasibətləri həyata keçirməklə maddi və ya qeyri-maddi mənfəət əldə etmək üçün həyata keçirməkdən çəkinməklə baş verir.

Mülki hüquqda subyektiv hüquqlar Roma dövründən bəri dərin işlənmə ilə fərqlənir. Subyektiv hüquq dedikdə, insanın müəyyən bir şəkildə hərəkət etmək hüquq qabiliyyəti başa düşülür. Bu hüquq digər şəxslərdən müəyyən hərəkətləri (və ya hərəkətlərdən çəkinməyi) tələb etmək imkanı ilə təmin edilir. Beləliklə, sahibi əmlakına sahib ola, istifadə edə və sərəncam verə bilər və başqalarından onun hüququnu pozmamaqlarını tələb edə bilər. Beləliklə, hüquqlar digər münasibət iştirakçılarına qondarma müvafiq vəzifələrin verilməsi ilə təmin edilir. Subyektiv qanunun sahibi (səlahiyyətli şəxs) kimsə tərəfindən pozulduqda dövlətin öz hüququndan istifadə etmək və qorumaq üçün istifadə edə bilər, məsələn məhkəməyə. Müdafiə metoduna görə, subyektiv hüquqlar mütləq və nisbi olaraq fərqlənir. Mütləq qanuna əsasən, səlahiyyətli şəxs müəyyən tədbirlər və ya qeyri-müəyyən insanlar dairəsindən hərəkətlərdən çəkinməyi tələb edə bilər.

Beləliklə, müəllif əsərin toxunulmazlığı hüququna malikdir və istənilən şəxsə ona əlavə, azaldılması və ya dəyişiklik etməsini qadağan edə bilər, həmçinin pozulmuş hüququn bərpası üçün zəruri olan hərəkətlərin edilməsini tələb edə bilər. Nisbi qanunla hüquq sahibinin tələbləri yalnız müəyyən bir şəxsə və ya insanların dairəsinə (məsələn, kreditorun borcluya münasibətdə hüquqları) aid edilə bilər. Bir şəxsin subyektiv qanunu digər şəxsin (şəxslərin) hüquqi öhdəliyinə uyğundur. Subyektiv qanunun ümumi qayda olaraq rədd edilməsi, əgər bu hüquq başqa şəxsə verilməzsə, onun ləğvinə səbəb olmur^[1].

• Fəaliyyət hüququ
• Müdafiə hüququ
• Öhdəli şəxsdən müəyyən davranış tələb etmək hüququ
• Müəllif hüquqları
• Şəxsi mülkiyyət hüququ

• Obyektiv və subyektiv mənada terminlər qanunu müxtəlif hadisələri ifadə etdikləri üçün üst-üstə düşmür. Rus dilində bunlar omonimlərdir, lakin əksər Avropa dillərində bu terminlər fərqli səslənir: İngilis dilində, right və law (ümumiyyətlə "qanun" kimi tərcümə olunur), droit və loi fransızca eyni ilə tərcümə olunur. Üstəlik, bir çox dildə, rus dilində olduğu kimi, subyektiv qanunu ifadə edən söz sağ tərəfi ifadə edən sözlə üst-üstə düşür.
• Subyektiv mənada “qanun” sözü obyektiv mənada “qanun” dan fərqli olaraq çoxluq şəklində istifadə edilə bilər.

• Subyektiv hüquq  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
• Марченко М.Н. Теория государства и права ^{[ölü keçid]}
• Малиновский А.А. Злоупотребление субъективным правом (теоретико-правовое исследование). М., Юрлитинформ, 2014.