Lüğətlərdə axtarış.

Müasir buzlaqlar qar xəttinin böyük yüksəkliyə malik olması buzlaqların əmələ gəlib saxlanılması üçün əlverişli şəraiti olan ayrı-ayrı zirvələrin yamaclarında saxlanmasıdır. Böyük Qafqazda olan 1400-ə qədər buzlağın (sahəsi 1775 km). 70 %-dən çoxu onun şimal yamacında yerləşir. Şərqi Qafqazın Azərbaycan ərazisindəki buzlaqlarının saxlanılmasına iqlimin, relyefin bə onun dəyişməsinin böyük təsiri vardır. Bazardüzü dağının (4480,9 m) qar xəttindən yüksəyə qalxması və ondan ayrılan qolların şimal istiqamətində uzanaraq qıfabənzər iri çökəklik əmələ gətirməsi Cənub-şərqi Qafqazda ən böyük buzlağın yaranmasına səbəb olmuşdur. Bazardüzü dağı şimalda Çexiçayın dərəsindən (Quruş kəndi yaxınlığında) 2300 m, cənubda isə Qaraçay dərəsindən 2700 m ucalır. Bazardüzü buzlağı iki buzlaqdan- Tixitçap və Murkar buzlaqlarından ibarətdir. Dağın zirvəsini örtmüş xarlanmış qardan beş acılı buzlar ayrılır.Tixitçap buzlağının uzunluğu 0,9 km, eni isə 150-200 m-dir. Murkar buzlağı şimal-şərq istiqamətində 1440 m uzanır, eni isə 300-450 m-dir. Bazaryurd dağında (4126,3 m) [Baş Qafqazın suayrıcı üzərində yerləşmişdir.

Qədim buzlaşma (rus. древнее оледенение, ing. ancient glaciation) — Yerin əsasən, son geoloji tarixi dövründə (Dördüncü dövrdə) böyük iz qoymuş (morenlər, kamlar, ozlar) və geniş əraziləri əhatə etmiş buzlaşmalar. Sement-ləşmiş buzlaq çöküntülərinin-tillitlərin mövcud olması daha qədimdə buzlaşmaların baş verdiyinə dəlalət edir. (məs: Şm.

Dunay buzlaşması — Dördüncü dövrdə baş vermiş buzlaşma. Buzlaşma Pleystosen epoxasının əvvəlində başlamış, Pliosenin sonu bitmişdir (1,5 —1,8 milyon il əvvəl ). Bu buzlaşma Albrext Penkin Alplarda baş vermiş dörd ənənəvi buzlaşma sxeminə daxil deyil. İlk dəfə bu buzlaşmanı alman geoloq Bartele Eberlem 1928-ci ildə ayırmış və Dunay çayının şərəfinə adlandırmışdır. Dunay buzlaşması Alp dağlarının \n qədim qədim buzlaşmalarından biri hesab olunur. Bunu təsdiq edən sübutları İller və Lex çaylarının bölgəsində aşkar edilmişdir. Dunay buzlaşması Biber-dunay istinmə epoxasından sonra, Dunay-güns istinmə epoxasından əvvəl baş vermiş. == Ümumi məlumat == Dunay buzlaşması müstəqil buzlaşma kimi ayrılmazdan öncə tədqiqatçılar tərəfindən Minedl buzlaşmasının tərkibinə daxil edilirdi. Dunay buzlaşmasını Biber və Güns buzlaşmalarından ayıraraq formalaşdırmışlar. Bu ayrılma əsasən zandrların analizi nəticəsində baş vermişdir.

Materik buzlaşması (rus. материковое оледенение, ing. continental glaciation) — buzlağın proqressiv inkişafının son mərhələsinə uyğun gələn buzlaşma. Materik buzlaşmasında materik buzlaq formaları üstünlük təşkil edir: materik buzlağı, yüksəklik buzlağı, buzlaq örtüyü və başqaları ilə yanaşı, həmçinin dağlıq və dağətəyi buzlaqlar kimi aralıq tipli buzlaq formaları da mövcuddur (karlar və başqaları). Dördüncü dövrdə materik buzlaş-ması Avropanın, Asiya və Amerikanın şimal hissəsini tutmuşdur. /Kontinental buzlaşmanın sin/.

Vürm buzlaşması – Alp dağlarında Dördüncü dövrün sonuncu buzlaşmasıdır. Şərqi Avropa düzənliyində Valday buzlaşmasına uyğun gəlir. .

Örtük buzlaşması (rus. покровное оледенение, ing. cover glaciation, covering glaciation) — buzlağın morfoloji tipi, forması yer səthinin relyefindən yox, buzun qidalanmasının və sərfinin paylanmasından asılıdır. Buzun hərəkəti qanunauyğun olaraq mərkəzi hizzədən kənarlara doğru baş verir. Qar xəttinin ovalığın səviyyəsinə, tək-tək halda platovarı yüksəklik səviyyəsinə düşən sahələrdə Örtük buzlaşması əmələ gəlir. Buzlağın kənarı quruda yaxud dənizdə qurtara bilər, sonuncu halda sərfin müəyyən hissəsi aysberqlərin parçalamnası hesabına baş verir. Örtük buzlaşması ölçüsünə görə buzlaq günbəzinə və buzlaq qalxanına, morfologiyasına görə-çıxarılma (ayrılma) buzlağında və şelf buzlağıma ayrılır.

Buzlanma göstəricisi — buzlanmanın başlanğıcı və sonu haqqında məlumat verən cihaz. == Ümumi təsəvvür == Buzlanma göstəriciləri — qırov, duman, buz yağışları və s. səbəbindən buz və ya şaxtanın meydana gəlməsini yaxından müşahidə edən sadə bir cihazdır. Eni 40–50 mm və uzunluğu 300–400 mm olan rəf alüminium küncü özündə təşkil edir. Quraşdırmanı və sökülməni asanlaşdırmaq üçün, rəflərdən biri verilən şəkildə göstərildiyi kimi pazlarla təchiz olunur. == İstifadə üsulu == Meteoroloji müşahidələr zamanı buzlanma göstəricisi adətən yerin səthindən 2 metr məsafədə bərkidilmiş və meteoroloji budkanın kənar tərəfində yerləşən xüsusi kronşteyndə bərkidilir. Nəzarət olunan göstərici yağıntıların dondurulmasını asanlaşdırmaq üçün üfüqi vəziyyətdə yerləşdirilir. Hər buzlanma təsbit edildikdən sonra, göstərici buz çöküntülərindən təmizlənmiş, lakin ətraf mühitin temperaturu olan yeni bir ilə əvəz olunur. Sonuncu dərhal İstifadə şərtlərini yaratmaq üçün lazımdır.

Buzlanma xəbərdaredicisi — texniki vasitələrin buzlanma intensivliyinin davamlı ölçülməsi üçün, operatora və buzlanma əleyhinə avtomatik sistemə məlumat verən qurğu. Bunlar əsasən sənaye zavodlarında təyyarələrin və turbin bıçaqlarının buzlanma nəzarəti üçün istifadə olunur. == Buzlanma xəbərdaredicilərin quruluşu və təsnifatı == Buzlanma xəbərdaredicilərin tərkibinə aşağıdakılar daxildir: buzlanmanın dərəcəsi haqqında siqnal yaradan sensor, siqnalın gücləndirilməsi və müəyyən meyarlar üzrə onun emalı üçün elektron bloklar və operatora məlumatın verilməsi qurğusu. Sensorlarda müxtəlif fiziki prinsiplər istifadə edilə bilər, sensor əməliyyat prinsipinə uyğun olaraq xəbərdaredicilərin bir neçə növü fərqlənir: İstilik xəbərdarediciləri -sensorun temperaturu qızdırıcının gücünün dəyişməsi hesabına daimi saxlanılır, və temperaturun saxlanılması üçün sərf olunan gücdən asılı olaraq, və ətraf havanın temperaturu hesablanır-sensor birbaşa havada yerləşir və ya buz ilə örtülür ; Titrəmə xəbərdarediciləri -onlarda membranın titrəmə tezliyini ölçüsü baş verir, onun vibrasiyalarının həcmi buzla örtüldükdə azalır, buna görə də onların tezliyi artır.Xüsusilə SO-121 və EW-164 bu prinsip üzərində işləyir; Radioizotop xəbərdaredicilər; Optik (optoelektronika) xəbərdaredicilər; Akustik xəbərdaredicilər; Kondensator xəbərdaredicilər; RISO-3 tipli radioizotop xəbərdaredicilər yerli təyyarələrdə buzlanma sensorları kimi geniş istifadə olunur. Xəbərdaredicinin işləmə prinsipi uçuş zamanı sensor pininin həssas səthində böyüyən buz təbəqəsi olan radioaktiv izotopun (strontium-90 + ytrium-90) beta şüalanmasının azalmasına əsaslanır. Şüalanma gücü STS-5 tipli halogen sayğacı tərəfindən qeydə alınır və onun əvvəlcədən təyin edilmiş və onu əvvəlcədən təyin edilmiş işə salınma həddinə qədər azaldıqda elektron blok "buzlanma" siqnalını verir. Sxemin ətalətini azaltmazaltmaq üçün buzlanma zonasına girərkən sensor pininin quraşdırılmış istilik elementi tərəfindən davamlı olaraq qızdırılır. Yerdəki sensorun nisbətən yüksək radioaktivliyi ilə əlaqədar olaraq, qırmızı qurğuşun başlığı (və ya fluoroplast əlavələrlə alüminium) taxılır. == Buzlanma xəbərdaredicilərinin nümunələri == RIO-2M - radioizotop aviasiya; RIO-3 - radioizotop aviasiya; Co-1-istilik-sənaye (qaz-turbin qurğular üçün); СО-4А - aviasiya (mühərriklər üçün); Co-121- titrəmə aviasiya; İSO-16 — aviasiya; EW-164 — aviasiya. == Həmçinin bax == Buzlanma göstəricisi == Ədəbiyyat və sənədlər == === Ədəbiyyat === A. P. Barvinski, Ş.G. Kozlova.

Örtük buzlaşması (rus. покровное оледенение, ing. cover glaciation, covering glaciation) — buzlağın morfoloji tipi, forması yer səthinin relyefindən yox, buzun qidalanmasının və sərfinin paylanmasından asılıdır. Buzun hərəkəti qanunauyğun olaraq mərkəzi hizzədən kənarlara doğru baş verir. Qar xəttinin ovalığın səviyyəsinə, tək-tək halda platovarı yüksəklik səviyyəsinə düşən sahələrdə Örtük buzlaşması əmələ gəlir. Buzlağın kənarı quruda yaxud dənizdə qurtara bilər, sonuncu halda sərfin müəyyən hissəsi aysberqlərin parçalamnası hesabına baş verir. Örtük buzlaşması ölçüsünə görə buzlaq günbəzinə və buzlaq qalxanına, morfologiyasına görə-çıxarılma (ayrılma) buzlağında və şelf buzlağıma ayrılır.