Lüğətlərdə axtarış.

Azərbaycanda

Aşağı Mərcanlı — Azərbaycan Respublikasının Cəbrayıl rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. == Tarixi == 1993-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib. 2020-ci ildə işğaldan azad olunub. == İqtisadiyyatı == Əsas təsərrüfatı heyvandarlıq idi.

Böyük Mərcanlı — Azərbaycan Respublikasının Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. == Tarixi == 1993-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib. 27 sentyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Ordusunun uğurlu əməliyyatı nəticəsində kənd işğaldan azad edilmişdir. == Toponimikası == Araz çayının sol sahilindən 2 km aralı, düzənlikdədir. Keçmiş adı Mərcanlı olmuşdur. Yaşayış məntəqəsini XIX əsrdə Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın oğlu Cəfərqulu xanın mülkü olmuş Lənbəran kəndindən (Bərdə rayonu) köçürülmüş mərcanlı nəslinə mənsub ailələr Maralyan kəndinin ərazisində salmışlar. Sonralar Mərcanlı kəndindən köçən bir qrup ailə Yuxarı Mərcanlı kəndinin əsasını qoydular. Qarşılığı Cocuq Mərcanlı olmuşdur. == Əhalisi == === Tanınmış şəxsləri === Kazım Məmmədov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Çərkəz Məcid — şair, yazıcı, tənqidçi Həsənov Qaryağdı Ziyad oğlu — görkəmli partiya işçisi, diplomat və jurnalist Nizami Yolçuzadə Xanış Rüstəmov — müəllim, Müsavat partiyasının üzvü, 1937-ci il repressiyalarının qurbanı İsmət Rüstəmov — ingilis dili müəllimi, filologiya elmləri namizədi, dosent, tərtibatçı Mahmud Quliyev — Cəbrayıl rayonunun keçmiş İcra başçısı == İqtisadiyyatı == Əsas təsərrüfatı heyvandarlıq idi.

Cocuq Mərcanlı — Azərbaycan Respublikasının Cəbrayıl rayonu Cocuq Mərcanlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 7 fevral 1991-ci il tarixli, 54-XII saylı Qərarı ilə Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndi Mehdili kənd Sovetindən ayrılaraq, bu kənd mərkəz olmaqla Cocuq Mərcanlı kənd Soveti yaradılmışdır. 1993-cü ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olunmuşdur. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 1994-cü ilin əvvəlində keçirdiyi Horadiz əməliyyatı zamanı işğaldan azad edilmişdir. == Toponimikası == Yaşayış məntəqəsi XIX əsrdə Cavadağa Cavanşirə məxsus ərazidə salınmışdır. Etnotoponimdir. Mərcanlı tayfa adını özündə əks etdirir. Burada cocuq sözü yaşayış məntəqəsini Böyük Mərcanlı kəndindən fərqləndirməyə xidmət edir. Oykonim "kicik Mərcanlı kəndi" mənasındadır. Yerli ləhcədə "Cojux Mərcannı" kimi tələffüz edilir.

Mərcanlı (fars. مرجانلو‎) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Üskü şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 356 nəfər yaşayır (84 ailə).

Yuxarı Mərcanlı — Azərbaycan Respublikasının Cəbrayıl rayonunun Böyük Mərcanlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Kənd 1993-cü ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib. Kənd 2020-ci ildə işğaldan azad olunub.

Musa Mərcanlı (21 mart 1964, Böyük Mərcanlı, Cəbrayıl rayonu) — tarixçi, jurnalist, publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1995), Jurnalistlər Birliyinin üzvü (1987), Mətbuat Şurasının ilk təsisçilərindəndir (2003). 1964-cü il martın 21-də Cəbrayıl rayonu, Böyük Mərcanlı kəndində anadan olmuşdur. 1991-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirmişdir. Müxtəlif illərdə "Xudafərin", "Azərbaycan gəncləri", "Mübarizə" qəzetlərində çalışmış, "Assa- İradə" İnformasiya agentliyində parlament müxbiri kimi fəaliyyət gostərmişdir. 1988-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı olan "Azərbaycan" jurnalının əməkdaşı olmaqla yanaşı, 2001–2006-cı illərdə Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsində baş məsləhətçi vəzifəsində çalışmışdır. Müxtəlif qəzet və jurnallarda dərc olunan onlarla elmi-publisistik yazıların, 9 kitabın və bir filmin ssenari müəllifidir. 2011-ci ildə Moskvada nəşr olunan "Ermənilik. Rusiya. Qafqaz" kitabı 5 dilə tərcümə edilərək, dünya ictimaiyyətinə erməniliyin əsl üzünü açıb göstərmişdir. "Geosiyasi mövqedən Qarabağ problemi: analitik nəzər nöqtəsi" adlı kitabı 2009-cu ildə Sankt-Peterburq şəhərində çap olunmuşdur.

Xoca Mərcanlı bulağı — Şuşanın Xoca Mərcanlı məhəlləsində Xoca Mərcanlı məscidinin yanında yerləşir. Bulaq XVIII əsrdə tikilib. 1992-ci ilin 8 may tarixində Şuşa işğal edildikdən sonra bulaq baxımsız qalıb. Nəticədə bulağın suyu quruyub, özü isə baxımsız vəziyyətə düşüb. Bulaq, 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən yerli əhəmiyyətli abidə kimi qeydiyyata alınmışdır. Əsası XVIII əsrdə qoyulan Şuşa 17 məhəllədən ibarətdir. Hər məhəllənin özünün məscidi, bulağı və hamamı olub. Bu məhəllələrdən biri olan Xoca Mərcanlı məhəlləsinin də tarixi şəhərin tarixi ilə üst üstə düşür. Xoca Mərcanlı məhəlləsi Şuşanın mərkəzində yerləşən yuxarı məhəllələrdən biridir. Məhəllə salındığı dövrdə burada məscidlə yanaşı bulaq da tikilib.

Xoca Mərcanlı məhəlləsi və ya Xoca Mircanlı — Şuşanın 19-cu əsrin ortalarında salınmış yuxarı məhəllələrindən biri. Şəhərin mərkəzi hissəsində yerləşir. Şuşanın digər məhəllələri kimi burada da məscid, bulaq, kiçik meydan və hamam olmuşdur.

Xoca Mərcanlı məscidi — XVIII əsrdə Şuşanın Xoca Mərcanlı məhəlləsində tikilmişdir. Məscid 2001-ci ildən 1574 sayı ilə YUNESKO-nun ehtiyat abidələr siyahısına daxil edilibdir. Ermənilər Şuşanı işğal etdikdən sonra abidə məhv edilib. Hal-hazırda məscidin xarabalıqları qalmaqdadır.

Mərcan polipləri (lat. Anthozoa) — Bağırsaqboşluqlular (lat. Cnidaria) tipinin nümayəndələrindən biridir. Təbiətdə mərcanların yumşaq, buynuzlu, tikanlı və başqa növləri var. Mərcanlar ya tək, ya da koloniyalarla yaşayırlar. 6000-ə qədər növü məlumdur. Görünüşdə bu koloniyalar gözəl gül baxçasını xatırladır. Mərcanlar heyvan kimi kəşf olunmamışdan əvvəl məhz suda yaşayan güllər sayılırdılar. Hazırda onların əksəriyyəti tropik dənizlərdə yaşayır. Hidroidlərdən fərqli olaraq mərcan poliplərinin bədən quruluşu xeyli mürəkkəbləşmişdir.

Mərdanlı — Azərbaycan Respublikasının Qubadlı rayonunun Xocik kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. 1993-cü ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib. 2020-ci il noyabrın 7-də Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad edildi. Kənd Həkəri çayının sahilində, dağətəyi düzənlikdədir. Yaşayış məntəqəsi kəndin əsasını qoymuş Hacı Mərdan adlı şəxsin adını daşıyır. 1950-1960-cı illərdə rayondakı Yuxarı Mollu kəndindən xeyli ailə buraya köçmüş və kənd daha da böyümüşdür.

Oxycoccus (lat. Oxycoccus) - erikakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Oxycoccus intermedius ((A. Gray) Rydb.) Mərcanı:The Plant List saytında takson barədə məlumat.

Dördşüalı mərcanlar (Tet­ra­­­coralla) - tək və kaloniya halında yaşamış, əsasən karbonat skeleti olan kökü kəsilmiş paleozoy mərcanları == Haqqında == Koloniyalar monomorfdur. Massiv tipli koloniyalar prizmatik korallitlərdən, kolşəkilli tip isə slindirik və çox nadir hallarda, üçüzlü piramidal korallitlərdən ibarət olmuşdur. Tək dördşüalı mərcanlar silindirik, konusvari üç və dördüzlü piramidal formada olub, eni 3-6 sm, hündürlüyü 25 sm çatırdı. Korallitin daxili boşluğunda müxtəlif skelet elementləri (septalar, dib, qovuqlar - dissepimentlər, stuncuqlar) yerləşir. Tək (bəzən kalonial) tetrakorallarda, xaricindən üst kənarına qədər çatan konsentrik qırışıqlı örtük (epiteka) olur və buna görə dördşüalı mərcanlar çox vaxt rugoza (lat. rugoza - qırışıqlı) adlandırılır. Dördşüalı mərcanlar başlıca olaraq tropik və subtropik vilayətlərin normal dəniz hövzələrinin üst sublitoral sahələrində yaşamış və mərcan əhəndaşlarının və rifogen qurumların yaranmasında iştirak etmişdir. Tetrokorallar, gec ordovikdən başlayaraq, paleozoyun biostratiqrafiyası üçün böyük əhəmiyyəti olan fossillərdir. == Həmçinin bax == Mərcan polipləri Paleozoy Fosil == Mənbə == Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press.

Qara mərcanlar və ya antipatarilər (lat. Antipatharia) — Dəniz bağırsaqboşluqluların dalayıcılar tipinin mərcan polipləri sinfinə mənsub dəstəsi. Bir-birinə bərkidilmiş ağacabənzər koloniyalar əmələ gətirən xırda (0,5–3 mm-ədək) poliplərdir. Əsasən, tropik dənizlərdə 10–1000 m. dərinlikdə yaşayır. 150-dək növü var. Qara mərcanın skeleti bəzək məmulatının hazırlanmasında istifadə olunur.

Səkkizşüalılar (lat. Octocorallia) — Bağırsaqboşluqluların dalayıcılar tipinin mərcan polipləri sinfinə mənsub yarımsinfi. Ancaq kolonial formalarla (qədim və müasir) təmsil olunmuşdur. Müasir səkkizşüalı mərcanlar qırmızı, qara və mavi mərcanlar, həmçinin dəniz lələkləri daxildir. Kaloniyalar adətən müxtəlif formalı massiv-budaqlı polimorf və funksional fərdlərdən təşkil olunmuşdur. Bu mərcanların qastral boşluğu 8 arakəsmə ilə ayrılır. 8 qol çıxıntısına malikdir.Adi poliplərin və ya qida poliplərinin səkkiz lələkvari — haçalanan qolları (barmaqlar), səkkiz mezenteriyası və yarıqşəkilli ağız dəliyi vardır. Oktokoralların çoxu xarici (ektodermal) mənşəli, lakin adətən daxili (mezoqleal) vəziyyətli buynuz, karbonat və ya qarışıq karbonat — buynuz skeletli olur. Səkkizşüalı mərcanlar yalnız normal dəniz hövzələrində müxtəlif dərinliklərdə, hətta dərinsu novlarında məskunlaşır. Onların koloniyaları əsasən hərəkətsiz bentosa aiddir.

Vaccinium oxycoccos (lat. Vaccinium oxycoccos) — bitkilər aləminin erikaçiçəklilər dəstəsinin erikakimilər fəsiləsinin qaragilə cinsinə aid bitki növü. == Botaniki xarakteristikası == Həmişəyaşıl kolcuq bitkisi olub, döşənən, sürünən vegetativ gövdəli olub, uzunluğu 80 sm-ə qədər olmaqla, üzərində çiçəklər və çətirşəkilli çiçəkqrupu vardır. Yarpaqları növbəli, qısasaplaqlı, dəricikli, aşağı kənarları bükülərək uzunsov-yumurtavari, yuxarı hissəsi parlaq, tünd-yaşıl, aşağıdan isə ağımtıl-göydən, mum rənginə qədər dəyişir. Çiçəkləri düzgün dördtilli olub, çiçək tacı çəhrayıdır. Meyvələri şirəli, tünd qırmızı olub, müxtəlif formalı (şarşəkilli, uzunsov-yumurtavari, armudşəkilli) göyümtül çalarlı və turş dadlıdır. İyun-iyul aylarında çiçəkləyir. Meyvəsi avqustun sonundan oktyabrın ortalarına qədər yetişir və yaza qədər bitkinin üstündə qalır. Sfaqnum, torf və cil-tüklücə-sfaqnum bataqlıqlarında, seyrək meşə, bəzən bataqlaşmış yerlərdə yaşayır. Meyvəsi yetişməyə başlayandan (avqustun sonu) qar yağana qədər, yazda isə qar əriməyə başladıqda əl ilə toplamaq lazımdır.

Vaccinium microcarpum (lat. Vaccinium microcarpum) — bitkilər aləminin erikaçiçəklilər dəstəsinin erikakimilər fəsiləsinin qaragilə cinsinə aid bitki növü.

Mərcani məscidi — Rusiyanın daxilində muxtar dövlət olan Tatarıstanın paytaxtı Kazanda yerləşən məscid. həmçinin əl-Mərcani, Marcani və Mərdcan deyə tələffüz edilir. Məscid 1766-1770-ci ildə Rusiya imperiyası imperatriçası Katerinanın və yerli şəhər əhalisinin ianələri hesanbına tikilmişdir. Məscid hal-hazırda Mərcani adlandırılır. Məscidə Mərcani adı burada 1850-ci ildən imam kimi işləyən Şəhabətdin Mərcaninin adından götürmüşdür. Əvvəllər kafedral məscid idi. 1766-1770-ci illərdə rus çariçası II Yekaterina tərəfindən şəhərin müsəlman əhalisinə ərmağan edilmişdir. Rusiya imperiyasının müsəlman əhaliyə qarşı etdiyi zülümlərdən sonra tikilməsinə icazə verilən ilk məsciddir. Kazandakı ən qədim məscid olan Mərcani məscidi Sovet hakimiyyəti dövündən də salamat çıxmağı bacarmışdır. Ənənəvi tatar orta əsrlər memeari üslubu ilə barokka stilində inşa edilmişdir.

Şəhabəddin Mərcani (Şəhabəddin bin Bəhaəddin əl-Qazani əl-Mərcani, tatar. Шиһабаддин Мәрҗани, Şihabaddin Mərcani; 1818[…] və ya 13 (25) yanvar 1818, Kazan – 1889[…] və ya 15 (27) aprel 1889, Kazan) — tatar alimi,Nəqşibəndiyyə təriqətinin şeyxi, filosofu, tarixçisi, etnoqrafı, maarifçisi. "Tərcüman" fikirlərinin təsiri altında 1885-ci illərə doğru Kazan türklüyünün mərkəzi olan Kazan şəhərində milliyyət fikrinin tarix və etnoqrafiya sahəsində göründüyünə şahid oluruq. O zamana qədər özlərini sırf müsəlman sayan və şüursuz bir şəkildə dillərinə "türk dili" deyən kazanlılar içində yenilikçi elm adamlarından Şəhabəddin Mərcani, tarixi əsərlərindən birisini, "Kitabu-Müstəfadil-əxbar fi Ahval-i Kazan" adlı Kazan tarixini Kazan türkcəsi ilə yazır və o əsərində ilk dəfə kazanlı müsəlmanlara dindən başqa bir də milliyyətin varlığını acı bir dillə, sərt və açıq ifadələrlə xatırladır və elan edir. "Mustafadül-əxbar"ın bu barədəki məşhur cümlələri bunlardır: "Bəziləri tatar olmağı əskiklik sayıb o ismdən nifrət edib "biz tatar deyil, müsəlmanıq!" deyə qovğa və mücadilə edirlər… Ey miskin! Deyək ki, sənin müsəlmandan başqa bir adını dinin və millətin düşmənləri bilməsəydi, əlbəttə, səni "müsəlman" deyə ayırd edərdi. Tatar olmasan, ərəb və tacik və noğay deyil, hatay və rus və fransız, prussiyalı və alman daha deyil, indi kim olursan?" Şəhabəddin həzrətin millətinə bu hiddətli xitabı, kazanlıların öz tarixlərinə, öz soy və köklərinə dəyər və önəm vermədiklərini tənqid etmək üçündür: "…Tarix elminin böyüklüyü və insanların yaşayışına ilgilərinin azlığından qismətsiz və verimsiz olub, heç bir zaman olayların baş verməsini, macəralarını bəyan və zəbt edilməyərək cahan alimləri, hökmdarlar və böyük hakimlər kimi babalarımız, atalarımız və xalqımız tərəfindən bilinməyərək büsbütün bilinməzlik örtüyü altında qalmış, hətta qövmümüzün əksəriyyəti, əzəldən bəri bu yolda Rusiya hökumətinin idarəsi altında yaşayırıq -zənnindədir və Bolqar və Kazan əhvalından "Şəhri-Bolqar övliyaları" və ya "Əzizlər qəbri" və "Xan məscidi" və bir şeyi köhnəlikdə mübaliğə məqamında "Hao Xan zamanındakı iş" deməkdən başqa heç bir şey bilmirlər və bu sözün anlamını belə sağlam təsəvvür və dərk edə bilmirlər. Öz qəbilələrindən nə qədər şöhrətli hökmdarların gəlib keçdiyi haqqında bilgiləri yox " İstər yuxarıdakı xitab, istərsə də bu müşahidə yazarın milli şüur sahibi olduğunu açıq göstərməkdədir. Tuna bolqarlarının ilk milliyyətçi tarixçilərindən Paisi də 1762-ci ildə yazdığı "Slav bolqar tarixi" adlı əsərində bolqarları kəndi milliyyətlərinin adını tələffüz etməkdən çəkindikləri üçün çox acı sözlərlə qınayır və onlara "Ey ağılsızlar! Nə üçün öz milliyyətinizdən çəkinir, nə üçün bolqar deyə adlandırılmanızdan utanır və rumların hiyləgər siyasətlərinə tabe olursunuz?" -deyə xitab edirdi.