Lüğətlərdə axtarış.

Fonologiya — Fonologiya dil sisteminin birincisi və dilçilik elminin sahələrindən biri olmaq etibarilə dilin fonoloji sistemi ilə məşğul olur. == Strukturu == O, nitq səslərini və morfemlərin səs cildini fərqləndirən bir vasitə kimi öyrənir, səslərin, səs birləşmələrinin və prosodik vasitələrin semioloji münasibətini və funksional xüsusiyyətlərini tədqiq edir. Fonologiya struktur dilçilik metodlarını dil hadisələrinə tətbiq edən ilk dilçilik şöbəsidir. Fonologiyanın vahidi fonemdir. Fonem dilin ən kiçik vahidi olub, müəyyən fərqləndirici əlamətlər məcmuyudur. O, söz və morfemlərin səs cildini fərqləndirməyə xidmət edir. Fonem dildə seqment, fonem və superseqment şəklində təzahür edir. Birinciyə linqivistik vəzifəli səslər(saitlər və samitlər), ikinciyə isə vurğu,intonasiya kimi fonoloji vahidlər daxildir. Müasir dövrün dilçiliyində geniş şəkildə işləndiyinə baxmayaraq,fonem yenə də mübahisəli olan mühim probləmlərdən biridir. == Tarixi == Fonem probleminin tarixi rus dilçisi İ.A.Boduen de Kurtenedən başlayır.

Torpaqşünaslıq – torpaqlar, onların əmələ gəlməsi (genezisi), quruluşu, tərkibi və xassələri; torpaqların coğrafi yayılmasının qanunauyğunluqları; torpağın əsas xassəsi olan münbitliyinin formalaşması və inkişafını müəyyən edən ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi; torpaqdan kənd təsərrüfatında və iqtisadiyyatın digər sahələrində səmərəli istifadənin yolları və torpaq örtüyünün kənd təsərrüfatında istifadəsi şəraitində dəyişkənliyi haqqında elmdir. == Tarixi == Torpaqşünaslıq elmi təlim kimi XIX əsrin sonlarında tanınmış rus alimləri Vasili Dokuçayev və Pavel Kostıçyevin əməyi nəticəsində formalaşmışdır. Azərbaycanda isə H.Ə.Əliyev, V.R.Volobuyev, M.E.Salayev, K.A.Ələkbərov, M.P.Abduyev, Ş.G.Həsənov, R.H.Məmmədov və başqalarının bu elmin inkişafında əməyi danılmazdır. Torpaqşünaslıq bir çox məsələləri əhatə edən təbii-elmi təlimdir. Torpaqşünaslığın təmasda olduğu və metodlarından geniş istifadə etdiyi fundamental elmlərə fizika, kimya, riyaziyyat, daim nəzəri mübadilə halında olduğu elmlərə isə təbiət, kənd təsərrüfatı və iqtisadi elmləri aiddir. Sonunculara geoloji-coğrafi tsiklə (mineralogiya və petroqrafiya ilə birgə geologiya, hidrogeologiya, fiziki coğrafiya, geobotanika, biogeosenologiya), aqrobioloji tsiklə (biologiya, mikrobiologiya, biokimya, aqrokimya, bitki fiziologiyası, bitkiçilik, əkinçilik, çəmənçilik, meşəçilik) və nəhayət aqrar – iqtisadi tsiklə (siyasi-iqtisad, kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatı, yerquruluşu və s.) daxil olan elmlər aid edilir. == Torpaqşünaslığın bölmələri == Torpaqşünaslığın ən çox əhəmiyyət kəsb edən bölmələri aşağıdakılardır: torpağın formalaşması və inkişafı (genezisi) haqqında təlim; torpaq örtüyünün ətraf mühitlə (torpaq coğrafiyası) qarşılıqlı əlaqədə olan bütöv məkan törəməsi olması haqqında təlim; torpaq və torpaq örtüyünün münbitliyi və onun aqrotexniki və meliorativ metodlarla tənzim edilməsinin prinsipləri haqqında təlim. Torpaqşünaslığın tərkibində adı çəkilən əsas bölmələrlə yanaşı, onun torpaq kütləsinin xassələri əsasında fundamental bölmələri (torpaq fizikası, torpaq kimyası, torpaq biologiyası) və torpaq və torpaq örtüyündən istifadənin tətbiqi bölmələri (aqronomik torpaqşünaslıq, meşə torpaqşünaslığı və s.) də mövcuddur. Bu tətbiqi bölmələr torpaqşünaslığın ümumi nəzəriyyəsinin inkişafına böyük təsir göstərir, belə ki, ilkin materialların geniş mənbəyi və nəzəri konsepsiyaların yoxlanmasının bazasını təşkil edir. Torpaqların təsnifatı xüsusi bölmə təşkil edir.

Radiologiya (lat. radius "şüa" + λόγος — "elm") — diaqnostika (radiodiaqnostika) və müalicə (radioterapiya) üçün şüalanma metodlarını öyrənən, həmçinin şüalanmanın insan orqanizminə olan təsirini öyrənən tibb sahəsidir. Bu elm sahəsi ilə bir çox alimlər məşğul olmuşdurlar: Vilhelm Rentgen, Bekkerel, Mariya Küri və Pyer Küri və s. Küri cütlüyünün əlləri radioaktiv nümunələrlə davamlı təmasda olduğundan yaralarla örtüldü və bu, tibbi praktikada radiumun istifadəsi fikrini stimullaşdırdı. Pyer Küri isə bu həqiqəti 5 iyun 1905-ci ildəki Nobel nitqində vurğuladı.Başlanğıcda, radiologiya tibbi tədqiqat məqsədli vizual məlumat əldə etmək üçün rentgen maşınları və ya digər oxşar cihazların yaydığı elektromaqnit enerjisindən istifadə imkanlarını araşdıran tibb elminin bir istiqaməti idi. X-şüalarının istifadəsini özündə ehtiva edən radiologiya sahəsi rentgenologiya adlanır. Bu gün tibbi təsvir artıq rentgen şüalarının istifadəsi ilə məhdudlaşmır, həmçinin yüksək tezlikli dalğalar, maqnit sahələri və digər şüalanmadan istifadə edən tədqiqatları da özündə saxlayır.

Topologiya (yun. τόπος (topos) – yer və λόγος (loqos) – elm, öyrənmə) — ən ümumi şəkildə kəsilməzlik haqqında elmdir. == Əsas bölmələri == Ümumi topologiya Həndəsi və hissə-hissə xətti topologiya Cəbri topologiya Müntəzəm və çoxobrazlılar topologiyası === Ümumi topologiya === Ümumi topologiya kəsilməzliyi aksiomatik oyrənir və cəbrlə birgə nəzəri çoxluq üsulunun əsasıdır. Əsas anlayışları topoloji fəza və kəsilməz inikasdır. Belə fəza elə (x,τ) cütüdür ki, Χ ixtiyarı çoxluq, τ isə onun altçoxluqlarının boş çoxluğunu və Χ-i özündə saxlayan ixtiyari birləşmə və sonlu kəsişmə əməllərinə görə qapalı sistemdir. Topologiyanın ünsürlərinə (x,τ)-də açıq çoxluqlar deyilir. İxtiyari νετ2 açıq çoxluğunun ƒ---1 (ν) tam proobrazı (x1,τ1) fəzasında açıqdırsa, ƒ: (x1,τ1) → (y,τ2) kəsilməz inikas adlanır. Ümumi topologiya topoloji fəzaların aksiomatik təyin olunmuş siniflərini və bunların fəzaları arasında kəsilməz inikasları öyrənir. x,τ açıq örtüyü elə τ sisteminə deyilir ki, onun ünsürlərinin birləşməsi x-i verir. (x,τ)-nin ixtiyarı açıq örtüyündən sonlu altörtük ayırmaq mümkündürsə, o, kompakt fəza adlanır.

Xronologiya (yun. χρόνος — zaman, λόγος — bilik "zaman haqqında bilik") — tarixi ardıcıllıq. Xronologiya, hadisələrin tarixi sıralanması ilə əlaqədar elm sahəsidir. Xronologiya tarix və zamanı öyrənir. Tarixi xronologiya müxtəlif xalqlar tərəfindən vaxtın ölçülməsi üsullarını, təqvimlərin tarixini öyrənir, müxtəlif hadisələrin tarixini müasir vaxt hesablama sistemi ilə müqayisəli şəkildə müəyyənləşdirir və dəqiqləşdirir.

Oroqrafiya (yun. όρος – "dağ" və γραφία – "yazıram") — fiziki coğrafiyanın Yer səthinin relyef quruluşunu öyrənən bölməsi. Həmçinin "oreoqrafiya", "orologiya" və "oreologiya" adlarından da istifadə edilir. Orfoqrafiya – [yun. orthographia, orthos – düzgun] 1)dilçilikdə düzgün yazı qaydaları; 2)yazılı nitqin (söz və qrammatik formaların) düzgun əks olunmasını tənzim edən vahid qaydalar sistemi. Orfoqrafiya qaydaları nitqin yazılı formasını sabitləşdirir və ünsiyyət üçün əlverişli şəklə salır. == Ədəbiyyat == R.Əliquliyev, S.Şükürlü, S.Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Baki, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.

Reologiya yunan (rheos – axım və loqos – söz, nəzəriyyə) sözündən yaranan, maddənin axımı və deformasiya haqqında elmdir. Reologiyanın M.Reynerin nəzəriylə fizika elminə, daha çox mexanika elminə aid etmək olar. == Reologiyanın yaranma tarixi == Rəsmi olaraq “reologiya” termini amerikalı Yudjin Binqam tərəfindən 3-cü plastik mövzusuna aid olan simpoziumda (1929-cu il ABŞ) irəli sürülüb, lakin reologiyanın ayrı-ayrı mövqeləri bir qədər əvvəl də məlum idi. İ.Nyutonun qatı mayelərin hərəkətinə müqavimət qanunu, Novye-Stoksun sıxılmayan mayelərin hərəkətinin düsturu, Dj-Maksvell Tomsonun və başqalarının işləri təşkil edir. Bu sahədə rus alimlərinin – D.İ.Mendeleyev, N.P.Petrov, N.Ş.Vedov və sovet alimləri P.A.Rebinder, M.P.Volaroviç, Q.V.Vinoqradovun da əməkləri böyükdür. == Reologiyanın bölmələri == Reologiya bir neçə bölmələrə ayrılır: Nəzəri reologiya (fenomenoloji reologiya və yaxud makroreologiya) hidromexanika elmi ilə, elastik, plastin və sürünmə nəzəriyyələri ilə çox sıx bağlıdır. O, cismə deformasiyadan yaranan mexaniki gərginliyin təsiri ilə vaxt dəyişməsi arasında olan asılılığı təyin edir. Təcrübi reologiya (reometriya) cisimlərin müxtəlif reoloji xassələrini xüsusi cihaz və sınaq maşınları vasitəsilə təyin olunur. Mikroreologiya mikrohəcmlərdə deformasiyanı və axıcılığı tədqiq edir, məsələn dispers sistemlərin fazalarındakı hissələrin ölçüsündəki və yaxud atom və molekul ölçüsündə həcmlərdə. Bioreologiya insanlarda və heyvanlarda müxtəlif bioloji mayelərin (qan, sinoval, plevral və s.) axıcılığını, müxtəlif toxumaların (əzələ, sümük, qan damarları) deformasiyasını tədqiq edir.Reologiya sürtkülərə və sürtkü yağlarına tətbiq olunaraq, onların xüsusən aşağı temperaturlarda mexaniki xassələrini öyrənir.

Zoologiya — Heyvanlar aləmindən bəhs edən elmdir. Zoologiya heyvanlar aləminin müxtəlifliyini, onların bədən quruluşunu, həyat fəaliyyətini, yaşadığı mühitlə əlaqəsini, fərdi və tarixi inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənir. Heyvanlar aləmində ən ali sistematik vahid tip adlanır. Hazırda heyvanlar 23 tipə ayrılır. == Maraqlı faktlar == Ən böyük məməli heyvan göy balinadır. Onun kütləsi 150 tona çatır. Ən kiçik məməli heyvan isə kiçik ağdişdir. Onun kütləsi isə cəmi 3 qramdır. == Mənbələr == Ağamalıyev F. Onurğasızlar zoologiyası ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, 2012.

'Oologiya' (qədim yunan dilindən ᾠόν — yumurta və λόγος — söz) heyvanat yumurtalarının, əsasən quşların, həmçinin quş yuvalarının öyrənilməsinə həsr olunmuş zoologiya, əsasən ornitologiya bölməsidir. Bəzən ooloq ümumi mənada quş yumurtalarının toplanması kimi başa düşülür və buna dologofiliya da deyilir. Embriologiyadan fərqli olaraq, ooloji tədqiqatlar, bir qayda olaraq, yumurtaların xarici qabığını öyrənir. Oologiya əsasən yumurtaların ölçüsünə, çəkisinə , formasına , növlərinə və bəzən onların tərkibinə görə təsviri və tərifi ilə məşğul olur. Yumurta kolleksiyasına ooteka (lat. Ootheca) deyilir. Ooloji kolleksiyalar zooloji muzeylərdə saxlanılır. Tədqiqat nəticələri yumurtaların parametrlərinə əlavə olaraq populyasiyanın dəyişkənliyi, təkamülü, filogeniyası, ətraf mühitin çirklənməsinin populyasiyaların vəziyyətinə təsiri və s. Məsələləri də aydınlaşdırmağa imkan verir. Oologiyaya maraq 1800-cü illərdən bəri Birləşmiş Krallıq və Amerika Birləşmiş Ştatlarında populyarlaşmağa başladı.

Riyaziyyatda, xüsusən də topologiyada bir atlasdan istifadə edilərək bir çoxobrazlı təsvir olunur. Atlas, təxminən desək, çeşidli ayrı-ayrı bölgələri təsvir edən fərdi qrafiklərdən ibarətdir. Əgər çoxobrazlı Yerin səthidirsə, onda bir atlasın daha çox ümumi mənası var. Ümumiyyətlə, Atlas anlayışı, çox yönlü və əlaqəli quruluşların, məsələn, vektor dəstələri və digər lif dəstələri kimi formal tərifin əsasını təşkil edir. == Qrafiklər == Bir atlasın tərifi bir qrafik anlayışına bağlıdır. Bir topoloji məkan M üçün cədvəl (koordinat cədvəli, koordinat yaması, koordinat xəritəsi və ya yerli çərçivə də deyilir) bir homeomorfluqdur φ {\displaystyle \varphi } U açıq bir M-dən Evklid məkanının açıq çoxluqlarlna qədərdir. Qrafik ənənəvi olaraq sifariş edilmiş cüt ( U , φ ) {\displaystyle (U,\varphi )} olaraq qeyd olunur. == Atlasın ümumi tərifi == Bir topoloji məkan üçün bir atlas indeksləşdirilmiş M {\displaystyle M} ailəsidir { ( U α , φ α ) : α ∈ I } {\displaystyle \{(U_{\alpha },\varphi _{\alpha }):\alpha \in I\}} qrafikləru üzərində M {\displaystyle M} hansı ki, M {\displaystyle M} əhatə dairəsini təyin edir(yəni, ⋃ α ∈ A U α = M {\displaystyle \textstyle \bigcup _{\alpha \in A}U_{\alpha }=M} ). Hər bir cədvəlin kodomaini n ölçülü Evklid məkanıdırsa, onda M {\displaystyle M} -in n ölçülü bir çoxobrazlı olduğu deyilir. Bəzi müəlliflər atlastlardan istifadə etsələr də,atlaslar çoxluğu atlaslardır.

Riyaziyyatda, xüsusən də topologiyada bir atlasdan istifadə edilərək bir çoxobrazlı təsvir olunur. Atlas, təxminən desək, çeşidli ayrı-ayrı bölgələri təsvir edən fərdi qrafiklərdən ibarətdir. Əgər çoxobrazlı Yerin səthidirsə, onda bir atlasın daha çox ümumi mənası var. Ümumiyyətlə, Atlas anlayışı, çox yönlü və əlaqəli quruluşların, məsələn, vektor dəstələri və digər lif dəstələri kimi formal tərifin əsasını təşkil edir. == Qrafiklər == Bir atlasın tərifi bir qrafik anlayışına bağlıdır. Bir topoloji məkan M üçün cədvəl (koordinat cədvəli, koordinat yaması, koordinat xəritəsi və ya yerli çərçivə də deyilir) bir homeomorfluqdur φ {\displaystyle \varphi } U açıq bir M-dən Evklid məkanının açıq çoxluqlarlna qədərdir. Qrafik ənənəvi olaraq sifariş edilmiş cüt ( U , φ ) {\displaystyle (U,\varphi )} olaraq qeyd olunur. == Atlasın ümumi tərifi == Bir topoloji məkan üçün bir atlas indeksləşdirilmiş M {\displaystyle M} ailəsidir { ( U α , φ α ) : α ∈ I } {\displaystyle \{(U_{\alpha },\varphi _{\alpha }):\alpha \in I\}} qrafikləru üzərində M {\displaystyle M} hansı ki, M {\displaystyle M} əhatə dairəsini təyin edir(yəni, ⋃ α ∈ A U α = M {\displaystyle \textstyle \bigcup _{\alpha \in A}U_{\alpha }=M} ). Hər bir cədvəlin kodomaini n ölçülü Evklid məkanıdırsa, onda M {\displaystyle M} -in n ölçülü bir çoxobrazlı olduğu deyilir. Bəzi müəlliflər atlastlardan istifadə etsələr də,atlaslar çoxluğu atlaslardır.

Fauna (lat. Fauna - meşə və çöl ilahəsi, heyvanların himayədarı) — müəyyən ərazi, rayon, ekosistem və ya biosenozun heyvan növlərinin məcmusu. Süxurların və ya çöküntü qatlarının arasında olan orqanizm qalıqlarının kompleksi də fauna adlanır. Bu və ya digər rayonun faunası müxtəlif heyvan qruplarından (faunistik kompleksdən) ibarətdir. Tundra, meşə, çöl, yarımsəhra, səhra faunistik kompleksləri olur. fauna termini müxtəlif istematik kateqoriyadan olan heyvanlara müəyyən ərazidə (quşların faunası, böcəklərin faunası) aid edilə bilər.Yerin çoxəsrlik tarixində bir çox faunalar biri digərini əvəz etmişdir. Bu, bir tərəfdən yeni növlərin yayılmasına, digər tərəfdənsə sayın azalmasına və əvvəllər dominant olmuş bir sıra növlərin məhvinə səbəb olmuşdur. Fauna termini həm müxtəlif sistematik qruplara aid heyvanlara, həm həyat tərzi və yaşayış şəraitinin oxşar olmasına görə birləşdirilmiş heyvan qruplarına, həm də insan üçün əhəmiyyəti olan heyvanlara aid edilir. == Fauna analizi == Fauna analizi – hər hansı əraziyə və ya müəyyən biosenozun tərkibinə daxil olan heyvanların tam növ tərkibi. Fauna fondu – müəyyən regionun heyvanat aləmi növlərinin məcmusu.

Zoologiya parkı — vəhşi heyvanları nümayiş etdirmək, öyrənmək və yetişdirmək məqsədi ilə onları bağlı və yarımbağlı şəraitdə saxlayan elmi-maarif müəssisəsi. Bəzi zoologiya parklarında ev heyvanları da saxlanır. Zoologiya parkı zoologiya bağından, adətən, ərazisinin böyüklüyü və heyvan kolleksiyasının müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Zoologiya parkı təbiətə məhəbbət aşılayan, nadir və nəsli kəsilməkdə olan vəhşi heyvan növlərinin genetik fondunu saxlayan və təbiətin mühafizəsi ideyalarını təbliğ edən mərkəzdir. Zoologiya parklarında heyvanların iqlimə uyğunlaşdırılması, xəstəliklərinin öyrənilməsi, profilaktikası və müalicəsi sahəsində elmi-tədqiqat işləri də aparılır. Məktəblilər üçün ekskursiya, zoologiya və biologiyaya dair mühazirələr, sərgilər və s. təşkil olunur. Tarixən zoologiya parklarından qabaq heyvanxanalar yaranmışdır. Eramızdan 1500 il əvvəl Misirdə böyük zoologiya parkı olmuşdur. Avropada ilk zoologiya parkı Vyanada (1752), Madriddə (1774), Parisdə (1793) yaradılmışdır.

Zoologiya muzeyi — heyvan kolleksiyalarının (fiksəedici mayelərdə, qurudulmuş və ya xüsusi preparat halında saxlanan heyvanlar, bunların müqəvvaları, skeletləri, dəriləri, eləcə də buynuz, sümük və çanaqdan düzəldilən məmulatlar) saxlandığı elmi və mədəni-maarif müəssisəsi. Zoologiya muzeyində sistematika, faunistika, zoocoğrafiya, dəyişkənlik, heyvanların müqayisəli morfolokiya və anatomiyası, eləcə də təkamül nəzəriyyəsinə dair elmi-tədqiqat aparılır. Burada həmçinin məktəblilər və tələbələrlə tədris işi, zoologiyaya dair mədəni-maarif işləri təşkil olunur, təbiətin mühafizəsi haqqanda təbliğat aparılır. Zoologiya muzeyi nin kolleksiyası elmi fonddan və nümayiş etdirilən eksponatlardan ibarətdir. Zoologiya muzeyində eksponatlar, adətən, sistemli ardıcıllıqla, bəzən zoocoğrafi prinsipə görə düzülür. Bəzən stendlər də düzəldilir. Kolleksiyalar şüşəli vitrinlərdə yerləşdirilir. Mikroskopik kiçik obyektlər mikro fotoşəkillər və böyüdülmüş mulyajlarla əvəz edilir. Tematik sərgilərdən, qısametrajlı filmlərdən də istifadə edilir. Bakıda zoologiya muzeyi Azərbaycan Respublikası EA Zoologiya İnstitutunda yaradılmışdır (1971).

Zoologiya parkı — vəhşi heyvanları nümayiş etdirmək, öyrənmək və yetişdirmək məqsədi ilə onları bağlı və yarımbağlı şəraitdə saxlayan elmi-maarif müəssisəsi. Bəzi zoologiya parklarında ev heyvanları da saxlanır. Zoologiya parkı zoologiya bağından, adətən, ərazisinin böyüklüyü və heyvan kolleksiyasının müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Zoologiya parkı təbiətə məhəbbət aşılayan, nadir və nəsli kəsilməkdə olan vəhşi heyvan növlərinin genetik fondunu saxlayan və təbiətin mühafizəsi ideyalarını təbliğ edən mərkəzdir. Zoologiya parklarında heyvanların iqlimə uyğunlaşdırılması, xəstəliklərinin öyrənilməsi, profilaktikası və müalicəsi sahəsində elmi-tədqiqat işləri də aparılır. Məktəblilər üçün ekskursiya, zoologiya və biologiyaya dair mühazirələr, sərgilər və s. təşkil olunur. Tarixən zoologiya parklarından qabaq heyvanxanalar yaranmışdır. Eramızdan 1500 il əvvəl Misirdə böyük zoologiya parkı olmuşdur. Avropada ilk zoologiya parkı Vyanada (1752), Madriddə (1774), Parisdə (1793) yaradılmışdır.

ARETN Zoologiya İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Elmi-Tədqiqat institutlarından biri idi. 28 iyul 2022-ci ildən Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyini-nin tabeliyinə keçib. Direktor vəzifəsini aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələddin Qismət oğlu Eyvazov icra edir. == Tarixi == Azərbaycanın öz milli elmi kadrları və zooloji tədqiqatlar aparan xüsusi təşkilatları olmadığından, heyvanlar aləminin öyrənilməsi kiçik stansiya və laboratoriyalarda yerinə yetirilirdi. Azərbaycanda heyvanlar aləminin hərtərəfli, planauyğun, sistemli tədqiqi yalnız bu məqsədə xidmət edən elmi idarələrin və ali təhsil ocaqlarının geniş şəbəkəsinin yaradılmasından sonra mümkün oldu.1932-ci ildə SSRİ EA Zaqafqaziya Filialı Azərbaycan şöbəsinin tərkibində quru və su faunası seksiyalarından ibarət Zoologiya bölməsi yaradıldı və professor V.S.Yelpatyevski bölməyə rəhbər təyin edildi.SSRİ EA Azərbaycan filialı Rəyasət heyətinin qərarı ilə 1936-cı il martın 1-də Zoologiya bölməsi bazasında Zoologiya İnstitutu təşkil olundu. Zoologiya İnstitutu yaradıldığı ildə iki şöbədən – quru heyvanları və su heyvanları şöbələrindən ibarət idi. V.S.Yelpatyevski institutun direktoru və quru onurğalı heyvanları şöbəsinin rəhbəri, professor S.M.Qubin direktor müavini, professor A.N.Derjavin su heyvanları şöbəsinin rəhbəri təyin edildi. 1939-cu ildən 1950-ci ilə qədər instituta b.e.n. Ə.Əlizadə, 1950–1960-cı illərdə akademik S.Əsədov, 1960-cı ilin mart ayından 2011-ci ilədək akademik M.Musayev, 2011-ci ildən 2016-cı ilin mart ayınadək AMEA-nın müxbir üzvü İ.X.Ələkbərov, 2016–2019 illərdə E.F. Yusifov rəhbərlik etmiş,hazırda institutun direktoru vəzifəsini aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələddin Qismət oğlu Eyvazov icra edir. İnstitutda müxtəlif vaxtlarda Heyvanların embriologiyası, Mingəçevir dayaq bazası, Protistologiya, Su heyvanlarının parazitləri, Helmintologiya, Araxnologiya, Protozoologiya, Parazit-sahib münasibətlərinin biokimyəvi əsasları, Xəzər bioloji stansiyası, Bioloji təbəqə, Balıq ehtiyatlarının artırılması Faydalı həşəratların introduksiyası və iqlimləşdirilməsi, Cücülərin fauna və sistematikası, Quru onurğalıları, Ornitologiya, Teriologiya və Herpetologiya şöbə və laboratoriyaları fəaliyyət göstəmirşdir.

Azərbaycan tarixinin xronologiyası - Azərbaycanın ən qədim dövrdən müasir dövrə qədərki tarixinin xronologiyası. == İbtidai icma dövrü == == Quldarlıq dövrü == == İlkin Feodalizm dövrü == == Feodalizm dövrü == IX əsrin 60-cı illəri – Şirvanın istiqlaliyyətinin bərpa edilməsi 879-941-ci illər – Sacilər dövləti 889-cu il – Məhəmmədin Azərbaycanın hakimi təyin olunması 893-cü ildən başlayaraq – Məhəmmədin Ərməniyəyə yürüşləri 901-ci il – Məhəmmədin vəfatı 914-cü il – Rusların Azərbaycanın Xəzər sahili yaşayış məntəqələrinə basqınları. 919-cu il 16 iyul – Ərdəbil yaxınlığında döyüş 927-ci il 27 dekabr – Kufə şəhəri yaxınlığında döyüş. Yusifin öldürülməsi 942-981-ci illər – Salarilər sülaləsinin hakimiyyəti 944-cü il 24 avqust – Bərdə şəhərinin tutulması 945-ci il 12 avqust – Rusların Bərdəni tərk etməsi X əsrin II yarısı – Azərbaycanda Şəddadilər dövlətinin meydana gəlməsi 953-cü il – Məzrubanın Ərdəbildə hakimiyyəti ələ keçirməsi 957-ci ilin dekabrı – Məzrubanın ölümü 961-981-ci illər – İbrahimin hakimiyyəti 971-ci il – Şəddadilər dövlətinin fəaliyyətinin başlanması 981-ci il – İbrahimin məğlubiyyəti və Ərdəbilin tutulması 987-ci il – Əbdül-heycanın Ərməniyəyə hücumu 988-1030-cu illər – Sultan I Mahmudun hakimiyyəti 1010-1080-ci illər – Qətran Təbrizi 1020-1059-cu illər – Əbu Mənsur Vəhsudan 1027-1034-cü illər – Şirvanşah Mənuçöhrün hakimiyyəti 1027-1382-ci illər – Kəsranilər sülaləsi XI əsr. 30-40-cı illəri – Azərbaycanda rusların hücumlarının genişlənməsi 1038-1063-cü illər – Toğrul bəyin hakimiyyəti 1038-1157-ci illər – Səlcuq imperiyası 1042-ci ilin oktyabrı – Təbrizdə zəlzələ 1045-ci il – Həmədanın tutulması 1050-ci il – İsfahanın tutulması 1050-1067-ci illər – Əbdüləsfər Şavurun hakimiyyəti XI əsr. 50-ci illəri – Səlcuq qoşunlarının Azərbaycana daxil olması 1055-ci ilin yazı – Bağdadın tutulması 1063-1072-ci illər – Alp Arslanın hakimiyyəti 1067-ci il – Alp Arslanın Arrana gəlməsi XI əsr. 70-80-cı illəri – Şirvanşah Məzyədilər dövlətinin tənəzzülü 1071-ci il – Məlazgird yaxınlığında döyüş 1072-1092-ci illər – Məlikşahın hakimiyyəti 1074-1088-ci illər – III Fəzmunun hakimiyyəti 1088-ci il – Gəncənin tutulması 1089-1125-ci illər – IV Davidin hakimiyyəti 1108-1127-ci illər – Ağsunqurilər sülaləsi 1108-1146-cı illər – Fələki Şirvanı 1117-ci il – Şirvanın tutulması XII əsr. 20-30-cu illəri – Qafqaziyədə feodal dövlətinin istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi 1120-ci il – Qəbələ, Şəki, Şamaxının tutulması 1120-1160-cı illər – III Mənuçehrin hakimiyyəti 1120-1199-cu illər – Əfzələddin Xaqani (Xaqani Şirvani) 1121-1122-ci illər – IV Davidin Toğrulla müharibələri 1123-cü il – IV Davidin Şirvana gəlməsi 1123-cü il – Gülüstan qalasının tutulması XII əsr. 30-cu illəri – Azərbaycan Atabəylər dövlətinin meydana gəlməsi 1136-1225-ci illər – Atabəylər-Eldənizlər sülaləsinin hakimiyyəti 1136-1160-cı illər – Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin təşəkkülü 1141-1209-cu illər – Nizami Gəncəvi 1160-1234-cü illər – İbn əl-Əsir 1161-1191-ci illər – Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin çiçəklənməsi 1161-ci ilin yayı – III Georginin Gəncə və Dəbili qarət etməsi 1163-cü ilin yanvarı – Atabəy Eldənizin Gürcüstana hücumu 1164 və 1166-cı illər – Gürcülərin Azərbaycana hücumu 1174-cü il – Eldənizin Gürcüstana hücumu 1175-1186-cı illər – Atabəy Cahan Pəhləvanın hakimiyyəti 1184-1213-cü illər – Tamaranın hakimiyyəti 1186-1191-ci illər – Qızıl Arslanın hakimiyyəti 1188-ci ilin martı – Həmədan yaxınlığında döyüş 1190-1245-ci illər – Zülfüqar Şirvani 1191-1225-ci illər – Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin tənəzzülü 1192-ci il – Şirvanda zəlzələ 1192-ci il – III Toğrulun Təbrizə hücumu XIII əsr. sonu 1447-ci il – Səfəvilər tarixinin birinci dövrü 1203-1225-ci illər – I Güstasp ibn Fərruxzadın hakimiyyəti 1206-1227-ci illər – Çingiz xanın hakimiyyəti 1210-1225-ci illər – Özbəyin hakimiyyəti 1219-cu il – Xarəzm dövlətinə basqın 1220-ci il – Monqolların Azərbaycana yürüşü 1221-ci il – Monqolların Təbrizə yürüşü 1222-ci il – Monqolların Şamaxını tutması 1224-1244-cü illər – III Fəribürzün Şirvanı idarə etməsi 1225-ci il – Azərbaycanın Xarəzmşah Cəlaləddinin hücumlarına məruz qalması 1225-ci il – Azərbaycanda Atabəylər Eldənizlər dövlətinin süqutu 1231-ci il – Gəncədə xalq üsyanı 1231-ci il – Monqolların ikinci dəfə Azərbaycana soxulması 1235-ci il – Gəncənin tutulması XIII əsr.

ARETN Zoologiya İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Elmi-Tədqiqat institutlarından biri idi. 28 iyul 2022-ci ildən Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyini-nin tabeliyinə keçib. Direktor vəzifəsini aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələddin Qismət oğlu Eyvazov icra edir. == Tarixi == Azərbaycanın öz milli elmi kadrları və zooloji tədqiqatlar aparan xüsusi təşkilatları olmadığından, heyvanlar aləminin öyrənilməsi kiçik stansiya və laboratoriyalarda yerinə yetirilirdi. Azərbaycanda heyvanlar aləminin hərtərəfli, planauyğun, sistemli tədqiqi yalnız bu məqsədə xidmət edən elmi idarələrin və ali təhsil ocaqlarının geniş şəbəkəsinin yaradılmasından sonra mümkün oldu.1932-ci ildə SSRİ EA Zaqafqaziya Filialı Azərbaycan şöbəsinin tərkibində quru və su faunası seksiyalarından ibarət Zoologiya bölməsi yaradıldı və professor V.S.Yelpatyevski bölməyə rəhbər təyin edildi.SSRİ EA Azərbaycan filialı Rəyasət heyətinin qərarı ilə 1936-cı il martın 1-də Zoologiya bölməsi bazasında Zoologiya İnstitutu təşkil olundu. Zoologiya İnstitutu yaradıldığı ildə iki şöbədən – quru heyvanları və su heyvanları şöbələrindən ibarət idi. V.S.Yelpatyevski institutun direktoru və quru onurğalı heyvanları şöbəsinin rəhbəri, professor S.M.Qubin direktor müavini, professor A.N.Derjavin su heyvanları şöbəsinin rəhbəri təyin edildi. 1939-cu ildən 1950-ci ilə qədər instituta b.e.n. Ə.Əlizadə, 1950–1960-cı illərdə akademik S.Əsədov, 1960-cı ilin mart ayından 2011-ci ilədək akademik M.Musayev, 2011-ci ildən 2016-cı ilin mart ayınadək AMEA-nın müxbir üzvü İ.X.Ələkbərov, 2016–2019 illərdə E.F. Yusifov rəhbərlik etmiş,hazırda institutun direktoru vəzifəsini aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələddin Qismət oğlu Eyvazov icra edir. İnstitutda müxtəlif vaxtlarda Heyvanların embriologiyası, Mingəçevir dayaq bazası, Protistologiya, Su heyvanlarının parazitləri, Helmintologiya, Araxnologiya, Protozoologiya, Parazit-sahib münasibətlərinin biokimyəvi əsasları, Xəzər bioloji stansiyası, Bioloji təbəqə, Balıq ehtiyatlarının artırılması Faydalı həşəratların introduksiyası və iqlimləşdirilməsi, Cücülərin fauna və sistematikası, Quru onurğalıları, Ornitologiya, Teriologiya və Herpetologiya şöbə və laboratoriyaları fəaliyyət göstəmirşdir.

ARETN Zoologiya İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Elmi-Tədqiqat institutlarından biri idi. 28 iyul 2022-ci ildən Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyini-nin tabeliyinə keçib. Direktor vəzifəsini aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələddin Qismət oğlu Eyvazov icra edir. == Tarixi == Azərbaycanın öz milli elmi kadrları və zooloji tədqiqatlar aparan xüsusi təşkilatları olmadığından, heyvanlar aləminin öyrənilməsi kiçik stansiya və laboratoriyalarda yerinə yetirilirdi. Azərbaycanda heyvanlar aləminin hərtərəfli, planauyğun, sistemli tədqiqi yalnız bu məqsədə xidmət edən elmi idarələrin və ali təhsil ocaqlarının geniş şəbəkəsinin yaradılmasından sonra mümkün oldu.1932-ci ildə SSRİ EA Zaqafqaziya Filialı Azərbaycan şöbəsinin tərkibində quru və su faunası seksiyalarından ibarət Zoologiya bölməsi yaradıldı və professor V.S.Yelpatyevski bölməyə rəhbər təyin edildi.SSRİ EA Azərbaycan filialı Rəyasət heyətinin qərarı ilə 1936-cı il martın 1-də Zoologiya bölməsi bazasında Zoologiya İnstitutu təşkil olundu. Zoologiya İnstitutu yaradıldığı ildə iki şöbədən – quru heyvanları və su heyvanları şöbələrindən ibarət idi. V.S.Yelpatyevski institutun direktoru və quru onurğalı heyvanları şöbəsinin rəhbəri, professor S.M.Qubin direktor müavini, professor A.N.Derjavin su heyvanları şöbəsinin rəhbəri təyin edildi. 1939-cu ildən 1950-ci ilə qədər instituta b.e.n. Ə.Əlizadə, 1950–1960-cı illərdə akademik S.Əsədov, 1960-cı ilin mart ayından 2011-ci ilədək akademik M.Musayev, 2011-ci ildən 2016-cı ilin mart ayınadək AMEA-nın müxbir üzvü İ.X.Ələkbərov, 2016–2019 illərdə E.F. Yusifov rəhbərlik etmiş,hazırda institutun direktoru vəzifəsini aqrar elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ələddin Qismət oğlu Eyvazov icra edir. İnstitutda müxtəlif vaxtlarda Heyvanların embriologiyası, Mingəçevir dayaq bazası, Protistologiya, Su heyvanlarının parazitləri, Helmintologiya, Araxnologiya, Protozoologiya, Parazit-sahib münasibətlərinin biokimyəvi əsasları, Xəzər bioloji stansiyası, Bioloji təbəqə, Balıq ehtiyatlarının artırılması Faydalı həşəratların introduksiyası və iqlimləşdirilməsi, Cücülərin fauna və sistematikası, Quru onurğalıları, Ornitologiya, Teriologiya və Herpetologiya şöbə və laboratoriyaları fəaliyyət göstəmirşdir.

Rusiya Elmlər Akademiyasının Zoologiya İnstitutunun Zoologiya Muzeyi — Rusiya Elmlər Akademiyasının Zoologiya İnstitutunun zoologiyaya həsr edilmiş bölməsidir, Sankt-Peterburqda yerləşir.